خطر تفسیر به رأی در قرآن‌بنیان کردن علوم / انتقاد از آنان که نظریات غربی را برتر از وحی می‌دانند

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمد فاکر میبدی، عضو هیئت علمی جامعة‌المصطفی(ص)، امروز، 30 مهرماه در نشست تخصصی «رویکردها در تولید علم دینی یا علوم قرآن‌بنیان» که از سوی مؤسسه مطالعات راهبردی بعثت قم و با همکاری سازمان فعالیت‌های قرآنی دانشگاهیان و خبرگزاری ایکنا، در این مؤسسه برگزار شد، با اشاره به معنای تبیان بودن قرآن برای همه چیز (تبیان لکل شیء)، گفت: برخی در تفسیر آیه به دیدگاه حداکثری تمایل دارند، ولی طبق نظر علامه طباطبایی، «تِبْيَانًا لِكُلِّ شَيْءٍ» بودن یعنی اینکه قرآن هر چه را در راستای هدایت انسان لازم باشد، مطرح کرده است.

 

وی با بیان اینکه باید ببینیم انتظار ما از قرآن چیست؟ افزود: آیا باید واقعاً انتظار داشته باشیم که قرآن به همه چیز جواب بدهد، در حالی که قرآن خودش را کتاب فقه، نجوم، روان‌شناسی و ... نمی‌داند. البته قرآن بسیاری از این آموزه‎ها را در خود دارد و هر زمان که لازم بوده از تاریخ سخن بگوید، گفته و در جایی که لازم بوده از تغییر و تحول طبیعت و نجوم حرف بزند، زده است، اما رسالت اصلی آن، هدی للناس است. مانند قانون اساسی ما که در آن راهنمایی و رانندگی و قوانین ثبت نیست، ولی مبنا برای همه قوانین است.

 

فاکر میبدی، با اشاره به نظر شهیدصدر درباره اسلامی‌سازی علوم انسانی، افزود: بازسازی علوم موجود بر مبنای قرآن در برخی موارد و مثال‌ها ممکن است، ولی در برخی موارد هم بازسازی جواب نمی‌دهد و تولید جدید لازم است. به همین دلیل در اوایل انقلاب، آیت‌الله مشکینی معتقد بود که ما چون کتاب قابل ارائه به جوانان کم داریم، از کتب برخی افراد که ممکن است اشکالاتی داشته باشد، اما مطالب درست زیادی هم دارد، استفاده کنیم. اما آیت‌الله مصباح معتقد بود که انسان اگر در گرسنگی بماند، بهتر است تا آب و غذای مسموم بخورد؛ در بحث اسلامی‌سازی هم این مسئله وجود دارد. 

 

استاد حوزه با تأکید بر اینکه ما با علومی مواجهیم که از اساس خراب است و با مبانی انسان‌شناسی و هستی‌شناسی ما سازگاری ندارد، اظهار کرد: در این صورت، چگونه می‌توانیم بازسازی بر مبنای قرآن داشته باشیم، ضمن اینکه شاید بازسازی به صرفه هم نباشد.

 

وی با بیان اینکه متأسفانه امروز افرادی را داریم که با دیدگاه‌های غربی معامله‌ای برتر از وحی می‌کنند و می‌گویند چون غرب فلان مطلب را گفته و تجربه کرده، پس برتر است، به ذکر مثالی پرداخت و تصریح کرد: مثلاً در یکی از شبکه‌های رادیویی داخل کشور روانشناسی در مورد عدم ازدواج و پیامدهای اجتماعی آن سخن می‌گفت. او در پاسخ به اینکه وقتی جوانی نمی‌تواند ازدواج کند و از طرفی غلیان شهوات در او وجود دارد، چه باید بکند؟ او نسخه خودارضایی را پیچید که ممکن است در غرب تعارضی ایجاد نکند، ولی قطعاً با آیات قرآن و اسلام ناسازگار است.

