حکمرانی امور خیر در ایران و 4 مفهومی که باید بازتعریف شود

به گزارش خبرنگار ایکنا، پیش‌همایش دوم سومین همایش ملی خیر ماندگار امروز، پنجشنبه، 24 مهرماه با حضور مرتضی نبوی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و رئیس مؤسسه مطالعات راهبردی توسعه، داوود دانش‌جعفری عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و محمدرضا اخضریان‌کاشانی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران به صورت وبینار برگزار شد.

محمدرضا اخضریان‌کاشانی با موضوع «بازآرایی نظام حکمرانی تأمین اجتماعی؛ ضرورت‌ها و راهبردها» طی سخنانی گفت: مفهوم خیرخواهی و نوع‌دوستی در دوران ما متفاوت شده و تلاش می‌شود با توسعه خیر، زمینه‌های تأمین اجتماعی فراهم شود. مفهوم تأمین اجتماعی رنگ تازه‌ای به خود گرفته است.

وی با اشاره به اینکه از قرن 17 ادبیات تأمین اجتماعی در حال شکل‌گیری بود، گفت: مسئله فقر در قرن 17 مورد توجه قرار گرفت در اواخر قرن 19 و اوایل قرن 20 موضوع بهبود رفاه کارگران مطرح و در آلمان اولین قانون بیمه اجتماعی و پیری مصوب شد.

این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران ادامه داد: در دوره نوین که بعد از جنگ جهانی دوم آغاز شد، مسئله تأمین اجتماعی به عنوان ترکیبی از امنیت اقتصادی و بیمه اجتماعی شکل گرفت و در 1935 میلادی از سوی دولت فدرال امریکا محور فعالیت‌ها قرار گرفت که هدف آن را سیاست‌گذاری صحیح یا حکمرانی درست در امر خیر مطرح کردند.

تنها 20 درصد مردم جهان خدمات تأمین اجتماعی کافی دارند

وی با تأکید بر اینکه در کشورهای اروپایی که اکنون رفاه و توسعه اقتصادی بیشتری دارند، ابتدا تأمین اجتماعی کارگران و مردم محقق شد و بعد آنها به توسعه اقتصادی رسیدند که این تجربه بسیار موفقی است و باید مورد توجه باشد، گفت: در حال حاضر 50 درصد از مردم جهان به نوع یا بخشی از خدمات تأمین اجتماعی دسترسی دارند، اما تنها 20 درصد آنها پوشش کافی تأمین اجتماعی را دارا هستند.

اخضریان‌کاشانی به مسئله تأثیر تکنولوژی در مقابله با فقر و کمک به تأمین اجتماعی مردم نیز اشاره کرد و گفت: اگر چه اکنون تکنولوژی توسعه یافته اما این توسعه موجب کاهش نابرابری نشده است، بلکه میزان دسترسی به تکنولوژی نیز خود نمادی از فقر است و همچنان بی‌عدالتی در دنیا حاکم است. از دید برخی اندیشمندان مثل کاستلز، محرومیت در ثروت، موجب شده علی رغم وجود تکنولوژی، دستیابی به تکنولوژی محدودیت داشته باشد و خود این دستیابی به تکنولوژی، ابزار منزلت شده است.

وی تشریح کرد: در مفهوم تأمین اجتماعی اگر بخواهیم به سمت حکمرانی پیش برویم، باید چهار محور اساسی را مد نظر داشته باشیم. مفاهیم خیر، امنیت، رفاه، سعادت و حکمرانی خوب در امر خیر، این است که ترکیب این چهار عنصر درست صورت گیرد.

این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با اشاره به مفهوم خیر و تقسیم آن به خیر مطلق و خیر نسبی، در خصوص مفهوم سعادت گفت: مفهوم سعادت در کنار خیر مطرح است که هر آنچه انسان با اعمال اختیاری به دنبال رسیدن به آن هستند، تعریف می‌شود. در دین اسلام سعادت به عنوان کمال الهی در نظر گرفته شده ولی در سایر فرهنگ‌ها مباحث و توانمندی مالی نیز در آن دخیل دانسته شده، بنابر این مفهوم سعادت جنبه نسبی در فرهنگ‌ها دارد. لذا اگر بخواهیم به بیان حکمرانی امر خیر، بپردازیم باید مسئله سعادت را بر اساس دیدگاه و مفاهیم پایه‌ای در جامعه و فرهنگ خودمان به روشنی تعریف کنیم.

