تأثیر حروف معانی در لحن ذاتی کلمات + صوت

به گزارش ایکنا، الهام ماندگارمهر، مرتل و حافظ بین‌المللی کشورمان، مباحثی درباره وزن کلمات (نَبر یا آکسان) را برای مخاطبان این خبرگزاری ارائه می‌کند. موارد مطرح‌ شده از سوی این مدرس قرآن، براساس اجازه‌نامه قرائتی است که به روایت حفص از عاصم و از دو طریق روضة‌المعدّل و کتاب المصباح از شیخ محمد عصفور، از اساتید مصری، دریافت کرده است.

این مباحث در هشت قسمت روزهای یکشنبه و سه‌شنبه منتشر می‌شود که در شش بخش گذشته مقدمات آن، جایگاه‌های نَبر در قرآن، تشخیص اقسام کلمات و توجه به ریشه آن‌ها، لحن ذاتی کلمات ۱ تا ۳ حرفی، نقش مواضع سه‌گانه در تعیین وزن کلمات ۴ حرفی و همچنین نقش مواضع سه‌گانه در تعیین وزن کلمات بیش از ۴ حرف منتشر شد.

در جلسات گذشته قواعد و قوانین کلی وزن با توجه به اینکه کلمات چندحرفی باشد و با توجه به اینکه مواضع سه‌گانه ساکن، تشدید و یا مد در آنها هست و یا خیر، مفصلاً مطرح شد. در این جلسه به ارائه نکته تکمیلی درباره نقش حروف معانی در وزن کلمات می‌پردازیم.

در ابتدا به اقسام حروف در زبان عربی آن هم به صورت گذرا اشاره می‌کنیم تا اینکه به اصل موضوع برسیم. حروف در عربی به دو دسته مبانی و معانی تقسیم می‌شود، حروف مبانی در اصل همان ریشه و جزو اصلی کلمه هستند مثل کلمه «کتاب» که از حروف «کاف»، «تاء»، «الف» و «باء» تشکیل شده که حروف مبانی در این کلمه هستند و قطعاً در بحث وزن کلمات از این دسته از حروف صحبت نمی‌کنیم و کاری به حروف مبانی نداریم، چون اینها ریشه کلمه هستند.

اما دسته دوم در بحث وزن کلمات، حروف معانی هستند، زیرا به تنهایی معنا دارند، چون حرف «واو» که گاهی حرف عطف و گاهی حرف قسم است و به تنهایی معنا دارد و حرف «فاء» که گاهی ترتیب و توالی و گاهی نیز نتیجه را می‌رساند و یا حرف «لام» که مالکیت را منتقل می‌کند و... که می‌توان با مراجعه به صرف و نحو عربی با فهرستی از این حروف آشنا شویم و گاهی یک حرف، معانی مختلفی دارد که در اینجا لازم است برای متوجه شدن مفهوم آیه، معانی این حروف را دقیق‌تر بدانیم.

حروف معانی به دو دسته فصل و وصل تقسیم می‌شوند. حروف فصل «فاء» و «واو» که جدای از کلمه به حساب می‌آید، اما حرف «لام» مالکیت به عنوان یک حرف معنی وصل به حساب می‌آید که می‌خواهیم درباره «لام» مالکیت صحبت کنیم.

در قرآن کلمه «لَهُم» را زیاد داریم، «لام» مالکیتی که بر سر «هُم» آمده است، اگر داشته باشیم «فَلَهُم»، دو قسم حروف معانی را داریم «فَ» از حروف فصل و «لام» از حروف وصل است که تلفظ آن را دقت کنید و وزن کلمه بر روی «لام» مالکیت است.

مثال نخست

دقت کنید «هُم» در اینجا ضمیر متصل است، «لام» مالکیت با ضمیر متصل همراه شده و این دو علت، می‌تواند بیانگر این باشد که ما باید وزن کلمه را بر حرف «لام» بیاوریم.
در قرآن دو «لَهُم» است که «لام» آن، «لام» مالکیت نیست و «هُم» ضمیر متصل نیست. این دو مورد استثنا را به خاطر بسپارید.
«إِنَّهُمْ لَهُمُ الْمَنْصُورُونَ / وَإِنَّ جُنْدَنَا لَهُمُ الْغَالِبُونَ» (سوره صافات آیه 172 و 173)

مثال دوم

در اینجا وزن کلمه بر حرف «هاء» است و دلیلش این است که «لام»، «لام» مالکیت نیست، بلکه لام تأکید است که بر سر خبر «إنَّ» وارد شده است و ضمیر «هُم» نیز ضمیر متصل نیست، بلکه ضمیر منفصل است. البته برخی نیز می‌گویند «هُم» در اینجا ضمیر فصل است که برای تأکید آمده است و «لام» می‌خواهد تأکید دیگری را بیان کند.

ممکن است سؤال شود؛ به غیر از «هُم» هنگامی که ضمیرهای دیگری بر «لام» مالکیت بچسبند، آیا وزن را بر «لام» مالکیت می‌آید و یا بر آن ضمیر می‌آید؟ پاسخ می‌دهیم بله، هر زمانی ضمیر متصل داشتیم و «لام» مالکیت بر سر آن آمد، وزن بر لام مالکیت می‌آید.

به غیر از حرف «لام» از حرف «باء» در قسم حروف معانی حرف می‌زنیم. «باء» زمانی که حرف معنا باشد، اگر به ضمیر متصل وصل شود، در وزن کلمه به حساب می‎آید مثل کلمات «بِهم»، «ِبهِما»، «ِبکُما» و «ِبنا» و تأکید و وزن بر حرف «باء» است، چون ضمایر متصل هستند.

مثال سوم

جمع‌بندی

می‌‍‌‌توان گفت اگر یکی از حروف معانی به ضمیر متصل، وصل شود در وزن کلمه به حساب می‌آید مثل «لَهم»، «لَهما»، «بِهم»، «بِهِما»، «لَکُم» اما اگر یکی از حروف معانی به کلمه و یا ضمیر منفصل بچسبد در اینگونه موارد جزو وزن کلمات به حساب نمی‌آید.

مثال چهارم

فایل کامل مبحث جلسه هفتم در ذیل بارگذاری شده است: