آشنایی استاد محقق با قرآن و میراث اسلامی در روزگار ما کیمیاست

به گزارش خبرنگار ایکنا؛ «تماشای خورشید»، آیین نکوداشت هفت دهه خدمات گسترده علمی و فرهنگی استاد مهدی محقق با حضور غلامعلی حدادعادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی، حسن بلخاری، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، محمود نیلی احمدآبادی، رئیس دانشگاه تهران و جمعی از اساتید و دانشجویان امروز 25 آبان ماه در تالار وحدت برگزار شد.

حجت الله ایوبی، دبیر کل کمیسیون ملی یونسکو در این مراسم با اشاره به ایام خاکستری و ناامیدکننده کرونا، گفت: بسیاری از دوستداران استاد درخواست حضور در این آیین را داشتند که به دلیل شرایط کرونایی نمی‌توانستیم پذیرای آنها باشیم.

وی خطاب به استاد محقق افزود: استاد عزیز، شما نیاز به این نکوداشت‌ها ندارید و جامعه ما نیاز دارد که در آسمان آبی فرهنگ و ادب و فقاهت این کشور، اساتیدی چون شما باشند. ما فکر می‌کردیم روزگار علامه‌ها به سر رسیده است، اما در روزگاری هستیم که علم بسیار تخصصی شده و علما جزیی‌نگر شده‌اند. امروز ما شاهد علامه‌ای چون شما در روزگار خودمان در حوزه علم، ادب، طب سنتی، فق و اصول و ... هستیم.

ایوبی ادامه داد: یکی از ویژگی‌های استاد محقق این است که حافظه بسیار خوبی دارد با این حال فریب حافظه‌اش را نخورده و همه آنچه را می‌داند، مکتوب کرده است. سخنرانی‌های استاد را نیز دیده‌اید که مانند سمفونی است و می‌توان او را به معنای واقعی کلمه معلم خواند.

حدادعادل: نگرانی درباره افراط و تفریط‌های سنت و تجدد

غلامعلی حدادعادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی در ادامه این آیین گفت: از سال 1347 که پایم به دانشگاه ادبیات باز شد، افتخار آشنایی با دکتر محقق را تا امروز داشته‌ام و از نعمت علم و دانش و محبت ایشان بهره‌مند شده‌ام. علاوه بر اینکه در کنگره‌ها و محافل علمی قبل و بعد از انقلاب از سخنانشان بهره‌مند بودم، در برخی مؤسسات کار مشترک هم داشتیم از جمله در بنیاد دایرةالمعارف اسلامی که 37 سال همکاری مشترک داشتیم. 30 سال نیز در فرهنگستان زبان و ادب فارسی در خدمتشان بودم. در تمام سال‌هایی که رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی بودند، در آنجا هم توفیق همکاری داشتم.

وی با اشاره به جایگاه اساتیدی مانند محقق در عرصه فرهنگی دوران معاصر افزود: ما همه با دوگانه سنت و تجدد آشنا هستیم و تاریخ 150 ساله، کشاکش سنت و تجدد است و در هر رشته‌ای از رشته‌های علمی و فرهنگی شاهد این دوگانه هستید، از جمله در علم که دانشگاه‌ها علم جدید را و حوزه‌های علمیه علوم و معارف سنتی را ترویج کردند. همیشه مصلحت‌اندیشان علم و فرهنگ نگران افراط و تفریط‌هایی در این زمینه بودند، افراط در سنت‌گرایی و بدبینی مطلق تجدد و افراط در تجدد و اعراض از سنت.

حدادعادل ادامه داد: در دهه‌هایی که دانشگاه‌ها در ایران تأسیس شدند، به ویژه در دانشکده ادبیات و علوم انسانی، نسلی از استادان نقش ایفا کردند که قبل از اینکه به دانشگاه بیایند و با روش جدید علم آشنا شوند که بیشتر از غرب آمده است، از حوزه بهره‌مند بودند و در واقع این استادان موفق شدند این دوگانه سنت و تجدد را یگانه و از گسیختگی آن کم کنند. اگر بخواهیم تعداد این استادان را بشماریم، کم نیستند و علامه قزوینی سرآغاز این سلسله است و سپس مرحوم سیدجعفر شهیدی، زریاب خویی و شفیعی کدکنی را می‌توان نام برد.

