قصاص راه‌حل مشکلات ناموسی نیست / لزوم پیشگیری‌های غیرکیفری
دانشیار پردیس فارابی دانشگاه تهران با بیان اینکه قصاص راه‌حل مشکلات ناموسی نیست، گفت: آموزش و پرورش، والدین، صداوسیما و مبلغان دینی باید در مورد غیرت‌های بجا و بی‌جا برای مردم توضیح دهند تا پیشگیری‌های غیرکیفری باعث تقلیل ناهنجاری‌ها شود.
احمد حاجی ده‌آبادی، دانشیار پردیس فارابی دانشگاه تهران، در گفت‌وگو با ایکنا، در تحلیل حادثه قتل دختر 14 ساله تالشی از سوی پدرش، با بیان اینکه لایحه حمایت از کودکان در سال 95 به مجلس رفته، ولی هنوز به نتیجه نرسیده است، گفت: البته از لحاظ حقوقی مشکل چندانی برای جلوگیری از وقوع چنین حوادثی نداریم اما حمایت بیشتری باید از حقوق کودکان صورت بگیرد.
وی افزود: از لحاظ فقهی، حکم اولیه در قتل عمد قصاص است؛ قرآن کریم در آیه 178 سوره مبارکه بقره فرموده است: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصَاصُ فِي الْقَتْلَى الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَ الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَ الْأُنْثَى بِالْأُنْثَى فَمَنْ عُفِيَ لَهُ مِنْ أَخِيهِ شَيْءٌ فَاتِّبَاعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَدَاءٌ إِلَيْهِ بِإِحْسَانٍ ذَلِكَ تَخْفِيفٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ رَحْمَةٌ فَمَنِ اعْتَدَى بَعْدَ ذَلِكَ فَلَهُ عَذَابٌ أَلِيمٌ» همچنین در سوره مائده در آیه 45 آمده است: «وَكَتَبْنَا عَلَيْهِمْ فِيهَا أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَالْعَيْنَ بِالْعَيْنِ وَالْأَنْفَ بِالْأَنْفِ وَالْأُذُنَ بِالْأُذُنِ وَالسِّنَّ بِالسِّنِّ وَالْجُرُوحَ قِصَاصٌ فَمَنْ تَصَدَّقَ بِهِ فَهُوَ كَفَّارَةٌ لَهُ وَمَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ»، ولی استثنا هم دارد و آن اینکه اگر کسی شخص مهدورالدم و دیوانه را بکشد قصاص نمی‌شود.
حاجی ده‌آبادی بیان کرد: شیعه و سنی معتقدند که پدری که فرزند خود را بکشد قصاص نمی‌شود. البته به استثنای فرقه مالکیه از اهل سنت که می‌گویند اگر سر فرزند را ببرد و شکم او را پاره کند؛ یعنی با اراده قبلی این کار را بکند قصاص می‌شود، ولی اگر چاقویی را پرتاب کرد و باعث مرگ شد قصاص ندارد.
استاد دانشگاه پردیس فارابی دانشگاه تهران تصریح کرد: استناد به اینکه پدر در برابر فرزند قصاص نمی‌شود، روایاتی است که شیعه و سنی از پیامبر(ص) نقل کرده‌اند که ایشان فرمود پدر در برابر فرزند قصاص نمی‌شود. مسلمانان معتقدند که احکام تابع مصالح و مفاسد است و اگر نماز واجب شده، مصالحی دارد. بنابراین اگر مصلحت این حکم را ندانیم، قطعاً انسان کامل و متصل به غیب، فلسفه آن را می‌داند و هر چه می‌گوید وحی است.
حاجی ده‌آبادی اظهار کرد: البته پدر تعزیر می‌شود، یعنی باید دیه را بپردازد و سه تا ده سال حبس و کفاره جمع هم در حق او جاری شود. ممکن است مطرح شود که آیا می‌توان پدر را مفسد فی‌الارض و محارب بدانیم و قصاص کنیم، ولی این هم بر این چنین فردی اطلاق نمی‌شود و نمی‌توان این حکم را در حق او جاری کرد.
قصاص چاره کار نیست
وی افزود: قصاص چاره کار نیست؛ زیرا قصاص را «ولی دم» انجام می‌دهد و در چنین پرونده‌ای مادر این فرزند، ولی دم است که در صورت قصاص، خود او بی‌شوهر می‌شود و فرزند کوچکتر این خانواده بدون پدر می‌ماند و نان‌آور خانه هم حذف می‌شود؛ در چنین وضعی آیا مادر حاضر به این کار می‌شود؟ لذا قصاص بازدارنده نیست، به ویژه اینکه در قتل‌های ناموسی بعضی اوقات فرد کسی را می‌کشد و با افتخار هم بیان می‌کند و حتی حاضر به قصاص می‌شود. یکی از شرایط قصاص آن است که فرد عاقل باشد؛ ممکن است در اینجا مطرح شود پدری که سنگدلانه فرزند خود را می‌کشد، عاقل نیست؛ در مورد یک پرونده که پدری فرزند هفت‌ساله خود را به خاطر بدگمانی سر برید یکی از مراجع تقلید فرموده بودند که این پدر عاقل نیست که بخواهد قصاص شود.
