الفبای یادگیری الحان در تلاوت قرآن / صوت و لحن زیبا در خدمت معناگرایی

به گزارش ایکنا، مرکز فعالیت‌های قرآنی منطقه آزاد کیش سلسله جلسات آموزش نغمات و الحان در تلاوت قرآن کریم را در بستر فضای مجازی و با حضور رحیم خاکی، قاری بین‌المللی کشورمان برنامه‌ریزی کرده است. اولین جلسه از این آموزش‌ها به معرفی اولیه مقام‌های مختلف در تلاوت قرآن کریم اختصاص یافت. مشروح صحبت‌های این قاری بین‌المللی در ادامه آمده است.

«خوشبختانه آموزش صوت و لحن قرآن کریم در ایران یک امر مترقی بوده و چند دهه است در سطوح مختلف از سوی اساتید بزرگی در کشور در سبک‌های مختلف آن را آموزش می‌دهند. خدا را شاکریم که امروزه جوانان و حتی میانسالانی که سال‌ها قبل در سبک‌های مختلف آموزشی کار کرده‌اند، الان به نقطه‌ای رسیده‌اند که ابداعاتی در این حوزه دارند و با تکنیک‌ها و فنون مختلف در سطح بین‌المللی آموزش نیز می‌دهند.

در کنار همه سلیقه‌ها و سبک‌هایی که اساتید برای آموزش دارند، ترجیح من سبک‌ عمومی و آموزش‌هایی که قابل فهم‌تر و درک بهتر برای مخاطب عمومی است، خواهد بود. همین را مبنا قرار می‌دهم و امیدوارم مخاطبانی که این سطوح را گذرانده‌اند از این مباحث استفاده کنند و بر اساس این سطح، تلاش می‌کنم مروری بر تاریخچه این بحث داشته باشم.

نغمات و الحان تلاوت قرآن هر کدام تعریف‌ مختلف دارد، اما آنچه در سطح عمومی می‌توان بیان کرد این است که در قرائت قرآن یک‌ فنون و تکنیک‌هایی را استفاده می‌کنیم که برای زینت بخشیدن به تلاوت و نظم بخشیدن به شروع، ادامه و فرود در تلاوت است و مدت زمان این تلاوت فرقی ندارد سه دقیقه یا یک ساعت یا بیشتر و کمتر باشد.

همانند آواز ایرانی که دستگاه‌هایی دارد، دستگاه‌های قرائت قرآن کریم هم همینگونه است و به همت قاریان مصری و تا حدودی سوری دسته‌بندی شده است و در یک نقطه به اجماع جهانی رسیده و در همه جای دنیا با اسامی‌ای که دارد مورد پذیرش قرار گرفته و در آئین‌نامه داوری مسابقات نیز ورود کرده است و بر اساس همین مفاهیم نمره داده می‌شود.

آنچه در اینجا مهم است این است که مخاطب از کجا می‌خواهد شروع کند و چگونه یاد بگیرد؟ الفبای این بحث به این صورت است که ما در قرائت قرآن کریم هفت مقام به صورت مقام اصلی داریم، برخی از نغمات هم در این مقامات استفاده می‌شود. این مقام‌ها عبارت از صبا، نهاوند، عجم، بیات، سه‌گاه‌، حجاز و رَست است که مخفف آنها صنع بسحر است. برخی مقام‌های جزئی هم در جلسات آینده توضیح داده خواهد شد.

این هفت مقام هر کدام نشانه‌هایی دارد و حتما باید به صورت سماعی گوش داده شود و تمرین شود تا ملکه ذهن شود. اینکه با نت موسیقی یا مسیرهای دیگر یاد بگیریم مورد بحث من در این جلسه نیست، ما با سبک‌‌ سماعی و گوش دادن که بهترین نوع آن در حضور استاد بودن است، کار داریم.

