قرآن خودآموز نیست / از معلم حقیقی مدد جوییم
یک پژوهشگر قرآنی با بیان اینکه یکی از مهمترین مسائلی که عمدتاً مورد غفلت قرار می‌گیرد توجه به خودآموز نبودن قرآن است، تصریح کرد: شأن تعلیم وحی یکی از شئون پیامبر(ص) محسوب می‌شود که امروز برای امام عصر(عج) ثابت است.
به گزارش ایکنا از خوزستان، سمیرا مهدی‌نژاد، پژوهشگر قرآنی و استاد دانشگاه، در برنامه سبک زندگی قرآنی از تولیدات بنیاد فرهنگی مهدی موعود(عج) دزفول، به نقش اهل بیت(ع) در فهم قرآن و ضرورت توسل به آنها پرداخت و افزود: یکی از مهمترین مسائلی که در مواجهه با قرآن کریم عمدتاً مورد غفلت قرار می‌گیرد توجه به خودآموز نبودن این کتاب است. در جای جای این کتاب آسمانی شأنی از شئون پیامبر(ص) به نام شأن تعلیم و تبیین وحی معرفی شده است. وقتی می‌گوییم این کتاب خودآموز نیست، مقصود این نیست که با کتابی سراسر کد و رمز مواجهیم و مثل یک نقشه گنج باید دنبال نقشه‌خوان باشیم تا مسیر را درک بکنیم.
وی با ذکر مثالی توضیح داد: یک کتاب درسی را در نظر بگیرید. این کتاب درسی به نحوی نوشته نشده است که تمام جزئیات و مقاصد اصلی و فرعی آن صرفاً با مراجعه به خود کتاب به دست بیاید، بلکه به نحوی تنظیم شده است که فهم کامل آن نیاز به بیان استاد دارد. واقعیت این است که مطلب چنین نیست که کتاب بدون استاد قابل فهم نباشد، بلکه در کنار استاد، تمام جزئیات و مقاصد اصلی و فرعی آن آشکار می‌شود.
مهدی‌نژاد با بیان اینکه شأن تبیین و تعلیم کلام خدا در آیات قرآن کریم گوشزد شده است، اظهار کرد: برای نمونه در آیه «وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ» (نحل، 44) خداوند می‌فرماید: ما بر تو ذکر را نازل کردیم برای اینکه آنچه بر آنان (مردم) نازل شده است تبیین کنی. در این آیه به شأن تبیین رسول خدا(ص) اشاره شده است، اما معنای آیه این نیست که بر پیغمبر خدا(ص) مطلقاً واجب است که در هر شرایطی آیات قرآن را برای مردم تبیین کنند.
امانت‌دار وحی الهی
وی توضیح داد: آنچه آیه بیان می‌کند صرفاً توجه مردم به این است که شأن پیغمبر(ص) شأن تبیین است؛ یعنی ای مردم بدانید کسی که باید درباره آیات قرآن از او سؤال کنید پیامبر(ص) است. بنابراین رسول خدا(ص) فقط یک پستچی امین نیست که وقتی محموله را از او گرفتیم تشکر کنیم و خودمان برویم در قرآن غور کنیم و ببینیم چه گفته است. پیامبر(ص) یک امانت‌دار برای وحی الهی و معلم قرآن است: «أَرْسَلْنَا فِيكُمْ رَسُولًا مِنْكُمْ يَتْلُو عَلَيْكُمْ آيَاتِنَا وَيُزَكِّيكُمْ وَيُعَلِّمُكُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُعَلِّمُكُمْ مَا لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُونَ»(بقره، 151)؛ در ميان شما فرستادهاى از خودتان روانه كرديم [كه] آيات ما را بر شما مى خواند و شما را پاك مى گرداند و به شما كتاب و حكمت مى آموزد.»
این پژوهشگر قرآن ادامه داد: این شأن از شئون پیامبر(ص) اگر بخواهد تحقق پیدا کند و به فعلیت برسد به وجود شرایطی بستگی دارد و اینکه موانعی وجود نداشته باشد؛ یعنی اگر مردم به ایشان مراجعه کنند پیامبر(ص) هرگز از تبیین آیات ابا نمی‌کنند ولی گاه اتفاق افتاده که درباره برخی آیات به ایشان رجوع نکرده‌اند و درباره آن آیات توضیحی در تاریخ از پیامبر(ص) باقی نمانده است.
وی با تصریح به اینکه تلاش برای فهم آیات قرآن سبب شده است که با تفاسیر بسیار زیادی در بین اهل سنت و شیعیان با رویکردهای فکری متفاوت مواجه باشیم، اظهار کرد: گاهی اگر برای فهم یک آیه به چند تفسیر از مذاهب مختلف مراجعه کنیم می‌بینیم برای یک آیه معانی بسیار زیادی وجود دارد. قرآن کریم به زیبایی نکته بسیار مهم دیگری را گوشزد می‌کند. در آیه 65 سوره نساء فرموده است: «فَلَا وَرَبِّكَ لَا يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لَا يَجِدُوا فِي أَنْفُسِهِمْ حَرَجًا مِمَّا قَضَيْتَ وَيُسَلِّمُوا تَسْلِيمًا؛ به خدا سوگند ایمان ندارند مگر اینکه تو را در آنچه بین آنها مشاجر می‌افتد داور قرار دهند و در نفس خود کوچک‌ترین احساس ناراحتی نسبت به قضاوت تو نکنند».
