قرآن، علم تاریخ و زبان عربی را وسعت بخشید/ غیرقابل انکاربودن رابطه تاریخ و تفسیر

به گزارش ایکنا، آیت ‎الله محمدهادی یوسفی غروی، استاد سطح عالی تاریخ اسلام حوزه، شامگاه  چهارشنبه، 26 شهریورماه در نشست علمی «نسبت‌سنجی مطالعات تاریخی و تفسیر تنزیلی» در مؤسسه تمهید قم، به تمجید از شخصیت آیت‌الله معرفت، بنیانگذار مؤسسه تمهید و قرآن‌پژوه برجسته جهان اسلام پرداخت و گفت: آیت‌الله معرفت از اولین استادانی بود که در  جامعة النجف تدریس علوم قرآنی و تفسیر و فقهی داشتند و کتابی درباره مباحث الفاظ آیت‌الله خویی نوشتند، همچنین کتابی در مورد عود ارواح نوشتند که نسخه‌ای از آن را به بنده دادند و گفتند که چون غربی‌ها درصدد هستند که دین بدیعی به جای دین اصیل القاء کنند و یکی از دستاویز آنان، بحث روح و احضار آن و ... است این اثر را نوشته‌ام.

یوسفی غروی بیان کرد: هر وقت در هر مجلسی با ایشان حاضر می‌شدیم از ارشادات علمی آن مرحوم بهره‌مند می‌شدیم و وی دقت زیادی در به کار بستن تعابیر و الفاظ عربی داشتند و اشتباهات افراد در به کارگیری الفاظ نادرست را تصحیح می‌کردند؛ همچنین بعد از کودتای عبدالکریم قاسم، مجلاتی در عراق راه‌اندازی شد که از جمله مجله‌ پدر آقای شهرستانی(نماینده آیت‌الله شهرستانی در ایران) بود که در آن پاسخ به سؤالات و شبهات قرآنی را منتشر می‌کردند و مسئولیت این کار را به آیت‌الله معرفت سپرده بودند.

استاد تاریخ اسلام حوزه علمیه با بیان اینکه ایشان می‌فرمود دلگرمی من در جلسات بحث و درس کربلا در اوائل تحصیل، مطالعات قرآنی بود، اظهار کرد: از امام رضا(ع) روایتی به این مضمون نقل شده که مناقب ما را از ما دریافت کنید نه از دیگران زیرا ممکن است دیگران این مناقب را با اشکال نقل کنند که نمونه‌های آن در روایات تفسیری دیده می‌شود؛ از جمله در آیات اطعام مسکین و یتیم و اسیر در سوره انسان، مرحوم معرفت نظرش درباره این آیات خلاف نظر مشهور و معروف است؛ چون عمده قائل به این هستند که مسکین و یتیم و اسیر در سه روز متوالی که امام علی، همسر و حسنین، روزه بودند به خانه امام مراجعه کردند و آنان از غذای خود گذشتند و به آنان دادند؛ آیت‌الله معرفت معتقد بود که این مسئله در یک روز رخ داده و هر سه به ایشان مراجعه کردند و امام غذای خود و خانواده را به آنان داد.

استاد حوزه علمیه اضافه کرد: در روایات اهل تسنن هم سه روز مطرح است یعنی هر شب یتیم و مسکین و اسیر به در خانه امام علی(ع) آمدند و حتی حسنین هم همراه با والدینشان روزه می‌گرفتند؛ زمخشری هم به نقل از جابر بن عبدالله انصاری این نقل را ذکر کرده است. همچنین اِربلّی که بعد از شیعه شدن از اربیل عراق به بغداد رفت و در ایوان طلای حرم امام علی(ع) بیت شعری از  او وجود دارد که اشاره به انتقال مذهب وی دارد، تأکید کرده که اگر غیر از سوره «هل اتی» هم چیز در مورد امام علی(ع) نداشتیم باز هم برای وصایت او بعد از پیامبر کافی بود. وی در کشف الغُمّه هم میان نصوص تاریخی شیعه و اهل تسنن در این زمینه جمع کرده است. 

