هیچ خیری بدون توجه به اقلیم ماندگار نمی‌شود / تعدد نهادهای دولتی در ارائه مجوز به خیریهها
کارشناسان در پنجمین پیش‌همایش ملی خیر ماندگار با بیان اینکه هیچ خیری بدون درنظر گرفتن اقلیم مورد نظر ماندگار نیست، سه مقوله اقلیم، اقلام و آموزش را از موضوعات اساسی در مسئله حکمرانی امر خیر در کشور دانستند و از تعدد نهادهای دولتی در ارائه مجوز به خیریهها انتقاد کردند.
به گزارش خبرنگار ایکنا، به همت بنیاد خیریه راهبری آلاء، پنجمین پیش‌همایش ملی خیر ماندگار امروز دوشنبه، 13 بهمن‌ماه همراه با سخنرانی احمدرضا اخوت، استاد دانشگاه با موضوع «توجه به اقلیم طبیعی در حکمرانی مطلوب امور خیر در ایران» و سعید مسعودی‌پور، پژوهشگر حوزه مدیریت امور خیر با موضوع «درآمدی بر مختصات الگوی مطلوب حکمرانی امور خیر در ایران» به صورت مجازی برگزار شد.
در ابتدای این برنامه، احمدرضا اخوت، قرآن پژوه و استاد دانشگاه، طی سخنانی در رابطه با موضوع توجه به اقلیم در حکمرانی امر خیر با بیان اینکه به برکت انقلاب بسیاری از خیریهها در مناطق مختلف کشور ایجاد شده است، اظهار کرد: از لحاظ حکمرانی امر خیر، اقلیم، موضوع بسیار مهمی است که باید بدان توجه شود. یکی از نکته‌های مهمی که در زندگی نوع بشر قرار داده شده، زندگی او در اقلیم‌های مختلف است و این تنوع اقلیمی که در سوره مبارکه حجرات نیز بدان اشاره شده و براساس آن زبان‌ها و رنگ‌ها متفاوت است، موجب ایجاد تنوع در زندگی انسان شده است.
وی با بیان اینکه باید از این موضوع به خوبی در حوزه آموزش و نحوه بهره‌مندی از منابع طبیعی و استفاده از ظرفیت‌های اقلیمی بهره‌گیری کنیم، گفت: متأسفانه به دلیل صنعتی شدن زندگی و نیز آموزش‌های وارداتی رایج در کشور که از اقلیم‌های متفاوتی به داخل ایران وارد شده است، از درنظر گرفتن اقلیم در مجموعه فرآیندهای اقتصادی، فرهنگی و آموزشی غفلت شده است.
این استاد دانشگاه ادامه داد: اقلیم به معنای ویژگی‌هایی است که یک بوم برای زندگی ایجاد می‌کند و شامل آب و هوا، زمین و سازه‌های مختلف است که اگر مورد توجه قرار نگیرد، فعالیت‌ها و کارهایی که در آن بوم انجام می‌شود، هم غیر اقتصادی و هم غیر فرهنگی خواهد بود.
اخوت با بیان اینکه اگر ساختارهای اقلیمی برای برنامه‌ریزی‌های مختلف آموزشی، سازندگی و نیز جهت‌گیری مربوط به استفاده از منابع و ذخایر این ساختارها مورد توجه قرار نگیرد، نه اقتصادی و نه فرهنگی خواهد بود، گفت: دلیل این امر آن است که طبیعت به طور طبیعی ساده‌ترین راه برای اقتصادی بودن را به ما معرفی می‌کند و خلاف این مسئله عمل کردن نیز به معنای از بین بردن منابع و صرف هزینه فراوان خواهد بود.
وی تصریح کرد: متأسفانه امروز این اتفاق در کشور ما رخ می‌دهد یعنی نه اقلیم طبیعی کشور به خوبی شناخته شده و نه از ظرفیت‌های آن به خوبی استفاده می‌شود. طبق این موضوع برای انجام امور خیر در مناطق مختلف کشور نیز اگر نتوانیم اقلیم‌های مختلف کشور را به خوبی بشناسیم، ممکن است تمام فعالیت‌های خیری که انجام می‌دهیم خیر ماندگار نباشد.