شاید سوال شود ارتباطی بین نغمات ایرانی با هفت دستگاه قرآنی وجود دارد؟ اینها حتما با هم مرتبط هستند و این ارتباط به این صورت است که اولاً خاستگاه اکثر مقامات استفاده شده در موسیقی عربی به ایران قدیم برمی‌گردد، اگر به کتاب الموسیقی العربیه که نوشته دکتر محمودالحمصی است، مراجعه شود، در بخشی که دستگاه‌های عربی را معرفی کرده است، اشاره می‌کند به ایرانی بودن مقام‌ها، اکثر گوشه‌های موسیقی عربی هم از زبان فارسی است و طبیعتاً مشترکات زیادی با هم داریم، اما اسامی جداست، یعنی وقتی می‌گوییم مقام صبا، فرم آن به این اسم در موسیقی ایرانی نداریم، اما وقتی از سه‌گاه نام می‌بریم، می‌بینیم با عربی اشتراکاتی دارد. بنابر این اینگونه نیست که همه ایرانی باشند یا خاستگاه ایرانی داشته باشند، بلکه عمدتاً ایرانی هستند. این اشتراکات به لحاظ تاریخی و سرزمینی ایجاد شده است.

قرار نیست موقع قرائت قرآن آواز بخوانیم، اینها برای آواز خواندن ما نیست و برای عربی خواندن قرآن است آنجا که سفارش موکد دارد، «اقرؤوا القرآنَ بِلُحون العرب وأصواتِها» و بر اساس مستندات و روایات و احادیث نمی‌توانیم با آواز فارسی قرائت قرآن داشته باشیم، چرا که خیلی شایسته نیست. پس بنابر این هر کلامی را با همان زبان و بیان و الحان بخوانیم، در مورد قرآن که یک کتاب مقدسی است، ظرافت‌هایی وجود دارد که باید به آنها بپردازیم.

این مقامات حدود و صغور و تقسیم‌بندی‌هایی دارد که استاندارد دارد، این موارد توسعه یافته است و در جلسات خصوصی به دوستان عرض می‌کنم، اما در جلسات عمومی چون‌ مخاطب عام است، مباحث و آموزش هم باید در همان سطح بیان شود. در تقسیم‌بندی مقامات اشارات به این صورت است که ۱ - قرارِ مقام ۲ - جوابِ مقام و 3 - جوابِ جوابِ مقام است.

قرار مقام هم از لحاظ ملودی و هم از لحاظ پرده صوتی با جواب فرق می‌کند. این موارد کاملا سنتی و سماعی باید تمرین شود و نمونه‌ها در قرائت دنبال شود. وقتی در تمرین این مقام‌ها کنار هم قرار بگیرد متوجه اصل تفاوت خواهند شد.

صوت زیبا یک زینتی به نام لحن دارد و الحان در کنار یک صوت زیبا خلق اثر می‌کنند، مخاطب با شنیدن صوت و لحن زیبا به عمق مفاهیم آیات می‌رود و هدف اصلی و غایی همه این آموزش‌ها هم این است که قاری قرآن بتواند مفاهیم آیات را درست بیان‌ کند و بتواند با خلق لحن‌الاداء مخاطب را به عمق معانی آیات ببرد.

هیچ قرائت قرآنی اثری نخواهد داشت مگر اینکه با خشیت و خضوع کامل و با تسلیم در برابر خداوند متعال انجام شود و قاری و مستمع خود را در محضر خداوند احساس کنند و از حاشیه‌ها و تلحین بیش از حد و اداهای که دور از شأن قرآن باشد، دوری کنند. قرار هست با یادگیری الفبای الحان و قرائت قرآن درست قرآن بخوانیم، قرار نیست مجلس قرائت قرآن به مجلسی تبدیل شود که یکی‌ آواز بخواند و بقیه به هیجان بیایند. قرار نیست از این کلاس‌ها کسی بیرون بیاید که این تکنیک‌ها را بیاموزد و برای فخرفروشی صوتی و ... از آن استفاده کند.»

برای مشاهده ویدئوی کامل این آموزش که شامل تمرین نیز هست به نشانی qurankishisland@ در اینستاگرام مراجعه شود.