زیارت اربعین دوره کامل امام‌شناسی و مقدمه توحید است

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدجواد مهری، استاد و پژوهشگر تاریخ و تمدن اسلامی، شامگاه یکشنبه، 13 مهرماه، در نشست علمی معرفتی اربعین با عنوان «جریان‌شناسی اربعین و مسئله جهانی شدن» در مجمع جهانی شیعه‌شناسی با بیان اینکه اربعین را می‎توانیم از دو منظر یعنی نگاه ظاهری و امتدادی بررسی کنیم، گفت: نگاه ظاهری آن است که جابر بن عبدالله، صحابه پیامبر(ص) و عطیه یکی از تابعین بزرگ و از شاگردان ابن‌عباس که 5 جلد تفسیر قرآن دارد، در اربعین شهادت امام حسین(ع) به کربلا وارد شدند و این سفر زمینه‌ساز بزرگداشت اربعین شد.

وی با ذکر اینکه دو نقل در مورد زیارت جابر و عطیه وجود دارد، اظهار کرد: از جهت تاریخی دو نفر از بزرگان ما یعنی عمادالدین طبری صاحب «بشارت المصطفی(ص)» در قرن ششم و دیگری سید بن طاووس این قصه را نقل کرده است. بنابراین اربعین بر سر زبان‌ها افتاد، چون خاندان پیامبر(ص)، جابر و عطیه کوفی به کربلا آمدند.

مهری با بیان اینکه اربعین امتداد عاشوراست و باید آن را روز بازماندگان شهدا و احیای یاد شهدای کربلا نامید، تصریح کرد: کربلا دوبخش دارد که متأسفانه عمده وعاظ و مداحان به بخش اول می‌پردازند؛ بخش اول 166 روز شامل از روز به درک واصل شدن معاویه و عدم بیعت امام(ره) و حرکت به سمت مکه و در نهایت کربلاست که امام در دوم محرم 61 هجری وارد کربلا شدند و بخش دوم از عصر عاشورا آغاز می‌شود. رهبر بخش اول خود اباعبدالله(ع) بود و رهبر بخش دوم حضرت زینب کبری(س) است که باید برای این بخش تأمل و تعمق بیشتری داشته باشیم؛ البته حضرت زینب(س) در صحنه ظاهری میدان‌دار هستند، ولی به تعبیر علامه امینی در حقیقت امام سجاد(ع) در پشت پرده حوادث بعد از عاشورا هستند و آن را مدیریت کردند.

چرایی حضور بانوان در کربلا

استاد و پژوهشگر تاریخ و تمدن اسلامی ادامه داد: وقتی بخش دوم حادثه کربلا را تحلیل کنیم، می‌فهمیم که چرا وقتی بسیاری از افراد به امام حسین(ع) گفتند که به کربلا نروید و یا اهل بیت(ع) خود را نبرید، امام توجهی نکردند و اهل بیت(ع) را با خود بردند؛ زیرا اگر این کار نمی‌شد واقعاً کربلا در کربلا باقی می‌ماند. آل الله(ع) دوازدهم محرم وارد کوفه شدند؛ 12 روز در زندان ابن‌زیاد تا روز 24 محرم باقی ماندند و از اول صفر هم وارد شام شدند و بعد از چند روز اقامت در شام به سمت کربلا در روز اربعین آمدند. البته اقوال در اینجا مختلف است.

وی با بیان اینکه هدف و پیام امام حسین(ع) برای همه اعصار و مکان‌ها است، گفت: به همین دلیل گفته می‌شود که کل یوم عاشورا و کل ارض کربلاست. بعد از واقعه کربلا در سال 63 واقعه حره رخ داد و بعد در سال 65 کسانی که چندهزار نامه به امام نوشتند، ولی همراهی نکردند به عنوان توابین قیام کردند و بعد در سال 66 هم قیام مختار رخ داد که این حوادث هم باید به درستی تحلیل و تبیین شود. 

مهری با ذکر اینکه نگاه ظاهری و امتدادی به اربعین سبب می‌شود تا اربعین بر سر زبان‌ها بیفتد، اضافه کرد: مسئله دیگر جایگاه و اهمیت اربعین در نزد دین و ائمه(ع) است، برخی خناسان مانند شبکه‌های وهابی برای زیر سؤال بردن اربعین شبهاتی مطرح می‌کنند، در حالی که اربعین در روایات به عنوان یکی از «علامات المؤمن» معرفی شده است. همچنین، بوسیدن ضریح و درهای حرم فی نفسه اعتباری ندارد، بلکه ارزش آن به خاطر انتساب به امام(ع) است. روایتی از امام عسکری(ع) داریم که شیخ مفید در مزار و شیخ طوسی هم بیان کرده است. فرمودند که علامات مؤمن 5 چیز است؛ 51 رکعت نماز، یعنی 17 رکعت واجب به همراه نوافل، دوم زیارت اربعین، سوم انگشتری در دست راست، چهارم پیشانی بر خاک نهادن و پنجم جهر به بسم‌الله است.

