طرح معنویت سکولار در برابر معنویت و عقلانیت عاشورایی/ معنویت را کاربردی کنیم
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه در برابر معنویت و عقلانیت عاشورایی، معنویت سکولار مطرح است، اظهار کرد: هدف معنویت سکولار رسیدن به آرامش و رهایی از رنج دنیوی است، اما ضمانت نجات و رهایی ندارد. ما بر روی کاربردهای معنویت کمتر کار کرده‌ایم؛ برای مثال به شکل مدون نگفته‌ایم که مثلاً نماز چه مباحث روان‌شناختی دارد یا برخی اذکار چه تأثیرات روحی و معنوی دارد.
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمد اکبریان، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، در گفت‌وگو با ایکنا، درباره رابطه عقلانیت و معنویت با تأکید بر حادثه عاشورا، گفت: برخی نوعی معنویت یعنی مدرن و به تعبیر آقای ملکیان، معنویت پست‌مدرن و سکولار را مطرح می‌کنند و تحلیلی دنیوی از معنویت ارائه می‌دهند.
وی ادامه داد: در تحلیل این افراد مبنای این معنویت، زندگی دنیا و هدف آن رسیدن به آرامش و رهایی از رنج است؛ به عقیده وی، انسان معنوی زمان حال را می‌نگرد و در حال زندگی می‌کند و کاری به گذشته و آینده ندارد. این تفسیری دنیوی از معنویت و هدفش رسیدن به آرامش دنیا و رهایی از رنج است.
پژوهشگر و محقق حوزه علمیه اضافه کرد: البته رهایی کامل از رنج طبیعتاً ممکن نیست، ولی تلاش بر این است که در نوع نگاه گفته‌شده، مباحث رنج‌آور، قابل تحمل و معنادار شوند. امام حسین(ع) و یاران ایشان انسان‌های معنوی بودند؛ لذا سختی و رنج‌های دنیا برای آنان معنادار شده بود و درد شمشیر را حس نمی‌کردند؛ یعنی به مقامی رسیده بودند که رنج‌های معنادار سبب شد تا ضربت شمشیر برای آنان رنج‌آور نباشد.
تحمل دشواری از منظر متافیزیک
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اضافه کرد: سؤال مهم این است که امام حسین(ع) و یارانش که توانستند شدیدترین و سخت‌ترین فشارها و دشواری و رنج‌ها را تحمل کنند آیا براساس معناداری رنج با نگاه دنیوی که افرادی مانند آقای ملکیان به آن معتقد هستند تحمل کرده و به این مقام و جایگاه رسیدند یا اینکه زاویه نگاه آنان به معنویت از نوع متافیزیکی و الهی بوده است؟ امام فرمود: «الهی رضاً برضائک و تسلیماً لامرک، لا معبود سواک» معنویت امام حسین(ع) و یارانش با رضایت الهی پیوند خورده بود؛ امام(ع) در شب عاشورا فرمود: «مرگ تنها پلی است که شما را از دنیا به آخرت و سرای سعادت و بهشت می‌رساند.» بنابراین معنویت در جریان کربلا و عاشورا، معنویت سکولار نیست.
اکبریان در پاسخ به این پرسش که پشتوانه عقلانی و مبنایی تفکر معتقدان به معنویت سکولار متکی به چیست؟ تصریح کرد: این گروه معتقدند کسانی که می‌خواهند به معنویت برسند باید چند گام بردارند و آخرین مرحله ضمانت نجات است؛ مثلاً در مسیحیت ضمانت نجات به فانی شدن مسیح است؛ یعنی مسیح خود را به دار سپرد تا ضمانتی برای نجات مسیحیان به خصوص گناهکاران مسیحی باشد.
ابهام در ضمانت معنویت سکولار
وی با بیان اینکه ضمانت نجات در اسلام آخرت است، افزود: فردی مانند آقای ملکیان به این بحث پرداخته و چند گام را ذکر کرده، ولی در نهایت ضمانتی روشن ارائه نمی‌دهد. مطالب ایشان که در مقالات و سخنرانی‌ها بیان شده پراکنده است و قصد داشتند کتابی هم منتشر کنند، ولی جواب روشنی در مجموعه مطالب وی در این خصوص دیده نمی‌شود. معنویت مطرح‌شده ایشان صرفاً سلب معنویت دینی است، ولی طرحی جایگزین ارائه نمی‌دهد و ضمانتی برای معنویت مورد تأیید خود ارائه نداده است. بنده نیز مقالاتی در این مسئله نوشته‌ام، ولی پاسخی را از ایشان دریافت نکرده‌ام.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه عقل ابزار رسیدن به منافع دنیوی و اخروی است، اظهار کرد: هدف امام حسین(ع) رضایت الهی، حفظ دین و جلوگیری از نابودی اسلام و امر به معروف و نهی از منکر است؛ بنابراین اگر این اهداف ملاک باشد، حرکت امام حسین(ع) از مدینه به مکه و در نهایت کربلا کاملاً عقلانی است. در روایتی از یکی از ائمه(ع) نقل شده است: «العقل ما عبد به الرحمان و اکتسب به الجنان»؛ یعنی عقل چیزی است که انسان را به عبادت خدا در دنیا و به بهشت و سعادت در آخرت برساند.
آیا معنویت دینی گره‌گشایی می‌کند
وی افزود: هم روش و هم ابزار امام حسین(ع) متناسب با اهداف تعیین شده، کاملاً عقلانی است؛ اگر اهداف را مدنظر داشته باشیم، در این صورت همراه بردن زن، فرزند، برادر و فرزند برادر و خواهر امری غیرعقلانی نیست؛ زیرا بزرگترین مصلحت یعنی حفظ اسلام و شیعه در میان است. اگر بحث عشق هم مطرح است، عشقی نیست که مخالف عقل باشد، بلکه عشق در صحنه کربلا هم با عقلانیت ذکرشده در روایت فوق تناسب و سازگاری دارد و عجین است.
استاد حوزه علمیه در پاسخ به اینکه معنویت دینی که ما از آن نام می‌بریم آیا توانسته گره‌گشایی برای تأمین سعادت دنیوی و اخروی مردم امروز جامعه خودمان داشته باشد که بخواهیم آن را در صحنه بین‌المللی مطرح کنیم؟ اظهار کرد: مشکل ما در این زمینه کاربردی کردن معنویت است؛ مثلاً در معنویت‌های نوظهور برای رسیدن به آرامش، کارهایی را مانند مدیتیشن پیشنهاد می‌دهند؛ یعنی آن را در قالب ورزش وارد زندگی روزمره مردم کرده‌اند.
اکبریان تصریح کرد: ما کمتر روی این مقولات کار کرده‌ایم، اینکه مثلاً نماز چه مباحث روان‌شناسی و روحی دارد یا درباره اذکاری که واردشده چرا فلان ذکر باید هزار مرتبه یا ذکر دیگر صد مرتبه گفته شود و چه تأثیرات روان‌شناختی دارد. این موضوعات کمتر به صورت مدون مورد بحث و تحقیق علمی قرار گرفته است. نماز رکوع و سجود دارد و لازم است آثار کاربردی این نوع عبادت و معنویت هم در کنار جنبه معنوی و تکلیفی شرعی آن بیان شود.
انتهای پیام
