معرفی سه ویژگی کافران در سوره ابراهیم(ع)

به گزارش ایکنا؛ جلسه تفسیر قرآن حجت‌الاسلام سیداحمد خاتمی، 6 شهریورماه در حوزه علمیه قم برگزار شد. وی سخنان خود را با تلاوت آیات 1 و 2 سوره ابراهیم آغاز کرد: «الر * كِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ إِلَیْكَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ إِلَى صِرَاطِ الْعَزِیزِ الْحَمِیدِ اللَّهِ الَّذِی لَهُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ وَوَیْلٌ لِلْكَافِرِینَ مِنْ عَذَابٍ شَدِیدٍ؛ الف لام راء كتابى است كه آن را به سوى تو فرود آوردیم تا مردم را به اذن پروردگارشان از تاریكی‌ها به سوى روشنایى بیرون آورى؛ به سوى راه آن شكست‌ناپذیر ستوده خدایى كه آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمین است، از آن اوست و واى بر كافران از عذابى سخت». در جلسات قبل درباره این دو آیه بحث کردیم. در آیه دوم، نکته اعتقادی این است که چرا ما دلداده خدایی نشویم که «‌لَهُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ». مخاطب آیه بت‌پرستان هستند. چرا دلسته بتی بشویم که هیچ ندارد. بت‌های انسانی هم چنین هستند. باید فقط و فقط دلداده ذات مقدس ربوبی بود و آنهایی که از خدا می‌برند در همین جهان هم در عذاب شدید زندگی می‌کنند. آن جهان هم تجسمی از اعمال انسان در این جهان است. «‌وَمَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنْكًا وَنَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَعْمَى؛ و هر كس از یاد من دل بگرداند در حقیقت زندگى تنگ [و سختى] خواهد داشت و روز رستاخیز او را نابینا محشور مى‌كنیم» (طه/124). تجلی این بن‌بست در آخرت عبارت است از عذاب شدید.

وی ادامه داد: سراغ آیه سوم برویم: «‌الَّذِینَ یَسْتَحِبُّونَ الْحَیَاةَ الدُّنْیَا عَلَى الْآخِرَةِ وَیَصُدُّونَ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ وَیَبْغُونَهَا عِوَجًا أُولَئِكَ فِی ضَلَالٍ بَعِیدٍ؛ همانان كه زندگى دنیا را بر آخرت ترجیح مى‌دهند و مانع راه خدا مى‌‏شوند و آن را كج مى‌شمارند آنانند كه در گمراهى دور و درازى هستند». سبک تفسیری ما این است که ابتدا سراغ لغات و نکات ادبی می‌رویم. عرض می‌کنم اولین واژه در این آیه «یَسْتَحِبُّونَ» است که به معنای دوست داشتن است؛ وقتی با «علی» متعدی می‌شود، به معنای تقدیم داشتن است. باب استفعال معمولاً به معنای طلب فهم است، اما اینجا برای تحقیق است، نه برای طلب. «َیَصُدُّونَ» از ریشه «صدّ» است و به معنای منع است. هم لازم استعمال شده است و هم متعدی استعمال شده است. پس این واژه بار هر دو شکل را دارد؛ هم بار «صدّ» لازم را دارد و هم بار «صدّ» متعدی. واژه «سبیل» هم مذکر به کار برده می‌شود و هم مونث؛ بنابراین «یَبْغُونَهَا» درست است. کلمه «عِوَجًا» به معنای اعوجاج و انحراف در دین است. بنابراین معنای آیه این است که می‌خواهند با القای شبهات، دین را کج نشان بدهد و مستقیم نشان ندهند. «ضَلَالٍ بَعِیدٍ» هم وصف کافران است. این اجمالی از نکات لغوی آیه بود. ما در بحث تفسیری بنای عمق در لغت نداریم و الا یک واژه کافی بود تا تمام وقت ما را بگیرد.

استاد سطح عالی حوزه علمیه تصریح کرد: درباره مباحث تفسیری این آیه، نکته اول این است که آیه کافران را با سه وصف بیان می‌کند. وصف اولشان این است که حیات دنیا را بر آخرت ترجیح می‌دهند. وصف دومشان این است که مانع ورود مردم در دین خدا می‌شوند. وصف سومشان این است که سعی می‌کنند با القای شبهات، این دین را کج نشان بدهند و طالبان حقیقت را از ورود در دین بازدارند. نکته اول تفسیری این است که تقدیم حیات دنیا بر آخرت به چه معناست؟ آیا به معنای این است که از مواهب این دنیا استفاده می‌کنند؟ پاسخ این است خود خداوند دستور داده است از مواهب دنیا استفاده شود.

وی افزود: ترجیح دنیا بر آخرت آن است که دلبستگی انسان به استفاده از جلوه‌های دنیا بیش از دلبستگی انسان به ذات مقدس ربوبی باشد. این ترجیح دنیا بر آخرت است. ترجیح دنیا بر آخرت این است که در دوراهی‌هایی که یک راه به دنیا ختم می‌‌شود و یک راه به خدا ختم می‌شود، انسان دنیا را انتخاب کند. نمونه‌ای خدمت شما عرض کنم. انسان به صورت غریزی بستگان را دوست دارد، اما گاهی در دوراهی قرار می‌گیرد. یک طرف علاقه به پدر است، یک طرف علاقه به خداست. ترجیح دنیا بر آخرت این است که این علاقه‌های عاطفی بر علاقه به خدا بچربد.