مهدی‌نژاد افزود: این امتحان بزرگی است. فرض کنید بر سر یک آیه اختلاف‌نظر داریم به پیامبر(ص) مراجعه کنیم در حالی‌که هر دو چنین می‌پنداریم که فهم ما صحیح است. پیامبر(ص) حکمی مطابق نظر طرف مقابل بدهند. قرآن کریم می‌فرماید نباید در جانت کوچک‌ترین نارضایتی نسبت به حکم پیغمبر(ص) وجود داشته باشد و تسلیم محض داوری ایشان باشید. در اختلافات معانی آیات، چه کسی سزاوارتر از رسول خدا(ص) است برای اینکه این اختلاف را حل و فصل کند؟ بعد از رسول‌الله(ص) چه اتفاقی می‌افتد؟
وی ادامه داد: اولاً گفتیم بنا به شرایط، پیامبر(ص) موفق نشدند معانی همه آیات را توضیح دهند. گاه آیاتی بود که معنی آن را توضیح داده‌اند، اما زمانی که گذشته و مردمی که شاهد نزول آیه و سبب نزول آیه بودند دیگر وجود ندارند. شما اگر شاهد مسئله‌ای باشید سؤالی درباره آن برایتان پیش نمی‌آید، اما اگر سی سال، پنجاه سال بگذارد سؤال در مورد حادثه‌ای که ندیده‌اید پیش خواهد آمد؛ یعنی بعد از پیغمبر(ص) چه بسا تعداد سؤالات افزایش پیدا کرده است.
مسئولیت امیرالمؤمین(ع)
مهدی‌نژاد با طرح این سؤال که بعد از رسول خدا(ص) چه کنیم؟ تصریح کرد: حدیثی وجود دارد که اهل تسنن هم آن را بسیار نقل کرده‌اند که رسول خدا(ص) فرمودند: «أنْتَ تُبَیِّنُ لأمَّتِی مَا اخْتَلَفُوا فِیهِ مِنْ بَعْدِی؛ ای علی، تو در آنچه امتم پس از من در آن اختلاف می‌کنند، مبین هستی». پیامبر(ص) در زمان حیات خود این مسئولیت را به امیرالمؤمین(ع) داده‌اند. طبیعتاً پس از امیرالمؤمنین(ع) هر آنچه برای ایشان ثابت می‌شود برای ائمه(ع) نیز ثابت است. چند سؤال پیش می‌آید: مگر قرآن نفرموده است: «تِبْيَانًا لِكُلِّ شَيْءٍ» است، پس چه نیازی به تفسیر داریم؟ درست است که قرآن فرموده «تِبْيَانًا لِكُلِّ شَيْءٍ» است. شبیه به اینکه وارد یک داروخانه‌ای شوید و در آن پر از دارو است، اما دانش کافی برای فهم اینکه کدام دارو برای درمان کدام بیماری مؤثر است، نداریم. دکتر داروسازی نیاز است که به ما رهنمون شود از کدام دارو برای چه بیماری استفاده کنیم. قرآن خود پاسخ می‌گوید: «بَلْ هُوَ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ فِي صُدُورِ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ» (عنکبوت، 49) آیات قرآن بینات است، اما در سینه آن کسانی که به آنها علم داده شده است. این نکته حائز اهمیت است.
وی افزود: نهایتاً علم را کسب می‌کنیم، خود، آن را به دست می‌آوریم، اما علم کسانی که علم کتاب به آنها داده شده است از سنخ دیگری است، از نسخ «الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ» است. این آیه در سوره آل‌عمران است که می‌فرماید اینها همان افرادی هستند که آیات بینات را باید از آنها جست. قرآن می‌فرماید: از اهل ذکر سؤال کنید، اگر چیزی نمی‌دانید. (نحل، 44) اکنون که در زمان غیبت به سر می‌بریم چگونه می‌توانیم از معلم قرآن عصر خود، بهره ببریم؟ علم کامل حضرت(امام زمان) به قرآن همان شأن تبیین و تعلیم وحی است؛ اعم از علم به ظاهر و باطن و محکم و متشابه و تنزیل و تأویل. چنین علمی جز به تعلیم خدای متعال به دست نمی‌آید و از طریق عادی کسب نمی‌شود. خداوند فرمود: «عالِمُ الْغَيْبِ فَلَا يُظْهِرُ عَلَى غَيْبِهِ أَحَدًا، إِلَّا مَنِ ارْتَضَى مِنْ رَسُول» (جن، 26 و 27).
