لزوم توسعه منطق استنباط دین در دنیای مدرن / اعتصاب علمی بهترین راه تحول آموزشی در حوزه است

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی اکبرنژاد، رئیس مؤسسه فقاهت و تمدن اسلامی، امروز، هشتم آذرماه، در نشستی خبری به مناسبت فعالیت ده ساله این مؤسسه، گفت: در ابتدا که وارد حوزه شدم تصورم به عنوان یک جوان وجود شخصیت‌هایی چون شهید بهشتی، شهید مطهری و حوزه فعال و پویا بود، ولی بعد از گذشت مدتی دیدیم کتب و نظام آموزشی حوزه و افق‌های فرارور چندان سنخیتی با تصور ما ندارد؛ لذا آن شخصیت‌ها استثنائات حوزه بودند و نه محصول طبیعی.

وی افزود: در چنین شرایطی انسان یا باید در این سیستم هضم و تسلیم شود و یا بر حسب وظیفه انسانی و الهی برای تغییر تلاش کند که راه دوم را برگزیدیم. از سال 1389 پیرو فرمایشات و مطالبات رهبری در باب تحول حوزه مؤسسه را تأسیس کردیم. گسترش منطق استنباط دین یکی از کارهای اصلی ماست؛ زیرا مسائل فقه در گذشته مرتبط با دنیای مدرن و جامعه امروز نیست؛ امروز مسائل فقهی چندوجهی پیچیده شده است؛ لذا بنا داریم با زبان علمی این مسئله را در سطح طلاب و اساتید گسترش دهیم.

توسعه فضای آزاداندیشی

اکبرنژاد با تأکید بر تقویت تعامل با نهادهای حوزوی و امضای تفاهم‌نامه با آنها، اظهار کرد: کار دیگر تقویت و توسعه مناظرات و نشست‌های علمی به عنوان هوای تنفسی برای حوزه است؛ زبان ما در گفت‌وگو لکنت دارد و حتی خیلی از معضلات جامعه ناشی از همین لکنت زبان است؛ هنوز در حوزه باب گفت‌وگو باز نشده تا صاحبان اندیشه‌های مختلف و حتی روشنفکران بیرون حوزه نظرات خود را بیان کند و لبخند ببینند، به جای آنکه سرزنش شوند یا محدودیت برای آنها ایجاد شود؛ مؤسسه فقاهت حتماً از ابراز نظریات مستقل و مناظره حمایت خواهد کرد، کما اینکه بحث حجاب اجباری را در قالب چند نشست برگزار کردیم.

تولیت مؤسسه فقاهت اظهار کرد: در حوزه مباحث سیاسی اندیشمندانی که معتقد به نظام هم هستند، انظار و آرای متفاوتی دارند که باید فضا برای آنها ایجاد شود؛ بنابراین از برنامه‌های جدی مؤسسه چه در فضای فقهی متداول و فضاهای جدید این است که چنین مباحث و مناظراتی توسعه یابد. محور دیگر فعالیت ما هم در دهه دوم این است که مسائل جامعه امروز و جهان را به عرصه فقاهت ببریم و جواب بگیریم؛ زیرا ما در حوزه ضوابط و اجتهاد قواعد بسیاری داریم که در قالب کلام فقاهی و منطق تفسیر و ادبیات دین توسعه یافت و از طرفی مباحث کاذبی هستند که نیازی به آن نیست و حذف کردیم.

پرهیز از افراط و تفریط در مواجهه فقه با مسائل روز 

اکبرنژاد اضافه کرد: از مباحث انتزاعی و صرفا ذهنی گریزان هستیم؛ جامعه درگیر یک سری مسائل است و ما نباید دنبال موضوعات حاشیه‌ای برویم، امروز نحوه مواجهه مردم با زندگی مدرن و جامعه آزاد و مباحث اندیشه سیاسی و ... از موضوعات مبتلابه و ضروری است که باید به آن پرداخت؛ در چنین فضایی نباید از یکطرف از کیسه خلیفه ببخشیم و در احکام سستی بورزیم، بدون آنکه ضابطه روشنی در کار باشد و از طرف دیگر متصلبانه برخورد نکنیم تا فقه، فقاهت و جامعه مؤمنان منزوی شوند؛ ایجاد خط تعادل براساس کتاب و سنت و پرهیز از  بدعت‌گذاری ضروری و البته نیازمند منطق و روش است.