وی تصریح کرد: استاد محقق نیز به این سلسله تعلق دارد و باید ارجمندی او را در این دانست که در هجوم موج تجدد، نسل جوان دانشگاهی را با معارف اسلامی سنتی آشنا کرده است. البته برخی اساتید نیز وقتی وارد دانشگاه شدند، اعتراضی نسبت به معلومات حوزوی نشان دادند، اما امثال دکتر محقق اینطور نبودند و انس و ارتباط و اعتقاد خود را با معارف حوزوی حفظ کردند در کنار اینکه دستاوردها و معارف جدیدی را از روش‌های غربی فراگرفتند.

وی در ادامه بیان کرد: امیدوارم که بعد از انقلاب، این التیام قوت گرفته باشد و حوزه و دانشگاه به هم نزدیک شده باشند. روندی را که پس از انقلاب اسلامی شاهد آن هستیم، روند معکوس است، یعنی برخلاف سابق که وارد حوزه می‌شدند و سپس به دانشگاه ورود می‌کردند، اکنون جریانی به وجود آمده و برخی جامعه‌شناسی، ادبیات، فلسفه و روان‌شناسی می‌خوانند. این خیابان یک طرفه، دوسویه شده است و باید آن را مبارک دانست.

حدادعادل در ادامه با اشاره به تنوع فعالیت‌های علمی استاد محقق گفت: تدریس ادبیات عرب، تألیف کتاب عربی برای محصلان دبیرستانی، تدریس مطول برای اساتید ادبیات عرب، کارهای قرآنی مانند تصحیح وجوه قرآن تفلیسی، فعالیت‌های علمی کلامی از علامه حلی تا ابن میمون، کارهای علمی در اصول، فقه، توجه خاص به تشیع و آثار علمی شیعه، کارهای ادبی و تصحیح متون دشوار مانند دیوان ناصرخسرو، تألیف رساله در باب رازی فیلسوف ری، معرفی فلسفه اسلامی به دنیای غرب و همکاری با ایزوتسو، علاقه به تاریخ علم، علم طب اسلامی و ... بخشی از این تنوع فعالیت‌های علمی استاد محقق را نشان می‌دهد.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در ادامه به فعالیت‌های استاد محقق در رابطه با تأسیس انجمن‌هایی مانند انجمن زبان فارسی، مؤسسه مطالعات اسلامی مک گیل، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و ... اشاره کرد.

نیلی: چرا برخی تمدن‌ها از بین رفتند

در ادامه این نشست محمود نیلی احمدآبادی، رئیس دانشگاه تهران با اشاره به بحث و بررسی سیلاب‌های سال ۹۷ و ۹۸ که اتفاق بزرگی افتاد، موجب آسیب‌شناسی و ایجاد ظرفیت‌های علمی کشور شد و به این نتیجه رسیدیم که فقط تکیه بر تکنولوژی مشکلات جامعه را حل نمی‌کند، بلکه باید زیرساخت‌هایی فراهم شود. از این رو، آنچه امروز هم با در رابطه با کرونا مواجه هستیم، نخست یک امر بهداشتی و پزشکی تلقی می‌شد، در حالی که بیشتر یک مشکل اجتماعی، ساختاری و مدیریتی است.

وی افزود: این سؤال مطرح است که چرا برخی ملت‌ها و تمدن‌ها از بین رفتند؟ آیا سربازان آنها دفاع نکردند؟! یک ملت وقتی ملت است که موضوعات مشترک داشته باشد. ادیبان برای ما موضوعاتی برای با هم بودن و افتخار کردن می‌آفرینند. به همین دلیل هر چه در کشور به مفاخر بیشتر بها دهیم و یافته‌های آنها را به اجرا درآوریم، می‌توانیم باعث ماندگاری ملت‌ها و تمدن‌ها شویم.

