احیای سیره و فقه امام صادق(ع) مطابق با نیاز امروز بشریت

حجت‌الاسلام والمسلمین سیدحسن سجادی، استاد حوزه علمیه و مشاوره پژوهشی کتابخانه عمومی آیت‌الله العظمی بروجردی، در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا، در تعریف از شخصیت امام صادق(ع) اظهار کرد: باید از تعریف دیگران درباره رؤسای مذاهب اسلامی و دانشمندان ادیان در شناخت چنین شخصیتی استفاده کنیم. اَنس بن مالک وقتی درباره امام صادق(ع) سخن می‌گوید، ایشان را از جنبه علمی و عملی تعریف می‌کند و می‌گوید: حضرت همواره یکی از این سه را دارا بود؛ یا مشغول روزه‌داری، یا مشغول نماز و یا ذاکر بود و از بزرگترین و برجسته‌ترین افراد زاهدی بود که از خدای متعال می‌ترسید.

وی تصریح کرد: در دانشمند بودن ایشان هیچ اختلافی میان علمای شیعه و سنی نبود، امام صادق(ع) را مغز متفکر جهان شیعه می‌دانند و اگر بخواهیم بر اساس گفته عالمان دینی حضرت را تعریف کنیم، ایشان از عصر خود تا پایان دنیا بزرگترین دانشمند عالم بودند و بر اساس مکتب شیعه امام صادق(ع) رئیس مذهب هستند.

گام‌های برنداشته حوزه در معرفی امام صادق(ع)

حجت‌الاسلام سجادی بیان کرد: حوزه‌های علمیه برای معرفی شخصیت امام صادق(ع) هنوز گام‌های بلندی برنداشته‌اند، البته شش دسته تلاش علمی در این باره انجام شده و حوزه در حدیث‌شناسی موفق بوده و در فقه کارهای سنگینی انجام شده است. در شرح و بسط احادیث، علم کلام و مباحث عقلی، همچنین در عرصه دعا و زیارت گام‌های خوبی برداشته شده، اما در حوزه تقریب نیر مشترکات زیادی صورت نگرفته است.

وی با بیان اینکه اساساً شیعه و سنی در مسئله تقریب، در گذشته کنار هم بودند و کارهای ارزشمندی انجام گرفته است، گفت: در گذشته نقد علمی ملاک بود و اگر نقدی در نوشتار و مذاکره علمی مطرح می‌شد و اهل تکفیر نبوده و علما در کنار هم علم‌آموزی داشتند و از خِرمَن علم یکدیگر استفاده می‌کردند. در این زمینه دو کار سنگین از علما برجای مانده است؛ آیاتی که از جنبه ادبی استفاده شده جمع نشده و کتاب‌های مستقلی که دانشمندان عرب نوشتند و نکات ادبی قرآن را گفته‌اند که باز جمع‌آوری نشده است.

جاماند‌ه‌ها از ابواب فقهی امام صادق(ع)

وی افزود: موارد بسیاری از سیره امام صادق(ع) مورد غفلت قرار گرفته و مسائل جامانده از کار‌های گذشته زیاد است. در فقه ۴۲ باب فقهی کار شده است ولی جامانده‌ها زیادی داریم و باب‌های مهمی باید ایجاد شود که امروز جامعه بشریت به آن نیاز دارد. باب‌هایی مانند فقه سیاسی، فقه اقتصادی و فقه شبهه باید مورد توجه باشد که از مسائل مورد نیاز روز است؛ مثلاً امروز در باب مهریه، مهریه‌ها به اندازه خون چند نفر است که در فقه امام صادق(ع) به اندازه آن اشاره شده است. آنچه امروز تعیین می‌شود برخلاف این فقه است، این‌ها نیازهایی است که باید بحث شود.

حجت‌الاسلام سجادی بیان کرد: در فقه اجتماعی نیز مسائل مهمی داریم که باید بررسی شود؛ مثلاً احکام مردم‌آزاری، اسراف، حفظ امانت، احترام و دوستی، ادیان توحیدی است که می‌بایست از سوی فقیه شیعه باید باب‌هایی از آن ایجاد شود. فقه شیعه سه گونه است؛ یک دسته داخل شیعه ایجاد می‌شود، دسته دوم فقهی مشترک با اهل سنت است و گروه سوم فقهی که با همه بشریت مشترک است و شامل نظافت، حقوق بشریت و حقوق همسایه می‌شود.

رساندن صدای فقه امام صادق(ع) به گوش بشریت

استاد حوزه علمیه بیان کرد: این‌ها به‌درستی کار نشده است، در حالی که باید صدای فقه امام صادق(ع) را به گوش بشریت برسانیم، همچنین در حوزه رجال اقدام و فعالیت جدی صورت نگرفته و در خصوص روایات کتب تفسیری، ادعیه و اهمیت آن سندشناسی نشده است. در گذشته کتاب‌های مستقلی وجود داشت که در مورد چهار هزار راوی و شاگرد امام صادق(ع) جمع‌آوری شده بود و از دست ما رفته است.

حجت‌الاسلام سجادی گفت: از طرفی روایات جنبه تاریخی و حدیثی سندشناسی نشده است و در مورد تفسیر کارهای جامانده زیادی داریم، با وجود اینکه روایات زیادی از امام صادق(ع) داریم، اما تفسیر مستقلی در قرآن کریم از امام صادق(ع) وجود ندارد. روایات اخلاقی زیادی از امام صادق(ع) پیرامون انسان‌دوستی، بشردوستی و حقوق دیگران وجود دارد، اما متأسفانه تفسیر نجومی و ریاضی از ایشان وجود ندارد.

وی با بیان اینکه یکی از چیزهایی که فراموش می‌شود، احیای آثار بزرگان شیعه است، گفت: ۷۰ درصد از کتاب‌های تفسیری و فقهی داریم که در آن روایات از امام صادق(ع) وجود ندارد، در گذشته مرجع تقلید فراتر از مرجع تقلید کنونی بود. اگر حوزه به جای پایان‌نامه‌نویسی به احیای آثار شیعه می‌پرداخت، هم محقق تربیت می‌شد و هم کتاب‌شناس به وجود می‌آمد. در حوزه کتاب‌های روایی، کتاب‌هایی که پشتوانه اصول است باید ساماندهی شود، اما هنوز کتاب‌های روایی و اصولی به درستی جمع آوری نشده است.

مشاور پژوهشی کتابخانه بزرگ آیت‌الله العظمی بروجردی بیان کرد: از امام صادق(ع) احادیث بسیار زیبا و اثرگذاری بر جای مانده است، ایشان می‌فرماید؛ کسی که عیبی از مؤمنی را بداند و یا گناهی را بداند و آن را پنهان نکند و پخش کند و برای او دعا نکند، گناهش به اندازه همان انسانی است که مرتکب گناه شده و خداوند در روز قیامت به او با رحمت نگاه نمی‌کند. در حدیث دیگر امام صادق(ع) فرمود؛ هر کس به بلایی گرفتار شود در قبال گرفتاری خدا را فراموش نکند آن بلا تبدیل به نعمت می‌شود، امید است با عنایت خدا شر این ویروس کرونا از سر بشر برود و ما بیش از گذشته با فقه و سیرت این امام همام آشنا شویم و آن را در زندگی به کار بگیریم.

گفت‌وگو از اکبر پوست‌چیان