مفهوم امنیت را بازتعریف کنیم

وی گفت: مفهوم امنیت را فراغت نسبی از تهدید یا حمله یا آمادگی برای هر نوع مقابله با تهدید تعریف کرده‌اند. وقتی افراد خود را در معرض تهدید نبینند، احساس امنیت می‌کنند. انسان‌ها حق آزادی و داشتن امنیت عمومی مثل حفظ جان و ناموس، امنیت خانوادگی، امنیت اجتماعی و ... را دارند. البته مفهوم امنیت با گذشته فرق کرده و اکنون امنیت روانی، اقتصادی و سایر مباحث نیز به آن اضافه شده که باید برای حکمرانی امر خیر مفهوم امروزی امنیت را نیز دقیق بازتعریف کنیم.

این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران به تفاوت تعریف مفهوم چهارم یعنی رفاه اجتماعی نیز اشاره کرد و گفت: این مفهوم در گذشته یک مفهوم اقتصادی تلقی می‌شد، اما به مرور زمان چرخش فرهنگی رخ داد و مسائل غیر مادی و معنوی نیز در آن مطرح شد و اکنون حتی خشنودی انسان به عنوان محور رفاه اجتماعی قرار گرفته است. امروزه به عنوان تعریف رایج، رفاه اجتماعی را مجموعه سازمان‌یافته قوانین می‌دانند که نهادهایی متولی تأمین آن هستند و وظیفه پاسخگویی نیازهای مادی و معنوی و تأمین سعادت انسان را دارند. یعنی امروزه مفهوم سعادت در قالب رفاه اجتماعی نیز مطرح است و چاره‌ای جز بازخوانی و بازتعریف این چهار مفهوم یعنی خیر، سعادت، امنیت و رفاه اجتماعی نداریم.

وی در ادامه به چالش‌های بنیادی در حوزه تأمین اجتماعی اشاره کرد و گفت: مسئله مهم در این زمینه آموزش است که در شرایط فراگیری کرونا چالش آن را بیشتر لمس می‌کنیم. آموزش و پرورش اکنون به فن و هنر ضبط و پخش پیام‌ها تبدیل شده، اما شکاف دیجیتال ایجاد شده زمینه‌ساز فقر و حتی فقر آموزشی شده است.

اخضریان‌کاشانی ادامه داد: در زمینه تأمین عدالت در سلامت نیز افراد برخوردار، امکان تأمین لوازم ضروری سلامت، استفاده از بهترین بیمارستان‌ها و تجهیزات را دارند، اما این امکان برای سایرین فراهم نیست. یعنی امکان تأمین عدالت در سلامت وجود ندارد.

وی درباره سه الگوی موجود در جهان در زمینه امور خیر نیز گفت: بر اساس الگوی اول که در چهارچوب نظام لیبرال تعریف می‌شود، نگاه دخالت حداقلی دولت در امور نیازمندان وجود دارد و افراد باید خود تلاش کنند و تأمین اجتماعی خود را فراهم کنند. در الگوی دوم که مربوط به نظام‌های مشارکتی است بر مشارکت دولت در تأمین اجتماعی، بیمه اجباری و تأمین خانواده تمرکز می‌شود. در این نظام، اشتغال و نان‌آوری سرپرست خانواده و وظیفه او در تأمین اجتماعی خانواده مد نظر قرار دارد و در نوع سوم نیز که در نظام‌های سوسیال دموکرات وجود دارد، خدمات و رفاه عومی بالاتر است و نابرابری و فقر کم‌تر، اما هزینه مالی تأمین این خدمات بسیار بالا است.

اخضریان‌کاشانی درباره الگویی که در ایران وجود دارد، گفت: در ایران هیچکدام از این سه الگو به طور کامل اجرا نمی‌شود و ترکیبی از هر سه روش وجود دارد، ولی اگر بخواهیم نظام حکمرانی امر خیر را اصلاح کنیم، لازم است انواع نظام‌های تأمین اجتماعی را مرور کنیم. ما گاهی در الگوی اول، گاهی دوم و گاهی سوم سیر می‌کنیم و لازم است یک الگوی بومی داشته باشیم.

وی اضافه کرد: اگر بخواهیم الگوهای مناسب امر خیر را توسعه دهیم، باید چند کار را انجام دهیم. از جمله باید عناصر مادی و معنوی امر خیر را بازخوانی و ساز و کار اجرایی و سازما‌ن‌های متولی امنیت اجتماعی را بازتعریف کنیم. باید امنیت را درست تعریف و به حوزه‌های مادی و معنوی تقسیم و وظایف نهادهای متولی را بازخوانی و بازتعریف کنیم.

این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در پایان گفت: همچنین باید برای رفاه و تأمین اجتماعی و مفاهیم سعادت، خیر، تأمین امنیت و رفاه تعریف جامع و همپوشان مطرح کنیم، بهره‌گیری از نظام‌های خصوصی با رویکرد نظارت دقیق را داشته باشیم و نیز بین دولت، بخش خصوصی و بخش خیریه یک تعریف و بازتعریف، همراهی و همکاری مشترک ایجاد کنیم.