تحول‌آفرینی امام عسکری(ع) در حکومت طغیان‌گر عباسیان

 

هشتم ربیع‌الثانی سالروز ولادت با سعادت یازدهمین خورشید ولایت و امامت، پدر ارجمند امام زمان(ع)، حضرت امام حسن‌ عسکری(ع) است. ابن‌شهرآشوب(ره) ولادت آن حضرت(ع) را روز جمعه هشتم ماه ربیع‌الثانی در مدینه منوره و شهادتشان(ع) را در سنّ ۲۹ سالگی ثبت کرده است. ( المناقب، ج۴، ص۴۲۲ میلاده یوم‌الجمعة..) 

 

دوران امام حسن‌ عسکری(ع) مقارن بود با حکام ستمگر بنی‌عباس: المعتزّ، المهتدی و المعتمد. در روزگار آنان بود که آن حضرت(ع) به همراه برادرشان جعفر و عده‌ای از طالبیّین ـ از جمله ابوهاشم جعفری ‌ـ به زندان افتاد.(اعلام‌الوری، ج۲، ص۱۴۰) دوران زندان از دشوارترین دوران زندگی امام‌عسکری(ع) به شمار می‌رود. روزی مقامات بنی‌عباس بر شخصی به نام صالح بن وصیف وارد شدند و از او خواستند تا می‌تواند در زندان بر امام عسکری(ع) سخت‌گیری کند. صالح به آنان گفت: (دیگر) با او(ع) چکار کنم؟ من دو نفر از شرورترین مردان را بر وی گماشتم (تا او(ع) را شکنجه کنند) ولی آنان در زندان دگرگون شدند.

 

این دو مأمور گماشته، در پی ارتباط با او(ع)، از نظر عبادت و نماز و روزه متحوّل شده، به جایگاه والای معنوی رسیدند. (فقد صارا من العبادة و الصلاة و الصیام إلی امر عظیم. الکافی، ج۱، ص۵۱۲؛ الارشاد،ج۲، ص۳۳۴؛ اعلام‌الوری،ج۲، ص۱۵۰) به آن دو نفر گفتم: «مگر در او(ع) چه خصلتی هست؟» گفتند: «چه می‌گویی درباره مردی که روز‌ها را روزه می‌گیرد و شبها را احیا کرده، تا صبح به عبادت می‌پردازد؟ او(ع) سخن و کاری جز عبادت ندارد..»(ما تقول فی رجل یصوم النهار..الارشاد، اعلام‌الوری) «(ای صالح!) هرگاه وی(ع) به ما نگاه می‌کرد(الارشاد؛ الکافی: ما به او نگاه می‌کردیم) بندبند بدنمان می‌لرزید و حالی به ما دست می‌داد که دیگر بر خودمان مسلّط نبودیم.» وقتی عباسیان این سخن را از صالح‌بن وصیف شنیدند، مأیوسانه از نزد او جدا شدند. 

 

نکته شایسته درنگ و توجّه در این روایت این است که تنها یک نگاه امام‌ عسکری(ع) این دو مزدور شرور را این‌گونه زیر و رو کرد و دگرگون ساخت. حال اگر آن امام(ع) با آنان در زندان هم‌صحبت می‌شد، چه می‌شدند! به هرحال دوران امام‌عسکری(ع) دوران اختناق و خفقان حکومت بنی‌عباس است. دوره‌ای که می‌توان گفت عملکرد جنایاتکارانه و رفتار وحشیانه عباسیان نسبت به اهل‌بیت پیامبر(علیهم‌السلام) و شیعیان و دوستداران ایشان(ع)، کمتر از امویان نبود.

 

امّا با وجود این اوضاع دشوار و غمبار، آنچه در زندگی پر برکت و افتخارآمیز امام حسن‌عسکری(ع) قابل بحث و گفتگو است، تربیت شاگردان برجسته و دانشمند است. مرحوم شیخ طوسی(م۴۶۰ق) در کتاب رجالش نام 103 تن از یاران آن حضرت(ع) را ذکر کرده است که از میان این تعداد، افراد ذیل متشخّص و شاخص هستند: ۱ ـ ابوهاشم جعفری ۲ ـ محمّدبن حسن صفّار ۳ ـ عبدالعظیم حسنی ۴ ـ سعدبن عبدالله قمی ۵ ـ سهل بن زیاد ۶ ـ علی بن الحسین قمی.