خلود ابدی مشرک و کافر معاند در جهنم/ آثار توبه صرفاً اخروی است

حجت‌الاسلام والمسلمین رضا محمدی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، در گفت‌وگو با ایکنا، گفت: به لحاظ اعتقادی توبه میان بنده و خداست و نتیجه و اثر آن اخروی است و به ندرت اثر دنیوی دارد. فقط یک مورد آن هم در مورد فحشاست که اگر قبل از آنکه فحشا برای حاکم شرع اثبات شود، توبه فرد محرز شود، حاکم شرع می‌تواند او را ببخشد.

وی با بیان اینکه این مسئله چند شرط دارد، افزود: یعنی توبه پیش از اثبات جرم در نزد قاضی، احراز توبه واقعی و احتمال بخشش، جزء شرایط تحقق اثر دنیوی توبه آن هم در مسئله فحشاست. بجز همین مورد چیز دیگری به ذهن ندارم که توبه اثر دنیوی داشته باشد و همه آثار آن اخروی است. آثار و تبعات گناه و آثار اجتماعی آن با توبه پاک نمی‌شود، مثلاً فردی که قتل انجام داده است، توبه نمی‌تواند آثار وضعی و اجتماعی آن را از بین ببرد.

آثار دنیوی گناه با توبه از بین نمی‌رود

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: کسی که مفسد فی‌الارض بوده و توبه او محرز شده است آثاری که در اثر افساد وی برای دیگران رخ داده با توبه از بین نمی‌رود؛ حتی اگر فردی گناه شخصی مانند شرب خمر داشته، ممکن است فرزندان وی عقب‌مانده ذهنی شوند، او اگر توبه حقیقی هم کرده باشد، آثار وضعی شرب خمر از بین نمی‌رود. حاکم شرع آن هم با قیود ذکر شده می‌تواند کیفر حق‌الله، یعنی شلاق و سنگسار و اعدام را بردارد وگرنه بحث استفاده حقوقی از توبه جز در همین مورد مقدور نیست.

وی با بیان اینکه ماهیت و فلسفه جزا در اسلام کیفر دادن و مجازات نیست، بلکه پیشگیری از جرم است، اظهار کرد: برخلاف نظام‌های لائیک و سکولار که فلسفه جزا مجازات است؛ در اسلام کیفرها سنگین گرفته شده تا کسی مرتکب نشود و از آن طرف هم راه اثبات آن را خیلی سخت کرده تا به سادگی اثبات نشود، ولی اگر اثبات شد فرد باید متحمل مجازات سنگین شود.

مجازات زندان در اسلام نادر است

محمدی بیان کرد: در اسلام چیزی به نام زندان به ندرت داریم. متأسفانه در کشورها و به خصوص کشور ما وجود دارد، زندان در موارد نادری وجود دارد که نمونه آن در فحشاست که اگر زنی مرتکب فحشا شد، او را در خانه‌اش زندانی کنند تا حکم خدا صادر شود که بعد حکم جایگزین یعنی شلاق آمد. اینکه ما به هر بهانه‌ای افراد را زندانی کنیم، خلاف روح حقوق اسلام و مسلم است که توبه کیفر اخروی را برمی‌دارد و ناظر به دنیا نیست و فقط در یک مورد ذکرشده ممکن است که کیفر دنیوی هم صرف‌نظر شود.

وی اضافه کرد: اینکه از امام علی(ع) وقتی فردی را مجازات کرد سؤال کردند، آیا او در آخرت هم مجازات خواهد شد؛ امام(ع) پاسخ دادند که خدا بخشنده‌تر از آن است که دوبار مجازات کند؛ این فرمایش ناظر به این است که آن فرد توبه کرده، وگرنه اگر توبه نکند، کیفر اخروی او هم برداشته نمی‌شود و کیفر دنیوی هم که قابل رفع نیست. حاکم شرع اصلاً حق ندارد حق‌الناس را ببخشد و حق‌الله را هم در اکثر موارد نمی‌تواند ببخشد، مگر موارد خاص که آن هم تابع شرایط است.

توبه از دیدگاه قرآن

استاد حوزه علمیه با بیان اینکه توبه از منظر عرفانی، فقهی، اخلاقی، کلامی، قرآنی و ... قابل بحث است، تصریح کرد: از جهت فقهی کسی که گناه کبیره می‌کند از عدالت ساقط است و نمی‌تواند شاهد و امام جماعت باشد؛ ولی اگر توبه او احراز شود، عدالت بازمی‌گردد؛ همچنین توبه از منظر علوم مختلف اسلامی به خصوص در اخلاق و تربیت به عنوان گام اول بحث شده است.