این استاد دانشگاه ادامه داد: بسیاری از مشکلات امروز ما در این حوزه به دلیل در نظر نگرفتن موضوع اقلیم بوده است. برای انجام خیر ماندگار دانستن اقلیم بسیار ضروری است. بسیاری از افراد علیرغم اینکه دستی در امور خیر دارند، اما عدم تناسب فعالیت آن‌ها با اقلیم مورد نظر موجب می‌شود تا برنامه‌های خیریه ایشان ماندگار نباشد.
سیاری از افراد علیرغم اینکه دستی در امور خیر دارند، اما عدم تناسب فعالیت آن‌ها با اقلیم مورد نظر موجب می‌شود تا برنامه‌های خیریه ایشان ماندگار نباشد
اخوت با بیان اینکه کار خیر باید براساس علم انجام شود و در نظر گرفتن اقلیم اولویت اول در امر خیر است، گفت: موضوعات اقلیمی بحث‌های ساده‌ای بوده و پیچیدگی خاصی ندارند، اما توجه به آن از ضروریات مهم است. برای درنظر گرفتن بحث‌های اقلیمی در ایران اگر نقشه کشور را به 10 قسمت مجزا در مناطق مختلف تقسیم کنیم، هر کدام از این مناطق شامل اقلیمی مجزا و مخصوص به خود هستند. برخی از این مناطق شبیه به هم و برخی دیگر هیچ شباهتی با هم ندارند. در این زمینه لازم است تا هسته‌های پژوهشی وارد میدان شده و با بررسی دقیق این مناطق و اقلیم‌های مربوط به آن‌ها، ظرفیت آن‌ها را شناسایی و معرفی کنند.
وی با اشاره به اینکه، کارهایی هم در این زمینه صورت گرفته است، بیان کرد: در این چارچوب می‌توان گفت که برای مثال اقلیم کردستان از نظر بوم و خاستگاه می‌تواند یک سری از محصولات و دام‌ها را در خود به صورت بهینه داشته باشد که این ظرفیت باید شناسایی و احصا شود. اگر بوم‌های ایران به خوبی شناخته شوند، ظرفیت هر بوم می‌تواند از نظر اقتصادی تمامی نیازهای کشور را تأمین کند.
این استاد دانشگاه افزود: اگر اقلیم‌های کشور را به خوبی دسته‌بندی کنیم و طبق این دسته‌بندی و شناخت اقلیم‌های مورد نظر در نقاط مختلف کشور به تولید محصولات بپردازیم، می‌توانیم نیازهای اقتصادی کشور را به خوبی مرتفع کنیم. البته بسیاری از افراد فکر می‌کنند که اقلیم‌های مختلف را به خوبی می‌شناسند اما اشتباه می‌کنند و اطلاعات کاملی در این زمینه ندارند.
اخوت تصریح کرد: هنگامی که اقلیم‌ها به خیر ماندگار تبدیل می‌شوند، هر کدام از آن‌ها برای خود زادآوری، تولید و زایش دارند و با آسیب‌های خود نیز به خوبی مبارزه می‌کنند. برعکس این موضوع نیز اگر اقلیم‌ها به خیر ماندگار تبدیل نشوند و برای مثال محصولی مانند خرما را در اقلیمی به عمل آوریم که اصلاً سازگاری با این محصول ندارد، خیر ما نه تنها ماندگار نیست بلکه موجب ایجاد خسران و ضرر فراوان نیز خواهد شد.
وی با بیان اینکه نکته مهم دیگر در این زمینه موضوع آموزش است، اظهار کرد: آموزش در تمامی شهرها و روستاهای کشور یک نظام است و همگان به یک شیوه آموزش می‌بینند؛ در حالی که برای مثال افرادی که در روستاهای کرمان تحصیل می‌کنند، باید متناسب با اقلیم خود مورد آموزش قرار گیرند. هر اقلیم باید سرباز عالم و دانشمند مخصوص خود را داشته باشد تا متناسب با ویژگی‌های اقلیم مورد نظر فعالیت کند.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه خیر ماندگار به معنای شناساندن انسان‌های قابل، عالم و اقلیم‌شناس است، گفت: امروز گروه‌های جهادی به مناطق مختلف کشور سفر کرده و مشغول آموزش به دانش‌آموزان این مناطق هستند. البته این فعالیت قابل ستایش است اما باید به صورت هدفمند و مطابق با اقلیم‌های مختلف انجام شود تا تأثیرگذاری لازم را داشته باشد.