رئیس دانشگاه تهران ادامه داد: توجه به علوم پایه، علوم انسانی و علوم اجتماعی در کشور ما کاهش پیدا کرده است که یک نگرانی جدی محسوب می‌شود. اگر تمام نخبه‌های ما مانند شرایط فعلی به سمت رشته‌هایی بروند که شغل داشته باشند در حوزه رشته‌هایی که تمدن ما به آن وابسته است با مشکل مواجه می‌شویم.

صالحی: استاد محقق به راستی کیمیاست

علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی در ادامه این نشست گفت: من به دور از مداهنه و مجامله بر این باورم، سخن گفتن در باب فضایل و محامد محقق نیازمند آراستگی چندین هنر است. آنچه درباره شخصیت و منش استاد محقق برای من جلب توجه می‌کند، آشنایی عمیق و دقیق ایشان با قرآن کریم و میراث بی‌بدیل حکمای اسلامی است که در روزگار ما به راستی کیمیاست.

وی افزود: علامه مهدی محقق افزون بر برخورداری از پیوندی وثیق و ناگسستنی با سنت و مدرسه فکری ایرانی و اسلامی، به کاوش در ابعاد و زوایای فرهنگ مغرب زمین نیز پرداخته است و گستره دانش ایشان مرزهای جغرافیایی ایران را درنوردیده است. آوازه نام و شهرت ایشان از دانشگاه مک‌گیل کانادا تا دانشگاه اسلامی در مالزی به گوش می‌رسد. همچنین استاد یکی از احیاگران میراث خردگرایی در عهد اسلامی است، پس عجب نیست که بسیاری از اهل فکر و معنا، آشنایی خود با فیلسوف ژرف‌اندیش ری، حکیم محمد بن زکریای رازی و همچنین آشنایی با اندیشه و سیره ناصرخسرو قبادیانی را مرهون تلاش‌ها و کاوش‌های علمی این استاد گرانمایه هستیم.

صالحی تصریح کرد: من در لحظاتی که به چهره اساتیدی همچون مهدی محقق نگاه می‌کنم و آثار ماندگار آنها را از نظر می‌گذرانم، احساس غریبی را تجربه می‌کنم که آمیزه‌ای از اعجاب و تحسین از یک سو و دریغ و افسوس از سوی دیگر است. از یک سو به خود می‌بالم که سایه پُرمهر استاد محقق بر سر اهل معرفت و جویندگان فضل و فضیلت گسترده است و دم گرمشان در آهن سرد ما نیز اثر می‌کند و به جان ما گرمی و روشنی می‌بخشد.

وی تصریح کرد: این دغدغه و نگرانی، آدمی را دستخوش اندوه می‌کند که با سیطره سبک جدید زندگی در دهه‌های نخستین هزاره سوم میلادی، آیا دیدگان ما و نسل‌های آینده به جمال سیمای اندیشمندانی ژرف‌نگر و جامع الاطراف مانند علامه طباطبایی، زریاب خویی، حسن‌زاده آملی، مهدی محقق و سیدحسین نصر منور خواهد شد؟ من که مانند استاد محقق از ریشه و تباری روحانی برخاسته و به قدر وسع اندک خود در اطراف و اکناف گیتی سیر کرده‌ام، به راستی در این باب اندیشناکم. این خطر اکنون، جامعه ایرانی را تهدید می‌کند که جوانان ما به دستاویز تخصص‌گرایی و ابتلا به عارضه فن‌پرستی آرام آرام با گنجینه فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی بیگانه شوند و در قرائت کلام نورانی الهی بر درک و فهم میراث و ادب اسلامی عاجز مانند.

او ادامه داد: آنچه در این میانه باعث دلگرمی ماست، گیرایی و زیبایی بی‌رقیب فرهنگ ایرانی اسلامی است که برخی از نوابغ و مفاخر گیتی را در هر برهه‌ای مجذوب خود می‌کند.

بلخاری: استاد محقق مصداق نور جلال است

حسن بلخاری، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی نیز در مورد استاد محقق گفت: وی پانزده‌ سال از عمر خود را در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی به بزرگداشت بزرگان فرهنگ ایران مشغول بود و من همواره خود را در کنار استاد و نه جای ایشان می‌بینم.