وی با اشاره به دیدگاه قرآن در خصوص توبه، اظهار کرد: توبه از نگاه قرآن و روایات جایی در عالم برزخ و آخرت ندارد و حتی در دنیا هم در لحظه احتضار پذیرفته نمی‌شود؛ در آیه 18 سوره مبارکه نساء فرمود: «وَلَيْسَتِ التَّوْبَةُ لِلَّذِينَ يَعْمَلُونَ السَّيِّئَاتِ حَتَّى إِذَا حَضَرَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ إِنِّي تُبْتُ الْآنَ وَلَا الَّذِينَ يَمُوتُونَ وَهُمْ کُفَّارٌ أُولَئِکَ أَعْتَدْنَا لَهُمْ عَذَابًا أَلِيمًا»؛ بنابراین یک‌ساعت و دوساعت قبل از مرگ، توبه پذیرفته نیست و در برزخ و آخرت هم برهان‌های اعتقادی داریم که توبه وجود ندارد. اینکه گفته شود مشرکین هم در برزخ و حتی قیامت فرصت دارند و ممکن است بخشیده شوند به هیچ وجه با قرآن سازگار نیست، قرآن فرموده است: «إِنَّ اللَّهَ لَا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَکَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِکَ لِمَنْ يَشَاءُ وَمَنْ يُشْرِکْ بِاللَّهِ فَقَدِ افْتَرَى إِثْمًا عَظِيمًا»(نساء/48).

خلود ابدی مشرک و کافر معاند

استاد حوزه علمیه با اشاره به مناظره اخیر بین دو تن از روحانیون حوزه، اظهار کرد: نکته‌ای که در مناظره مورد غفلت قرار گرفت این بود که باید به مطلب هم از جنبه قرآنی و هم عقلانی نگاه می‌شد؛ آقایان به این موضوع منتقل نشدند که مشرک و کافر معاند (نه مشرک و کافر عادی و مستضعف)، در نفسش ملکه ثانویه‌ای ایجاد می‌شود که اصلاً با رحمت، سنخیت ندارد؛ لذا خلاف حکمت است نفسی که با رحمت هیچ سنخیتی ندارد، مشمول رحمت واقع شود. او فقط با عذاب و جهنم سنخیت دارد و خلود ابدی هم به این معناست.

وی با بیان اینکه در قرآن دو نوع خلود داریم، اضافه کرد: خلودی که با قید ابدیت مقید شده، حد ندارد، ولی خلودی که مقید نیست حساب دیگری دارد؛ ضمن اینکه در برخی ادعیه مانند دعای کمیل می‌خوانیم که «أقْسَمتَ أنْ تَمْلأها مِن الكافِرينَ مِن الجِنّةِ و النّاسِ أجْمَعينَ و أنْ تُخلِّدَ فيها المُعانِدينَ»؛ تو قسم خوردی که جهنم را از کفار جن و انس پر کنی و فقط معاندین را نگه داری و خالد باشند.

محمدی با بیان اینکه توبه به عنوان فضیلت برای انسان است؛ افزود: در اولین مناجات خمس عشر هم این موضوع مطرح شده است؛ توبه باعث محبوبیت انسان در نزد خدا می‌شود؛ «إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَيُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ»؛ توبه باعث می‌شود گناهان بخشیده و سیئات به حسنات تبدیل شود. هر توبه بنده از منظر قرآن محفوف به توبه خداوند است؛ یعنی تا خدا دوبار توبه نکند بنده نمی‌تواند توبه کند.

توبه بنده در میان دو توبه خدا

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: در قرآن در آیه 118 توبه بیان شده که «وَعَلَى الثَّلَاثَةِ الَّذِينَ خُلِّفُوا حَتَّى إِذَا ضَاقَتْ عَلَيْهِمُ الْأَرْضُ بِمَا رَحُبَتْ وَضَاقَتْ عَلَيْهِمْ أَنْفُسُهُمْ وَظَنُّوا أَنْ لَا مَلْجَأَ مِنَ اللَّهِ إِلَّا إِلَيْهِ ثُمَّ تَابَ عَلَيْهِمْ لِيَتُوبُوا إِنَّ اللَّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ»؛ توبه در قرآن یکی از صفات و یکی از رحمت‌های بزرگ خداست تا بندگان از خطاها نومید نشوند. در این آیه توبه بنده در میان دو توبه خداوند بیان شده است.

محمدی با اشاره به شرایط توبه، تصریح کرد: هم باید ندامت و بازگشت حقیقی از گناه و هم عزم بر ترک برای ابد وجود داشته باشد و هم فرد، خودش را اصلاح و حقوقی که ضایع کرده جبران کند، همچنین از جمله آثار توبه آن است که شخص اثرات منفی آن را در عالم برزخ و قیامت نمی‌بیند؛ توبه از بهترین اعمال صالح است و فرد توبه‌کننده شری در برزخ و قیامت نخواهد دید.