اخوت با بیان اینکه اگر کسی منتظر است تا دولت‌ها وارد شده و این برنامه را در پیش گیرند، سخت در اشتباه است، تصریح کرد: دولت‌ها وابسته به اقتصاد کلان هستند و این اقتصادهای کلان هستند که آموزش‌های کلان را برنامه‌ریزی می‌کنند. اگر بنا باشد که فعالیتی در این زمینه صورت گیرد، خیریهها می‌توانند وارد شده و نسبت به انجام آن اقدام کنند.
وی با اشاره به ظرفیت گروه‌های جهادی در این زمینه ادامه داد: اردوهای جهادی که به مناطق مختلف سفر می‌کنند، می‌توانند بوم هر منطقه را متناسب با اقلیم آن به خوبی معرفی کنند. برای مثال این گروه‌ها می‌توانند با حضور در مناطق غربی کشور مانند پاوه و ... به جای اینکه به آموزش فیزیک و شیمی به دانش‌آموزان بپردازند، آموزش‌های مربوط به اقلیم این مناطق را در دستور کار خود قرار دهند تا تأثیرگذاری حداکثری داشته باشند.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه خیریهها نیز می‌توانند با برگزاری دوره‌های اقلیم‌شناسی برای افراد مختلف، تأثیر فراوانی در این رابطه داشته باشند، گفت: این قضیه باعث می‌شود تا افراد آموزش‌دیده به شهرهای مختلف رفته و ضمن شناسایی و آموزش ظرفیت‌های اقلیمی هر منطقه، مسئولان استانی و شهرستانی مناطق مختلف کشور را نیز وارد این موضوع کرده و به تدریج موجب تثبیت و اجرای حکمرانی امر خیر در تمام نقاط کشور شوند.
اخوت در ادامه سخنان خود با بیان اینکه حکمرانی مطلوب باید از طریق مردم و لایه‌های پایینی جامعه شکل گیرد، ادامه داد: اگر خیریه‌های کشور وجود نداشتند، کمر مردم در خیلی از مواقع شکسته می‌شد. امروز به توفیق الهی خیریه‌های کشور بسیاری از برنامه‌های خود را به خوبی انجام می‌دهند اما می‌توانند با انسجام بیشتر و اقلیم‌شناسی دقیق خیلی بهتر فعالیت کنند.
وی در ادامه سخنان خود پیشنهاد داد تا بنیاد خیریه آلاء وارد این حوزه شده و ضمن عقد قرار داد و ایجاد تفاهم‌نامه با آموزش عالی کشور، این موضوع را به خوبی پیش ببرد. بنیاد آلاء می‌تواند از ظرفیت اساتید دانشگاهی کشور و اساتیدی که سال‌های سال در حوزه اقلیم‌شناسی فعالیت داشته‌اند، بهره برده و نسبت به ایجاد خیر ماندگار در اقصی نقاط کشور اقدام کند. تشکیل گروهی از اساتید زبده و ایجاد سامانه آموزشی مورد نظر و نیز پرداختن به ساختار ورود به اقلیم‌ها از طریق آموزش و پرورش و یا مساجد موجب ایجاد مجموعه‌ای می‌شود که هم به علم و هم به عمل وابسته است که در این راستا می‌توان از ظرفیت گروه‌های جهادی کشور برای اجرای برنامه‌های اقلیمی مورد نظر نیز بهره برد.