جایگاه زیارت اربعین

استاد و پژوهشگر تاریخ اسلام با بیان اینکه اربعین فراشیعی است و حتی ارمنی‌ها و پیروان ادیان دیگر هم در آن حضور دارند با اینکه درک یک انسان شیعه را از آن ندارند، گفت: برخی می‌گویند اربعین را مانند مناسک دیگر اجرا کنیم، در حالی که روایت فرموده علامت است و علامت یعنی اینکه آن را برجسته کنیم و به همه نشان دهیم و صاحب نشان را معرفی کنیم؛ امام علامت زیارت اربعین را کنار جهر به بسم الله و پوشیدن انگشتری آورده است؛ یعنی اینکه همان طور که انگشتر آشکار است و بسم الله را باید بلند گفت، اربعین هم باید آشکار باشد؛ همچنین امام، خود زیارت را نماد ایمان دانسته است نه قرائت زیارت اربعین.

وی با اشاره به اینکه برخی می‌گویند این روایت مرسله است، اضافه کرد: روایت مرسله است، ولی همین که دو شخصیت بزرگ نزدیک به عصر معصوم آن را نقل کرده و مرحوم مشهدی سند آن را ذکر کرده اعتبار دارد. روایت دیگری را هم شیخ طوسی از صفوان جمال نقل کرده که امام صادق(ع) فرمودند که وقتی در روز اربعین آفتاب بالا آمد، حسین را این چنین زیارت کن: «السلام علی ولی الله و حبیبه، السلام علی خلیل الله و نجیبه ...». این دو روایت دلیل محکمی برای گرامیداشت اربعین است. 

نماینده شورای نگهبان در استان قم با ذکر اینکه فقرات زیارت اربعین یک دوره کامل امام‌شناسی است، گفت: در مناقب ابن شهرآشوب بیان شده که «من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیة»؛ یعنی هر کس بمیرد و امام زمانش را نشناسد به مرگ جاهلی مرده است؛ یعنی اگر کسی امام زمانش را نشناسد در عصر جاهلیت مرده است؛ کسی از امام حسین(ع) پرسید معرفت خداوند چیست و ایشان فرمودند که یعنی شناخت امام واجب‌الاطاعة زمان. حقیقتاً اگر کسی بخواهد خدا را بشناسد مقدمه آن امام‌شناسی است. باید علی(ع) و فرزندانش را بشناسیم تا دست ما را بگیرند و عبد شویم و وقتی عبد شویم، بی‌نیاز از غیرخدا می‌شویم.

ائمه(ع) باب الله هستند

استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه الفبای دین شناخت خداست، اظهار کرد: جریانات انحرافی و عرفان‌های نوظهور برای این است که ما دین و خدا و امام را نشناخته‌ایم؛  در زیارت جامعه می‌خوانیم ائمه(ع) دروازه ورودی قلعه توحید و باب‌الله هستند و هر کسی که از خانه اهل بیت(ع) فاصله گرفت هلاک شد؛ علامه مجلسی در روایتی از پیامبر(ص) نقل کرده که فرمودند «انا و علی ابواه هذه الامه و من عرفنا عرف الله»؛ امام باقر(ع) هم فرمودند: «اگر ما نبودیم خدا شناخته نمی‌شد». خداوند در آیه 23 سوره شوری هم فرمود: «قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى».

وی افزود: وقتی این آیه نازل شد برخی گفتند که پیامبر(ص) قصد دارد خلافت را موروثی  کند که آیه «قُلْ مَا سَأَلْتُكُمْ مِنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَكُمْ» و آیه 57 فرقان «قُلْ مَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ إِلَّا مَنْ شَاءَ أَنْ يَتَّخِذَ إِلَى رَبِّهِ سَبِيلًا» نازل شد که سود مودت فی‌القربی را هم برای خود مردم معرفی کرد. زیارت اربعین امام‌شناسی را به ما یاد می‌دهد و امام‌شناسی مقدمه خداشناسی است و در اینجا فلسفه خلقت تحقق می‌یابد که همان عبودیت است. عبودیت هم مقدمه این است که انسان دنبال جریان‌های انحرافی و فضای مجازی و ماهواره نمی‌رود و منافع حزبی و جناحی را بر منافع ملی ترجیح نمی‌دهد.

مهری تصریح کرد: انسانی که عبد شود، زندگیش مرز و چارجوب دارد؛ زیر هر خیمه‌ای سینه نمی‌زند، مراقب گفتار، رفتار، خوراک، پوشاک، امضاء و موضع‌گیری‌اش هست؛ به فکر جناح، باند، قوم، قبیله، شهر من و ... نیست. امام حسین(ع) هم می‌توانست کوتاه بیاید و بی‌تفاوت شود یا کنار بیاید، ولی ما خلق نشده‌ایم که در برابر طواغیت تن به ذلت بدهیم.