وی ادامه داد: کلمه خورشید در فرهنگ ما، هم تصویر ماده و هم معناست؛ از این رو از سوی خداوند بر جان و قلب کسی‌ که برگزیده، تابانده می‌شود و برخی مردم بر برخی دیگر برتری می‌یابند.

بلخاری تصریح کرد: ما شهادت می‌دهیم یکی از مصادیق اعظم این نور جلال، دکتر محقق است که به این نور جانش افروخته شده و این افروختگی، فروزندگی فرهنگ را سبب شده است.

در ادامه نوش‌آفرین انصاری، همسر استاد محقق گفت: در سال ١٣۴٧ وقتی از کانادا برگشتیم، استاد مؤسسه مطالعات اسلامی مک‌گیل را تأسیس کرد. نگاه استاد در این نهاد علمی، مبتنی بر انتشار آثار اسلامی است. از جمله در تاریخ پزشکی آثاری منتشر کرد که یکی از آنها، کامل‌الصناعه علی بن عباس عباسی است و در این روز‌های قرنطینه، استاد ناراحت بود که آیا جلد چهارم این کتاب را خواهد دید یا خیر.

وی افزود: استاد بر اهمیت این اثر از آن جهت اصرار داشتند که قبل از قانون ابن‌سینا نوشته شده و باید ایرانیان بدانند. خوشبختانه این اثر دو هفته پیش چاپ شد و بهترین هدیه به استاد بود. استاد وقتی کتاب را در دست گرفت به چشمانش نزدیک کرد و من یاد سخنی از خودش به نقل از زکریای رازی افتادم که؛ با دستان خودم می‌نویسم و با چشمان دیگران می‌بینم.

انصاری ادامه داد: استاد محقق هرگاه از استادان خود نام می‌برد، برق شوق در چشمانش می‌درخشد. یکی از این اساتید ادیب نیشابوری بود که در مشهد از او تلمذ می‌کرد و به من می‌گفت؛ یک سال هر روز دو ساعت در محضر استاد می‌ایستادم تا شاید از او چیزی بیاموزم و تأثیر این تلمذ بر او بسیار زیاد بوده و این تأثیر را خودش هم بر شاگردانش داشته است.

در پایان این نشست، مهدی محقق در سخنان کوتاهی گفت: دو برادر در عالم تشیع بسیار مهم هستند؛ سیدرضی و سیدمرتضی. نهج‌البلاغه را مدیون سیدرضی هستیم که سخنان امیرالمؤمنین(ع) را جمع‌آوری کرد. سیدمرتضی هم کتاب الشافی فی‌الامامه را نوشت و چاشنی عقلی و فلسفی به موضوع امامت زد. وقتی پدر این دو برادر فوت شد، ابوالعلای معری از سوریه به مجلس ترحیم او در بغداد آمد، اما چون نابینا بود، در پایین مجلس نشست. این دو برادر پیشتر او را ندیده بودند و به‌نظرشان رسید یک فرد عادی نیست. اما از هیبت او یقین کردند ابوالعلای معری باشد. وقتی او را شناختند، دستش را گرفتند و با شوکت و جلال هرچه تمام‌تر او را به بالای مجلس بردند.

وی ادامه داد: این مسئله نشان می‌دهد علم در فرهنگ اسلامی، اهمیت داشته و تجلیل و تکریم علما از صفات بزرگی بوده که در کشور ما وجود داشته و همیشه دانشمندان را گرامی می‌داشتند. از همین رو ما در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، بیش از 90 بزرگداشت برگزار و بزرگداشت‌نامه منتشر کردیم تا جوانان این سرزمین با آنها آشنا شوند و روش علمی و منش آنها را به کار گیرند و بدانند این کشور عالم‌خیز و دانش‌پرور است.

در انتهای این مراسم، تمبر بزرگداشت استاد مهدی محقق، مُهر خورد و همچنین نشان «تماشای خورشید» به وی اهدا شد.

یادآور می‌شود، در این آیین سیدمجتبی حسینی، معاون هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، احمد مسجدجامعی، عضو شورای شهر تهران، یونس شکرخواه، استاد ارتباطات، غلامحسین امیرخانی، استاد خوشنویسی و اشرف بروجردی، رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران نیز حضور داشتند.

گزارش تصویری این آیین را اینجا ببینید.