باید بپذیریم که مسئله حکمرانی امر خیر مقوله‌ای کاملاً میان‌رشته‌ای است و ما نمی‌توانیم در پرداختن به این مسئله از مبانی دینی غفلت کرده و به دنبال نظام‌سازی امور خیریه در ایران باشیم
این استاد دانشگاه با بیان اینکه ما از پیروی ناآگاهانه از نظاماتی که در عالم به ما تحمیل شده، ضربات فراوانی دریافت کرده‌ایم، افزود: اولین کار خطایی که در این زمینه کردیم، بی‌اعتنایی به اقلیم‌های کشور بوده است. امروز اگر به گیاه خاص یک بوم اشاره کنیم، متأسفانه این سؤال می‌شود که مگر گیاه خاص بومی نیز وجود دارد. برخی از کشورهای پیشرفته رسماً اعلام می‌کنند که برای مثال ما نمی‌خواهیم فلان صنعت را در کشور خود داشته باشیم، چراکه این صنعت با اقلیم ما ناسازگاری دارد اما این مقوله در کشور ما مدنظر قرار نگرفته است.
اخوت در ادامه با اشاره به فعالیت خیریه‌هایی که در حوزه‌های دیگر همچون بیماران مختلف فعالیت می‌کنند، اظهار کرد: این خیریهها نیز اگر از جریان علمی به خوبی استفاده کنند، می‌توانند خیلی سریع‌تر به درمان بیماران خاص خود دست پیدا کنند. اگر این اتفاق رخ دهد، از تعداد بیماران خاص نیز کاسته خواهد شد. علت وجود بیماران خاص در یک محل، به دلیل بی‌اعتنایی به اقلیم است. اقلیم ایران اسلامی در حد معجزه در عالم است، چراکه اقلیم ایران به دلیل تنوع فراوانی که دارد، نسبت به تمامی اقلیم‌های دیگر معجزه است. اگر شرایط اقلیمی کشور به خوبی در نظر گرفته شود، بسیاری از مشکلات حل خواهد شد.
وی بیان کرد: ممکن است که برخی افراد وارد این موضوع شده باشند اما این مسئله باید تبدیل به یک جریان و فرهنگ شود و تا زمانی که نتوانیم این مسئله را به یک نظام آموزشی دارای جریان تبدیل کنیم، یعنی کاری در این زمینه انجام نداده‌ایم. زمانی که از خیر ماندگار سخن می‌گوییم یعنی خیری که انجام می‌دهیم باید در کشور به جریان بیفتد و تبدیل به فرهنگ شود.
این استاد دانشگاه در پایان سخنان خود با اشاره به شناخت اقلیم، اقلام و آموزش در حوزه حکمرانی امر خیر، تصریح کرد: در حوزه آموزش و پرورش پیش از انجام هر اقدامی باید به دو عامل پس‌زمینه‌ای جنسیت و اقلیم توجه ویژه داشته باشیم، چراکه آموزش و پرورشی که این دو مقوله را در نظر نداشته باشد، نه آموزش است و نه پرورش. البته شرایط پرداختن به این موضوعات در آموزش و پرورش به خوبی وجود دارد و می‌توانیم به خوبی از این ظرفیت استفاده کنیم. مشکل اساسی موجود در این زمینه تغییر رویکرد است که باید به خوبی صورت پذیرد.
همچنین، در ادامه این همایش، سعید مسعودی‌پور، پژوهشگر حوزه مدیریت امور خیریه نیز طی سخنانی در رابطه با موضوع درآمدی بر مختصات الگوی مطلوب حکمرانی امور خیر در ایران اظهار کرد: پژوهش‌های بسیار زیادی در رابطه با امور خیریه در کشور انجام شده است اما همچنان از یک الگوی مشخص حکمرانی در مورد موضوع امر خیر برخوردار نیستیم.
وی افزود: دیدگاه‌های زیادی در رابطه با این مسئله وجود دارد که بهره‌گیری از مبانی دینی، استفاده از تجربیات و الگوهای علمی سایر کشورها، طراحی الگو و طراحی امور خیریه در قالب یک مقوله فرهنگی و یا پرداختن به این موضوع در قالب ساختاری اداری را شامل می‌شوند.