 

فاکر میبدی با بیان اینکه گاهی ما با علوم انسانی محض، علوم تجربی محض و علوم انسانی تجربی مواجه هستیم، اضافه کرد: دشواری کار ما در جایی است که برخی مسائل علوم انسانی، تجربی است؛ در این موارد، اگر اصطکاک میان داده‌های علوم تجربی با علوم انسانی ایجاد شود و به خصوص قرآن آن را نفی کرده و غرب تأیید کند، با دشواری روبرو خواهیم شد، به ویژه اینکه برخی افراد اندیشه‌های غربی را وحی‌انگاری می‌کنند.

 

 

استاد حوزه با بیان اینکه یک رویکرد در تولید علوم انسانی قرآن‌بنیان این است که اگر علومی مستقیم و غیرمستقیم از سوی قرآن تأیید شود هم علوم انسانی قرآنی است، افزود:  اینکه گفته می‌شود در تولید علم قرآنی مثلاً جامعه‌شناسی قرآنی، نویسنده باید در هر دو بعد یعنی قرآن و جامعه‌شناسی متخصص باشد، حرف درستی است، اما چون در عالم واقع تحقق آن دشوار است و نمی‎توانیم فرد جامعی داشته باشیم، لذا می‌توانیم این مسائل را در تحقیقات گروهی مشترک پیش ببریم؛ مثلاً استاد راهنما، متخصص قرآنی و مشاور متخصص در آن علم مدنظر باشد.

 

استاد جامعةالمصطفی تصریح کرد: نکته دیگری که باید در بحث قرآنی‌سازی بر آن تکیه شود، این است که هیچ وقت نمی‌شود با ابزار واژگانی سراغ قرآن برویم، مگر اینکه متخصص در آن باشیم و حتماً سراغ واژگان هم‌معنی یک کلمه هم برویم. مثلاً در قرآن یک بار واژه معاد آن هم در جایی که ربطی به قیامت ندارد، به کار رفته یا کلمه حجاب در معنای مطلق ستر به کار رفته است، بنابراین با معنای صرف واژه نمی‌توانیم از قرآن برداشت درست داشته باشیم.

 

فاکر میبدی اظهار کرد: این نکته که برداشت از آیات باید در محدوده چینش ترتیبی آیات باشد، در مخالفت با تفسیر موضوعی است که شهید صدر بر آن تأکید دارد. مثلاً ما حقوق بشر و فمنیسم و سکولاریسم و ... را به محضر قرآن می‌بریم و همه آیات مرتبط را بررسی می‌کنیم، بدون اینکه توجه به چینش کنونی آیات داشته باشیم، زیرا ناگزیر هستیم به تفسیر موضوعی رو بیاوریم و به چینش ترتیبی بسنده نکنیم.

 

استاد حوزه علمیه اظهار کرد: ما همان طور که اگر چیزی در قرآن هست، باید به مخاطبان ابلاغ کنیم، اگر هم چیزی در قرآن نباشد، نباید با گازانبر و با زور به قرآن نسبت دهیم، زیرا دچار آفت تفسیر به رأی می‌شود. آنچه قرآن و روایات تفسیری و تأویل قرآن می‌گوید، ملاک است و بیشتر از آن را نباید به قرآن تحمیل کنیم. مثلاً در مسئله خروج زن از خانه، سه دیدگاه وجود دارد؛ دیدگاهی که کاملاً نفی می‌کند، دیدگاه کاملاً موافق و باز و دیدگاه معتدل؛ بنده معتقدم، روح شریعت با اینکه همه زن‌ها در بیرون از خانه کار کنند، سازگار نیست، لذا اگر  شغل را به عنوان یک مسئله به محضر قرآن ارائه دهیم؛ پاسخ، انتخاب شغل مناسب و متناسب است؛ یعنی باید به دیدگاه اعتدالی رو بیاوریم.