حاجی ده‌آبادی تأکید کرد: به جای قصاص باید سراغ پیشگیری‌های غیرکیفری برویم؛ اصل 156 در بند 5 قانون اساسی، یکی از وظایف قوه قضائیه پیشگیری اعلام شده که دو نوع است؛ یکی پیشگیری از وقوع جرم از طریق اعمال مجازات و دیگری از طریق از بین بردن عوامل که در این پرونده و مشابهات آن پیگیری‌های غیرکیفری مؤثر است. در اینجا نقش خانواده، مساجد و نهادهای مدنی و تبلیغی، دانشگاه‌ها و مدارس و صداوسیما و مدارس مهم می‌شود.
استاد دانشگاه تهران بیان کرد: کار این پدر به هیچ وجه قابل توجیه نیست، ولی اینکه دختری 14 ساله به همراه فردی که دوبرابر او سن دارد، فرار کرده و بعد عکسی مشترک در فضای مجازی منتشر کند و عکس‌العمل تحریک‌آمیزی برای پدر داشته باشد و او اراده خود را از دست بدهد باید مورد تأمل قرار گیرد، ولی اگر از قبل برای مردم توضیح داده باشیم که مجازات این نوع کارها، آسیب رساندن و کشتن نیست، می‌توانیم این نوع جرم‌ها را کاهش دهیم. براساس برخی روایات همان طور که غیرت خوب است، غیرت بی‌جا خوب نیست و سبب می‌شود که زنان عفیفه هم بی‌عفت شوند.
حاجی ده‌آبادی با ذکر اینکه یکسری اقدامات ساده می‌تواند جلوی این حوادث را بگیرد، اظهار کرد: مثلاً در گذشته یکی از مشکلات خانواده‌ها اتهاماتی بود که در مورد بکارت برخی دختران تازه ازدواج کرده مطرح می‌شد که به تدریج با آموزش‌هایی که به خانواده‌ها داده شد موارد آن بسیار کمتر از گذشته است.
وی با بیان اینکه غیرت به ناموس خوب است، ولی غیرت بی‌جا هم خوب نیست، افزود: فردی نزد پیامبر(ص) آمد و گفت که مادرم دست هیچ مردی را رد نمی‌کند، پیامبر(ص) فرمود او را حبس کن؛ او گفت که این کار را کرده‌ام؛ فرمود: جلوی مردانی را که وارد خانه می‌شوند، بگیر؛ او گفت: این کار را هم کرده‌ام و فرمودند: دست و پای او را ببند؛ یعنی هیچ کاری بهتر از بازداشتن از گناه نیست و این طور نیست که به محض ارتکاب گناه فوراً دست به قتل زده شود.
استاد دانشگاه تهران اظهار کرد: در روایت عجیب دیگری فردی نزد پیامبر(ص) از زنش شکایت کرد که او بدکاره است، پیامبر(ص) فرمود: طلاقش بده، گفت: دوستش دارم، پیامبر(ص) فرمود او را نگه دار؛ به این راحتی! اینکه فکر کنیم چاره کار قتل و از بین بردن لکه ننگ است، درست نیست. بنابراین، آموزش و پرورش، والدین، صداوسیما و مبلغان دینی و حوزه علمیه باید در مورد این مطالب با مردم صحبت کنند؛ پیامبر(ص) خطاب به امام علی(ع) فرمودند: وقتی می‌خواهی با همسرت رابطه زناشویی داشته باشی فلان مقدمات را انجام بده و در این کار عجله نکن؛ ولی چه مقدار این روایات برای ما بیان شده و از آن اطلاع داریم؛ یعنی حیای بی‌مورد باعث شده تا این مسائل مطرح نشود.
اصلاح برخی باورها
حاجی ده‌آبادی با بیان اینکه پیشگیری‌های غیرکیفری برای والدین و فرزندان می‌تواند این حوادث را بسیار تقلیل دهد، تأکید کرد: البته ما ایرانی‌ها عمدتاً انتظار عفت و پاکدامنی بیشتری از دختران داریم، در صورتی که پسران هم باید عفیف باشند؛ مثلاً در این پرونده آیا پدر بهمن قصد کشتن فرزندش را کرد؟ یا در آمارهای ناموسی چند مورد پسر مقصر شناخته می‌شود؟ انتظارمان از دختران و زنان بسیار بیشتر است، در صورتی که اگر زن یا مرد شراب بخورند، برای آنان شلاق در نظر گرفته می‌شود. لذا نباید سطح توقعات این گونه باشد و باید اصلاح شود.
انتهای پیام