مهدی‌نژاد ادامه داد: داشتن علم قرآن در چنین حدی جزء علوم غیبی است. ممکن است سؤال پیش بیاید که سواد داشتن و عربی دانستن، ما را از این موضوع بی‌نیاز نمی‌کند که دائماً برای فهم کامل کتاب آسمانی محتاج رسول(ص) باشیم؟ گاهی در محاورات روزانه سخنانی می‌شنویم که با وجود آنکه معنای کلمات را می‌دانیم، اما در یافتن مراد گوینده دچار مشکل هستیم؛ لذا گاهی سواد زیاد و عربی دانستن باعث نمی‌شود از قرآن بهره کافی ببریم. اعتقاد ما شیعیان این است که پیامبر(ص) علم تبیین وحی را به طور کامل به خلیفه حقیقی خود حضرت امیرالمؤمنین(ع) آموختند. حدیث: «أنَا مَدینَةُ العِلمِ وعَلِیٌّ بابُها» معروف است. این تعلیم به صورت عادی نبوده که برای دیگران هم قابل استفاده باشد. انتقال آن به نحو خاصی بوده است.
اهمیت رجوع به اهل بیت(ع)
وی درباره اهمیت رجوع به اهل بیت(ع) در فهم قرآن اظهار کرد: روزی در زمان معتصم، خلیفه عباسی درباره یک حکم اختلاف پیش آمد. دزدی پیش آمده بود و قرار بود درباره او حکم قطع دست را که در قرآن آمده است، اجرا کنند. اختلاف کردند که دست از کجا باید قطع شود؟ به خدمت امام جواد(ع) رسیدند و از ایشان پرسیدند. امام برای رفع این اختلاف آیه دیگری خواندند و فرمودند: «مساجد برای خداست» مساجد در اینجا یعنی محل سجده. دو کف دست، از مواضع و محل سجده است، لذا اجازه ندارید دست را از مچ قطع کنید. شما فقط می‌توانید انگشت را قطع کنید. یافتن چنین ارتباط‌هایی میان آیات فهم خاص و ویژه لازم دارد. نمونه‌هایی از این دست در قرآن بسیار اتفاق افتاده که به کمک اهل‌بیت(ع) روشن شده‌اند. در تاریخ هم ثبت شده است که داناترین افراد در امت پیامبر(ص) در هر کدام از دوره‌ها ائمه(ع) هستند.
مهدی‌نژاد افزود: اکنون اگر سؤالی برای ما مطرح شد چه باید بکنیم؟ خدای تعالی وقتی امامی را از دسترس ظاهر خارج می‌کند چنانکه در دوره امام موسی بن جعفر(ع)، ایشان در زندان بودند. زمان ما هم سخت‌تر از همه دوران‌های گذشته است، در چنین شرایطی خداوند راهی باقی می‌گذارد. اگر ما نگهبانی را برای مراقبت از برج چندین طبقه مأموریت بدهیم و از او بخواهیم از همه طبقه‌ها مراقبت کند خواهد گفت من دو چشم بیشتر ندارم. باید به من امکاناتی بدهید. در همه طبقه‌ها دوربین قرار دهید. مانیتورهای مختلف تهیه کنید که بتوان نگهبانی کرد.
وی ادامه داد: وقتی خداوند پیامبر(ص) را پیامبر جهانیان و امام زمان(عج) را امام عصر همه مکان‌ها قرار داد، باید امکانات ویژه‌ای در اختیار او قرار بدهند. او اُذن الله است، هر جا باشیم صدای ما را می‌شنود. به فرمایش امام صادق(ع) کافی است لب‌هایتان را تکان دهید تا ما پاسخ بگوییم. ما شیعیان به این موضوع یقین داریم. امام از دید من غایب است، از امامت ساقط نیست. تمام شئونی که برعهده اوست انجام می‌دهد، جز یکی دو مورد که وابسته به حکومت و ظهور ایشان است.
مهدی‌نژاد در پایان اظهار کرد: وقتی قرآن می‌خوانم قبل از آنکه خود شروع به غور و تفحص کنم، در دل و زبان جاری میکنم یا صاحب‌الزمان(عج) شما معلم حقیقی قرآن هستید، عَلَم خدا و هادی ما هستید اولاً نگذارید با خواندن قرآن به خسارت بیفتم. ثانیاً آنچه فهم حقیقی قرآن است به من اعطا کنید. پس اول توسل کنم و بعد قرآن بخوانم. جواب را برایمان خواهد فرستاد با روشی که مناسب این عصر است. او مسئول هدایت در این روزگار است. او بیشتر از ما نگران هدایت ما است. خود امام لازم است به ما توفیق دهند قبل از ورود به فهم قرآن توسل و تمسک جدی زبانی و قلبی به ساحت مقدس آن حضرت داشته باشیم، بلکه عنایت بکنند. خواهیم دید نور فهم الهی به دست مبارک امام زمان(ع) بر قلب‌های ما جاری خواهد شد.
انتهای پیام