مسعودی‌پور با بیان اینکه پژوهش‌هایی که در کشور ما در این حوزه انجام می‌شود، مبتنی بر یک نقشه منسجم نیستند، تصریح کرد: باید بپذیریم که مسئله حکمرانی امر خیر مقوله‌ای کاملاً میان‌رشته‌ای است و ما نمی‌توانیم در پرداختن به این مسئله از مبانی دینی غفلت کرده و به دنبال نظام‌سازی امور خیریه در ایران باشیم. ما نمی‌توانیم از تجربیات بین‌الملل و گزاره‌های علمی که دیگران ارائه کرده‌اند، غفلت کنیم و به دنبال حمکرانی امر خیر باشیم.
پژوهشگر حوزه مدیریت امور خیریه بیان کرد: همانطور که ما در عرصه اقتصاد نیازمند نظام‌سازی امور اقتصادی هستیم و در رابطه با آن نیز باید مبانی دینی و تجربیات دیگران را مد نظر قرار دهیم، در امور خیریه نیز با این مسئله روبه‌رو هستیم و باید به آن توجه کنیم.
وی در ادامه سخنان خود با بیان اینکه در مسیر دستیابی به حکمرانی مطلوب امر خیر در کشور باید به تمامی نکاتی که اشاره شد، توجه ویژه داشت، گفت: در این زمینه حتی اگر به یکی از این موارد نیز توجه نشود، نمی‌توانیم به حکمرانی مطلوب در امور خیریه دست پیدا کنیم.
مسعودی‌پور با اشاره مسائل و مشکلات حوزه امور خیریه در ایران بیان کرد: توقع اولیه از امور خیریه این است که مسائل و مشکلات جامعه را حل کند. امروز آمار دقیقی از خیریهها در کشور وجود ندارد و بسیاری از خیریه‌های کشور حتی مجوز فعالیت نیز ندارند. تعدد نهادهای دولتی در ارائه مجوز به خیریهها، عدم درنظر گرفتن نیازهای جامعه و افراد در توسعه خیریهها، عدم تخصص بنیادهای خیریه و عدم آمایش سرزمینی برای ایجاد آن‌ها و ... از جمله مشکلاتی است که در این زمینه وجود دارد.
این پژوهشگر حوزه مدیریت امور خیریه با بیان اینکه تعامل بین خیریهها شبکه‌ای نیست، بیان کرد: یکی از حوزه‌های دیگری که با مشکلات فراوانی در کشور روبه‌رو است، حوزه وقف محسوب می‌شود. برای طراحی الگوی مطلوب حکمرانی امور خیریه در ایران باید به مسائل مختلف این حوزه توجه کنیم. این بدان معناست که باید با شناسایی و احصای مشکلات موجود در این حوزه، به مختصات طراحی الگوی حکمرانی مطلوب دست پیدا کنیم.
وی در ادامه افزود: مؤلفه دومی که باید در این زمینه بدان توجه کنیم، آموزه‌ها و دستورات دینی است. جامعه ما جامعه‌ای اسلامی است که حوزه وقف و امور خیریه در آن کاملاً متأثر از آموزه‌های دینی ماست. برای مثال با بررسی الگوی رفتاری انفاق‌کنندگان در قرآن کریم می‌توانیم به الگوهایی برای طراحی امور خیریه در این زمینه دست پیدا کنیم.
این پژوهشگر حوزه مدیریت امور خیریه با اشاره به روایتی از حضرت امیر(ع) در رابطه با برخورد ایشان با یک سائل، اظهار کرد: این مسائل نشان می‌دهد که حکومت اسلامی باید در برخی از امور ورود پیدا کرده و نسبت به حل مسائل معیشتی مردم اقدام کند. بخشی از ساختار شناسایی فقرا در جامعه ما این است که خود افراد به نهادهای مربوطه مراجعه کرده و نیاز خود را اعلام می‌کنند. این در حالی است که طلب کمک کردن در آموزه‌های اسلامی ما مذمت شده است. در این زمینه جامعه اسلامی باید به سراغ این افراد رفته و مشکلات آن‌ها را حل کند که این کار نیز با توجه به پیشرفتهایی که در حوزه فناوری اطلاعات وجود دارد، کاملاً شدنی است.
