نیازسنجی، عمق‌بخشی و ساماندهی؛ راهکار توسعه مطالعات قرآنی

حجت‌الاسلام والمسلمین حسین شفیعی‌، عضو هیئت علمی پژوهشگاه معارج، در گفت‌وگو با ایکنا، در آسیب‌شناسی پژوهش‌های قرآنی کشور بیان کرد: بعد از انقلاب اسلامی در قیاس با قبل از آن توجه خاصی به قرآن و معارف آن صورت گرفت و هر سازمان، پژوهشگاه یا پژوهشکده‌ای در حد توان کوشش‌هایی را در راستای پژوهش‌های علمی قرآنی انجام داده است. برخی از افراد با این باور که قرآن نه فقط برای محافل علمی بلکه برای کوچه و بازار نیز نازل شده، برداشت‌هایی از آن داشته‌اند و برخی نیز با این باور که سخنان پروردگار پیچیده و عمیق است وارد این مسائل شده و کوچکترین حرف قرآن را بی‌هدف نمی‌دانند؛ لذا می‎توان در اینجا به این بیت اشاره کرد: «بلبل به باغ و جغد به ‌ويرانه ساخته / هر کس بقدر همت خود خانه ساخته».

قرآن کریم «مأدبه» الهی 

وی ادامه داد: پیامبر اسلام درباره قرآن کریم فرمودند: «اِنَّ هذَا القُرآنَ مَأدَبَةُ اللهِ فَتَعَلَّموا مَأدَبَتَهُ مَا استَطَعتُم»؛ يعنی قرآن، مأدبه (سفره نعمت) الهی است. پس هر قدر می‌توانيد از آن بهره‌مند شويد. برخی نیز در تفسیر این سخن، گفته‌اند قرآن دبستان الهی است. لذا هر کسی از این مأدبه الهی آنچه مطابق شأن و فهم خود بوده را استفاده کرده و اجر آنها هم با صاحب قرآن است، اما هرچه در قرآن تأمل شود کم است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه معارج ادامه داد: آیت‌الله العظمی جوادی آملی حدود چهل سال است که در حوزه علمیه قرآن تدریس می‌کنند و یک دوره تفسیر قرآن ایشان نیز چهل سال طول کشید؛ حال اگر از ایشان بپرسید آیا حق قرآن ادا شده است، قطعاً جواب‌شان منفی است. در خود قرآن کریم نیز به اهمیت و جایگاه باعظمت کتاب الهی اشاره شده و آمده است: «لَوْ أَنْزَلْنَا هَذَا الْقُرْآنَ عَلَى جَبَلٍ لَرَأَيْتَهُ خَاشِعًا مُتَصَدِّعًا مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ وَ تِلْكَ الْأَمْثَالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ؛ اگر اين قرآن را بر كوهى فرومى‏‌فرستاديم يقيناً آن كوه را از بيم خدا فروتن و از هم ‏پاشيده مى‏‌ديدى و اين مثل‌ها را براى مردم مى‏‎زنيم باشد كه آنان بينديشند»(الحشر/ ۲۱). در واقع در اینجا اشاره شده که حتی کوه‌ها و آسمان‌ها هم تاب تحمل قرآن را نداشتند.

راهکارهای توسعه پژوهش‌های قرآنی

شفیعی‌ اظهار کرد: بنابراین جای تأمل و تدبر در جای‌جای آیات، سوره‌ها و مباحث جنبی قرآن کریم وجود دارد که همگی برای پژوهشگران قابل تأمل است و هر روز با پیشرفت علم، گوشه‌ای از حقایق قرآن کشف می‌شود؛ لذا نمی‌توانیم بگوییم تمام حقایق قرآنی را کشف کرده‌ایم و نیاز به تأمل بیشتری وجود ندارد. خداوند متعال در آیه 82 سوره مبارکه اسراء فرموده است: «وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ وَلَا يَزِيدُ الظَّالِمِينَ إِلَّا خَسَارًا؛ و ما آنچه از قرآن فرستیم شفای دل و رحمت الهی برای اهل ایمان است و ظالمان را به جز زیان و شقاوت چیزی نخواهد افزود». در این آیه از قرآن با عنوان شفادهنده یاد شده است، اما سؤال این است که ما چه میزان از قرآن شفای معنوی گرفته و دردهای خود را با آن درمان کرده‌ایم.

این کارشناس معارف اسلامی درباره راهکارهای توسعه پژوهش‌های قرآنی بیان کرد: اگر فعالیت‌های قرآنی در سطح کشور سازماندهی شده، پژوهشگران از پراکندگی دوری کنند و این گونه نباشد که هر کسی فعالیت اندک و موازی‌کاری انجام دهد، بلکه نیازسنجی شده و براساس این نیازها برنامه‌ریزی در راستای پژوهش‌های قرآنی صورت گیرد، بسیار مؤثر خواهد بود؛ چراکه در این شرایط، هر کسی باری را برمی‌دارد که بسیار مؤثر و مفید است، اما اگر بخواهیم فعالیت علمی و پژوهشی پراکنده و موازی‌کاری کنیم یا مثلاً همه به ترجمه یا تفسیر یا زاویه‌ای دیگر از زوایای مهم قرآن بپردازند، این کار به نتیجه نمی‌رسد.

شبکه قرآن به مباحث عمیق قرآنی نمی‌پردازد

وی ادامه داد: متأسفانه کارهای پژوهشی قرآنی در کشور به صورت برنامه‌ریزی شده و براساس نیاز پیش نمی‌رود؛ برای مثال صداوسیما، یک شبکه تلویزیونی را به قرآن اختصاص داده است، اما بیشتر به تلاوت و تجوید می‌‎پردازد که مباحثی تقریباً ابتدایی هستند و شاید به مباحث عمیق قرآن نپردازند و همین مسئله آسیبی جدی است؛ لذا باید مباحث عمیق‌تر شده و علما درباره فهم متن و عمق قرآن به تدبر بپردازند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه معارج درباره مهم‎ترین موانعی که پیش روی پژوهش‎های قرآنی در حوزه و دانشگاه وجود دارد، یادآور شد: در شرایط کنونی اگر واحدی در دانشگاه در رابطه با مباحث قرآنی گذرانده می‌شود، تلاش‌ها صرفاً برای پاس کردن آن درس است، اما عمیقاً وارد مباحث قرآنی نمی‌شویم حتی در حوزه‎های علمیه هم به سختی یک پایان‌نامه عمیق به دست می‌آید که بعداً قابل طرح و چاپ باشد و بتواند خود را به محافل علمی عرضه کند. این واقعاً مایه تأسف است و ما را به هدف نمی‌رساند و علتش این است که درباره قرآن هزینه و سرمایه‌گذاری نمی‌شود.

شفیعی‌ در پایان تصریح کرد: اگر کسی برای پایان‌نامه‌ای که درباره مباحث قرآنی می‌نویسد تأمین مالی شود و به کنفرانس‌ها و محافل علمی دعوت شود، قطعاً نقشی مؤثر در تشویق برای پژوهش‌های بهتر قرآنی دارد؛ چراکه افرادی علاقه‌مندند که در زمینه قرآن عمیقاً بحث و تفکر و مشکلی را حل کنند، اما متأسفانه تاکنون این هزینه انجام نشده و برخی هم صرفاً دنبال کسب مدرک هستند یا مشغول به کار شوند.