تحول‌گرایی در معرفت دینی؛ شاخصه بنیادین انقلابی‌گری در حوزه علمیه
به اعتقاد حجت‌الاسلام همتی، یکی از شاخصه‌های تحول‌گرایی در معرفت دینی تأکید بر عنصر نقش زمان و مکان در فقاهت است که عدم توجه به این امر موجب بن‌بست معرفتی در حوزه عمل اجتماعی و مدیریت سیاسی خواهد بود.
به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین حیدر همتی، مدیر مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(ع) و پژوهشگر فقه نظام، در یادداشتی که برای ایکنا ارسال کرده، ضمن اشاره به اهمیت تحول‌گرایی در معرفت دینی، به بررسی شاخصه‌های معرفت دینی پرداخته است. متن یادداشت از نظر می‌گذرد؛
«بی‌شک انقلاب اسلامی در ایران برآمده از مبانی معرفت دینی شیعه و کنش حوزه و روحانیت بوده و از علل محدثه و مبقیه انقلاب اسلامی بوده و آینده انقلاب اسلامی در ربط و نسبت حوزه با انقلاب اسلامی است. بر همین پایه، می‌توان دغدغه و تأکید مقام معظم رهبری بر انقلابی ماندن حوزه و اهمیت دادن به این مسئله را درک نمود. اما در نسبت میان حوزه و انقلاب اسلامی شاهد رویکردها و تفاسیر مختلفی از شاخصه انقلابی‌گری هستیم که گاه در حد جناح‌بندی سیاسی و گروهی تقلیل یافته است.
حال پرسش این است که چه تعریفی از حوزه انقلابی وجود دارد؟ برای تعریف از حوزه انقلابی ابتدا لازم است ماهیت انقلاب را تعریف و بر طبق آن حوزه انقلابی را تفسیر و تبیین نمود. انقلاب یک امری وجودی و مستمر و در حال شدن و دگرگونی به سمت کمال است و این حرکت به سمت مطلوب همراه با تدریج و تکامل است. این شدن و تحول، ابعاد مختلفی از نظام معرفتی، اخلاقی، سیاسی و اجتماعی را در بر می‌گیرد.
از آن جایی که انقلاب اسلامی در ربط و نسبت مستقیم با معرفت دینی است، لذا بنیان‌های معرفت دینی رابطه دو سویه با انقلاب دارد. از این رو می‌توان گفت که نقطه آغاز برای تعریف حوزه انقلابی در نسبت با حوزه مبانی معرفت دینی شکل می‌گیرد. در این حوزه، اصل تحول و تکامل در فهم معرفت دینی اساس نگاه انقلابی در حوزه است.
با نگاهی گذرا به پیام بنیان‌گذار انقلاب اسلامی به روحانیت در اواخر عمر شریف ایشان، شاخصه‌های معرفت دینی جریان‌های زاویه‌دار با انقلاب اسلامی قابل شناخت است، ضمن اینکه هویت معرفت دینی سازگار و سازنده انقلاب اسلامی را قابل شناخت خواهد کرد.
اولین شاخصه در حوزه معرفت دینی اصل تحول و تکامل روشمند معرفت دینی است که در تقابل با ایستایی و جمود و تحجری است که خود را در قالب نص‌گرایی و ظاهرگرایی افراطی نشان می‌دهد. این نوع نگاه در تقابل با گذر از مفهوم ظاهر‌ی و اولیه و نیز در تقابل با توسعه در معنا و نیز لوازم معنایی متن دینی است. ظهور جریان‌های ظاهرگرا و نیز اخباری‌گری نتیجه این نوع نگاه به معرفت دینی است. جریان ظاهرگرا در جهان اسلام در دو حوزه اهل سنت و شیعه به وجود آمد. در حوزه اهل سنت «حسبنا کتاب الله» و در حوزه شیعه «حسبنا روایات اهل بیت» حاکم گردید و از این رو دچار ایستایی شد و با هرگونه تحول در حوزه معرفت دینی مخالفت ورزید.
از ویژگیهای این دو جریان، مخالفت با تعقل و عقلانیت و طرح مسئله تقابل دو حوزه معرفتی عقل و دین است و با روش و محتوای رویکرد فلسفی نیز در تقابل است. از این رو اگر بخواهیم نسبت حوزه با انقلاب را در نظر بگیریم، نسبت معرفت دینی در حوزه موجود با مبانی و روش عقلانی می‌تواند شاخصی برای فهم از نسبت حوزه با انقلاب اسلامی باشد.
بر پایه این نوع بنیان معرفتی، می‌توان با الگو‌گیری از مبانی نظری و فکری امام خمینی(ره)، نسبت معرفت دینی ایشان با دین را تحلیل نمود که در آخرین پیام ایشان به حوزه و روحانیت تجلی یافته است. در محوری که ایشان در نقد جریان تحجرگرا‌ی حوزه به ویژ‌گی فلسفه‌ستیزی آنها اشاره دارد و موضوع نجاست و آب کشیدن کاسه‌ای که آقا مصطفی از آن آب می‌خورد، از سوی مخالفان فلسفه اشاره دارند. از طرف دیگر توجه به عقل و فلسفه در معرفت دینی است که منجر به دو مکتب امروزین نجف و قم گردیده است.
جریان‌های مقدس‌مآب ظاهرگرا به تعبیر حضرت روح‌الله، مارهای خوش خط و خالی هستند که کمر ایشان را شکستند. از ویژگیهای این جریان، جمود‌گرایی و نص‌گرایی و ظاهرگرایی است که با قداست نیز آمیخته است، تحول را بر نمی‌تابد و به مخالفت با آن می‌پردازد. ماندن در گذشته تاریخی و احیای گذشته و جمود در گذشته از ویژگیهای آن است؛ لذا هیچ وقت نتوانسته با مسئله وحدت مسلمین کنار بیاید.
شاخصه دیگر تحول‌گرایی در معرفت دینی تأکید بر عنصر نقش زمان و مکان در فقاهت است که از مؤلفه‌های بنیادین فقاهت امام خمینی(ره) است. عدم توجه به این امر موجب بن‌بست معرفتی در حوزه عمل اجتماعی و مدیریت سیاسی خواهد بود.»
انتهای پیام