مسعودی‌پور بیان کرد: مؤلفه سومی که باید به آن پرداخته شود، تجربیات بین‌الملل است. در این زمینه باید توجه کنیم که ماهیت امور خیریه در ایران حتی با کشورهای اسلامی متفاوت است چه برسد به کشورهای غیرمسلمان و ما صرفاً نمی‌توانیم از نظام حمکرانی امور خیر در این کشورها الگوبرداری کنیم.
این پژوهشگر حوزه مدیریت امور خیریه با بیان اینکه مؤلفه بعدی موجود در این حوزه، شرایط فرهنگی، سیاسی و اداری کشور است، گفت: تعدد و تکثر نهادهای موجود در حوزه امور خیریه و نیز نهادهای متصدی اعطای مجوز به خیریهها یکی از مشکلاتی است که در کشور وجود دارد. اگرچه مسئولان امروز از مردمی‌سازی امور خیری در کشور سخن می‌گویند، اما همچنان در عمل چنین اراده‌ای وجود ندارد.
نظام حکمرانی خیریه در ایران فقط برای این نیست که شکاف طبقاتی را کاهش داد، بلکه نظام حکمرانی طراحی شده باید علاوه بر کمک بهتر به نیازمندان، خیران را نیز رشد و تعالی دهد
وی افزود: نگاه امنیتی که به مردمی‌سازی امور خیریه وجود دارد نیز از مسائل دیگری است که باید بدان توجه کرد. البته می‌توانیم با ایجاد نظام کنترلی و ارزیابی دقیق مشکلات موجود در این زمینه را به حداقل برسانیم. سوءاستفاده‌های جریان‌های سیاسی از امور خیریه، نگاه متفاوت نهادهای مختلف به امور خیریه، میزان اعتماد مردم به نهادها و خیریه‌های دولتی و ... از جمله مشکلاتی است که در این حوزه وجود دارد.
مسعودی‌پور با بیان اینکه برای اینکه الگوی مناسبی برای حکمرانی امور خیریه ترسیم کنیم، باید به چهار مقوله اشاره شده، توجه ویژه داشته باشیم، گفت: البته ممکن است تا در میان این مقوله‌ها تعارضاتی نیز به وجود بیاید که باید نسبت به حل این تعارضات اقدام کنیم. نظام حکمرانی که ما برای امور خیریه ترسیم می‌کنیم، صرفاً به این معنا نیست که سفره مردم را بهتر پر کند. نظام حکمرانی خیریه در ایران فقط برای این نیست که شکاف طبقاتی را کاهش داد، بلکه نظام حکمرانی طراحی شده باید علاوه بر کمک بهتر به نیازمندان، خیران را نیز رشد و تعالی دهد.
این پژوهشگر حوزه مدیریت امور خیریه تصریح کرد: در این موضوع که ما باید به سمت مردمی‌سازی امور خیریه حرکت کنیم، شکی نیست اما در این زمینه باید در مسیر صحیح گام برداریم تا مشکلات موجود را به حداقل برسانیم. یکی از مسائلی که باید بدان پرداخته شود، مسئله بازاریابی امور خیریه در کشور است تا بتوانیم مردم را به سمت امور خیریه و اهداف خیرانه‌ای که دارند، هدایت کنیم.
وی با اشاره به رویکردهای موجود در رابطه با امور خیریه نیز اظهار کرد: در رویکرد قدیمی نیازهای نیازمندان به صورت مالی پرداخت پول برطرف می‌شود اما در رویکرد دوم که از آن با عنوان خیریه جدید یاد می‌کنیم، ابتدا نیازهای نیازمندان احصا شده و سپس نسبت به رفع آن‌ها اقدام می‌شود که این مسئله صرفاً از طریق پرداخت پول انجام نمی‌شود. برای مثال یک پزشک طی ایام خاصی زمان خود را برای خدمات رایگان به نیازمندان اختصاص می‌دهد. همچنین از ظرفیت فضای مجازی نیز می‌توان به خوبی در حوزه امور خیریه بهره برد تا بتوان از طریق هدایت نیات مردم، امور خیریه کشور را به خوبی مدیریت کرد.
انتهای پیام
