جلب مشارکت حداکثری در امور خیر به کمک فناوری‌های نوین

به گزارش خبرنگار ایکنا، سومین همایش ملی خیر ماندگار با عنوان «مطالعه و ارزیابی نظام حکمرانی امور خیر در ایران» به همت بنیاد خیریه راهبری آلاء، دانشگاه اصفهان، سازمان اوقاف و امور خیریه و خبرگزاری ایکنا ۱۲ اسفند سال جاری برگزار می‌شود. در همین راستا، پیش‌همایش دوم آن امروز، پنجشنبه 24 مهرماه به صورت وبینار برگزار شد.

این جلسه از درگاه‌هایی همچون شبکه اینستاگرام به نشانی khairemandegar و آپارات به نشانی khairemandegar/live  پخش شد، سیدمرتضی نبوی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و رئیس مؤسسه مطالعات راهبردی توسعه به تشریح موضوع «اسلام و حکمرانی امر خیر؛ رویکردی نظری» پرداخت.

وی سخنانش را با واژه‌شناسی خیر آغاز کرد و با استناد به آیات قرآن گفت: خیر بر دو قسم است خیر مطلق و خیر مقید. خیر مطلق نزد همه پسندیده است مثل بهشت که در این خصوص حضرت محمد(ص) می‌فرمایند: آن چیزی که بعد از آن آتش و جهنم باشد آن خیر نیست و هیچ چیزی که مقدمه بهشت باشد، شر نیست. لذا سختی‌های زیادی که ممکن است در این دنیا داشته باشیم و مقدمه زندگی جاودانه در بهشت هستند، عنوان خیر دارند. پس باید با سختی‌ها مواجه شویم تا به هدف اصلی و خیر مطلق برسیم. این حدیث رویکرد اسلام را به خیر نشان می‌دهد.

نبوی درباره قسم دوم خیر یعنی خیر مقید یا نسبی گفت: چیزی که برای فردی خیر است و برای دیگری شر محسوب می‌شود، خیر نسبی می‌گویند. مثل اموال که برخی از آن برای امور خیر استفاده می‌کنند و برخی دیگر با اموالشان دست به کارهای شر می‌زنند. خداوند در آیه 180 سوره بقره، مالی که از راه حلال به صورت گسترده تهیه و برای بقیه به ارث می‌گذارید، خیر عنوان کرده است. در سوره مؤمنون آیه 55 و 56 نیز بیان می‌کند که: «آيا مى‌پندارند كه آنچه از مال و پسران كه بديشان مدد مى‏‌دهيم؛ [از آن روى است كه] مى‏‌خواهيم به سودشان در خيرات شتاب ورزيم [نه] بلكه نمى‏‌فهمند». در این آیه خداوند ثروت و مال را وسیله آزمایش معرفی کرده است.

این عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام با تأکید بر اینکه در اسلام مال در صورتی خیر است که زیاد و حلال باشد، گفت: در منابع اسلامی خیر و شر هم به صورت اسم و هم به صورت صفت تفضیلی به کار می‌رود. امور خیر از دیدگاه اسلام متولی دارد و باید در امت افرادی باشند که مردم را به این مسئله تشویق کنند.  

وی به آیه 184 سوره بقره که در آن خیر به صورت صفت به کار رفته است، اشاره کرد و گفت: در این آیه روزه به عنوان خیر مطرح شده است و گاهی نیز در قرآن خیر در مقابل «ضُر» مطرح شده است، مثل آیه 17 سوره انعام که خداوند می‌فرماید: «وَإِنْ يَمْسَسْكَ اللَّهُ بِضُرٍّ فَلَا كَاشِفَ لَهُ إِلَّا هُوَ وَإِنْ يَمْسَسْكَ بِخَيْرٍ فَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ؛ و اگر خدا به تو زيانى برساند كسى جز او برطرف‌كننده آن نيست و اگر خيرى به تو برساند پس او بر هر چيزى تواناست».

نبوی با اشاره به اینکه کلمه اختیار هم از ریشه خیر است، گفت: اختیار یعنی انتخابی که باعث خیر می‌شود. در قرآن کلمات زیادی است که مترادف امر خیر هستند مثل کلمه ایثار، احسان، نذر، قرض‌الحسنه، انفاق و حتی یکسری حقوق واجب مثل خمس و زکات و البته کلمه «بّر» که به معنای گسترش در کارهای خیر است. در اسلام مفهوم وقف نیز که منشأ خیرات زیادی بوده نیز به عنوان خیر مطرح شده است.