استاد سطح عالی حوزه علمیه در رشته تاریخ اسلام بیان کرد: در موضوع فدک که هم فیء الهی بوده و پیامبر به دستور خداوند آن را به فاطمه بخشید باز نقش تاریخ در تفسیر مشهود است؛ مثلا طبرسی برای رفع شبهاتی که بیان شده از امام باقر(ع) نقل کرده که فرمود فرشته آن را قرائت کرد نه اینکه نازل کرد. (توضیح اینکه این سوره به اتفاق همه روایات و مفسرین در مکه نازل شده بود و همین موجب اشکال اهل تسنن به اعطای فدک به حضرت صدیقه بر طبق آیه 26 اسراء «وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ وَالْمِسْكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَلَا تُبَذِّرْ تَبْذِيرًا» یا 38 روم «فَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ وَالْمِسْكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ ذَلِكَ خَيْرٌ لِلَّذِينَ يُرِيدُونَ وَجْهَ اللَّهِ وَ أُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» شده... حال آنکه حل آن با روایت امام باقر(ع) و توجه به «فَقَرءَ به جای نَزَلَ ساده است... درست است که سوره مکی است اما بعد از جنگ و قضیه فدک، جبرئیل بر حضرت نازل شده و همان آیه را که قبلا نازل کرده بود بازخوانی کرد و دستور اعطای آن به ذالقربی را داد.

نقش مطالعات تاریخی در تفسیر

یوسفی غروی همچنین در مورد نقش تاریخ در تفسیر قرآن تصریح کرد: دو مورخ داریم که بعد از نوشتن تفسیر، متوجه ترابط تاریخ و تفسیر قرآن و مقدار دخالت تاریخ در تفسیر شدند، طبری در اهل تسنن و علامه طبرسی در شیعه. از این رو تفسیر مجمع‌البیان تتمه بر بیانات شیخ طوسی است و کتاب تاریخی «اعلام الوری» او هم جنبه تکمیلی به ارشاد مفید دارد و عمدتاً از این منابع اخذ کرده و بر سر سفره شیخ مفید و شیخ طوسی نشسته است.

وی با اشاره به نقش مطالعات تاریخی در تفسیر به خصوص تفسیر تنزیلی تصریح کرد: در اوائل تحصیل که با آیت‌الله مدنی در عراق مشغول تحصیل بودیم، ایشان برای تبلیغ به ترکیه رفت زیرا جوانان آن کشور را در خطر می‌دید و فعالیت‌های زیادی داشت و در سال‌های بعد از انقلاب که  دیگر به ترکیه نرفتند امام ایشان را به امامت جمعه همدان منصوب کردند، ما هم در جلساتی خدمت ایشان می‌رفتیم، بنده ترتیب نزول سوره‌ها را که از اطلاعات ابتدایی حاشیه هر سوره در قرآنی قدیمی بود، جمع‌آوری کردم و خدمت ایشان بردم که موجب برآشفتگی شهید مدنی شد زیرا ایشان معتقد بود که قرآنی غیر ترتیب مصحف موجود مجاز نیست.

استاد سطح عالی حوزه با بیان اینکه کار تاریخی من بعد از اینکه آیت‌الله معرفت روایات ترتیب نزول را مطرح کرد؛ شروع شد، اضافه کرد: براساس دیدگاه شیعه سوره والعادیات در مورد امام علی(ع) و مدنی است ولی آیت‌الله معرفت آن را مکی حساب کرده است؛ بنده هم ابتدا مکی بودن را مدنظر گرفتم ولی در ایام بستری و بیماری آیت‌الله خویی، ایشان شعری در مورد امام علی(ع) گفت و شرح آن را به آیت‌الله مهدی خرسان سپرد و وی در سه جلد آن را شرح کرد و آیت‌الله خویی هم پسندید. او در این شرح به شأن نزول سوره والعادیات پرداخته و بر مدنی بودن تأکید کرده است و همین نظر سبب تغییر دیدگاه بنده شد.

وی در پایان با طرح این سؤال که چرا قرآن به زبان عربی نازل شده است؟ تأکید کرد: برخی می‌گویند چون زبان دقیق و وسیعی است در حالی که بنده معتقدم قرآن که آمد لغت عرب را وسعت بخشید و تاریخ هم در میان اعراب، بعد از نزول قرآن توسعه پیدا کرد.