وی به آیه 177 سوره بقره که می‌فرماید: «لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيِّينَ وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَالسَّائِلِينَ وَفِي الرِّقَابِ وَأَقَامَ الصَّلَاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا وَالصَّابِرِينَ فِي الْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ وَحِينَ الْبَأْسِ أُولَئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ؛ نيكوكارى آن نيست كه روى خود را به سوى مشرق و [يا] مغرب بگردانيد بلكه نيكى آن است كه كسى به خدا و روز بازپسين و فرشتگان و كتاب [آسمانى] و پيامبران ايمان آورد و مال [خود] را با وجود دوست داشتنش به خويشاوندان و يتيمان و بينوايان و در راه‏ماندگان و گدايان و در [راه آزاد كردن] بندگان بدهد و نماز را برپاى دارد و زكات را بدهد و آنان كه چون عهد بندند به عهد خود وفادارانند و در سختى و زيان و به هنگام جنگ شكيبايانند آنانند كسانى كه راست گفته‏‌اند و آنان همان پرهيزکارانند»، نیز اشاره کرد و گفت: اگر کسی این ویژگی‌ها که خیر هستند، داشته باشد، اهل تقوا است.

نبوی به آیه 92 سوره آل عمران که در آن مطرح شده آن چیزهایی که دوست دارد، انفاق کنید، اشاره کرد و گفت: این رفتار، انسان را تربیت می‌کند.

وی بر دستور اسلام مبنی بر سازماندهی و تعاون در کار خیر نیز تأکید کرد و گفت: خداوند در بخشی از آیه دوم سوره مائده می‌فرماید: «وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ؛ و در نيكوكارى و پرهيزکارى با يكديگر همكارى كنيد و در گناه و تعدى دستيار هم نشويد و از خدا پروا كنيد كه خدا سخت ‏كيفر است». بر همین مبنا امامت که در جامعه ما محور همه امور است محور امر حکمرانی و امر خیر نیز هست. در آیه 73 سوره انبیاء نیز خداوند می‌فرماید: «وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا وَأَوْحَيْنَا إِلَيْهِمْ فِعْلَ الْخَيْرَاتِ وَإِقَامَ الصَّلَاةِ وَإِيتَاءَ الزَّكَاةِ وَكَانُوا لَنَا عَابِدِينَ؛ و آنان را پيشوايانى قرار داديم كه به فرمان ما هدايت می‌کردند و به ايشان انجام دادن كارهاى نيك و برپاداشتن نماز و دادن زكات را وحى كرديم و آنان پرستنده ما بودند». پس امامان ما محور اقامه نماز، پرداخت زکات و ... هستند.

وی اضافه کرد: در آخرین آیه سوره آل عمران نیز توصیه شده است که اى كسانى كه ايمان آورده‏‌ايد، صبر كنيد و ايستادگى ورزيد و مرزها را نگهبانى كنيد و از خدا پروا نماييد، اميد است كه رستگار شويد که بر مبنای این آیه، رستگاری در پی برقراری ارتباط با محور امامت محقق خواهد شد. اکنون نیز در حوادث کرونا با محوریت رهبر معظم انقلاب جامعه بود که کمک‌های مؤمنانه شکل گرفت.

نبوی گفت: از آیات فوق می‌توان گفتمان بّر و خیری را استنتاج کرد که اصل آن امامت است و ایمان و علم، اقامه نماز، وفای به عهدها، انفاق آنچه دوست داریم، ادای آنچه بر گردن داریم، صبر، استقامت، تعاون و کمک به هم و ... حول بحث امامت شکل می‌گیرند.

8 ویژگی حکمرانی خوب

وی در تعریف حکمرانی نیز گفت: حکمرانی به فرایند تصمیم‌گیری گفته می‌شود. حکمرانی خوب باید هشت ویژگی داشته باشد که شامل ایجاد مشارکت افراد، اجماع، پاسخگویی و شفافیت، مسئولیت‌پذیری، کارآمدی، عدالت فراگیر و تابع قانون بودن است.

این عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام ادامه داد: در حکمرانی امر خیر، به دنبال مشارکت حداکثری هستیم و اگر امروزه بخواهیم این مشارکت حداکثری را ایجاد کنیم، می‌توانیم از فناوری‌های جدید مانند بلاک‌چین به خوبی بهره برده و زمینه توسعه آن را نه تنها در ایران بلکه در سطح دنیا فراهم کنیم.  

وی تشریح کرد: با توجه به ویژگی‌ها، امکان مقابله با پول‌شویی را ایجاد می‌کند، مرکزیت‌زدا است و نیازی به مرکز، ساختمان و حسابداری متمرکز ندارد و خودش دفتر متمرکزی را ایجاد می‌کند و همه کارهای خیر را می‌توان داخل آن وارد کرد؛ به این ترتیب اعتماد و سرمایه اجتماعی بالا می‌رود، کار تسهیل و هزینه‌ها کاهش پیدا کرده و امکان ارتباطات گسترده جهانی را در عین ممانعت از سوء استفاده فراهم می‌کند.