اصول وحی منزل نیست

اکبرنژاد با بیان اینکه اصول و کتب فقهی و اصولی نباید مانند دین قداست داشته باشند، اظهار کرد: اصول جزء ضرورت‌ها بوده، ولی برای برخی دین شده است، در حالی که یک سبک و روش است و نه وحی منزل؛ در این سال‌ها تلاش زیادی کردیم با برگزاری کرسی‌های علمی مباحث مطرح شود؛ مثلاً نقد مکتب شیخ انصاری یکی از این جلسات بود؛ تاریخ فقاهت در رادیو معارف را تبیین کردیم؛ چند نشست در مورد زوائد علم اصول برگزار کردیم که خیلی از اساتید و طلاب درگیر این موضوع هستند. 

وی افزود: برخی کتب حوزه برای 500 سال و 150 سال قبل است و جزء نوامیس حوزه محسوب می‌شود؛ کفایة صد سال است در حوزه وجود دارد؛ حوزه متصلب و مقاوم در برابر تغییر است؛ لذا فعالیت‌های تحول‌خواهانه دشوار است. البته زمانی در حوزه سال می‌گذشت و یکبار واژه تحول بر سر زبان‌ها نبود، ولی الان در یک مراسم افتتاحیه حوزه چندین بار این واژه تکرار می‌شود، فعالیت‌های تحول‌خواهی سبب شده تا طیف سنتی حوزه هم در خیلی از موارد با محموعه مدیریتی حوزه همراهی کند؛ تحول‌خواهی الان کالای قاچاق نیست و فشار این گفتمان آن قدر زیاد شده که سنتی‌ها هم مجبورند خود را همراه کنند.

تابوی نقد مکاسب و شیخ نصاری

اکبرنژاد افزود: زمانی انتقاد از رسائل و مکاسب و شیخ انصاری که برای ما بسیار محترم و عزیز هم از نظر منزلت علمی و هم معنوی است، تابو بود، ولی الان نقد چنین بزرگانی بت نیست؛ وقتی همایش نقد مکتب شیخ را گرفتیم جلسه سوم را با فشار مخالفان تعطیل کردند با اینکه توهینی خطاب به بزرگان دینی نشد؛ البته مدیریت امروز حوزه تلاش‌های خوبی برای تحول دارند، ولی با وجود میل باطنی برای تحول بیشتر به علت وجود فشارها محذوریت و معذوریت‌هایی دارد.

وی درباره لباس روحانیت و لزوم تغییر نگرش در این زمینه، اضافه کرد: در تمامی ادیان لباسی که متولیان امور دینی می‌پوشند لباس انبیاء و رهبران دینی نیست؛ لباس پاپ لباس حضرت مسیح نیست، در مورد پیامبر و ائمه(ع) هم موردی نداریم که لباس خاص و متفاوت بپوشند، من در این عرصه کتاب فقهی، اجتهادی و علمی نوشته‌ام، نه اینکه دنبال جوسازی رسانه‌ای باشیم؛ حرف ما این است که در سیره و سنت اهل بیت(ع) و پیامبر(ص) نداریم که بزرگان دین باید لباسی متفاوت از مردم بپوشند، پیامبر(ص) وقتی در جلسات عمومی بودند، مردم ایشان را نمی‌شناختند، خدا می‌خواهد حجابی در بین انبیاء و ائمه با مردم نباشد و این قضات بنی‌العباس بودند که لباسشان را از مردم متفاوت کردند.

تولیت مؤسسه فقاهت تصریح کرد: الان ارتدکس‌ها و کاتولیک‌ها لباس‌های مختلف می‌پوشند، آیا مسیح(ع) همه این لباس‌ها را داشته است؟ بنابراین این لباس، لباس پیامبر(ص) نیست؛ حتی عرف هم نمی‌پذیرد؛ امروز لباس مراجع و شخصیت‌های علمی حوزه با طلبه‌ای که دو سه سال درس خوانده و هنوز احکام بلد نیست، یکی است و این سبب می‌شود تا خطاهای علمی و اخلاقی به نام دین نوشته شود؛ الان چند درصد از طلاب و روحانیت ما شایسته پوشیدن این لباس هستند؟ این لباس، نماد دین است و نباید به تن هر فردی بکنیم؛ زیرا فضل لازم برای این لباس را ندارند؛ لذا معتقدم باید این نماد را فقط برای افراد محدودی که فضل علمی و اخلاقی لازم را دارند، اختصاص دهیم و برای طلاب سطوح مختلف لباس‌های دیگری طراحی کنیم.

اصرار بر اعتصاب علمی

اکبرنژاد با بیان اینکه من از تحریم انتخابات مجمع عمومی جامعه مدرسین پشیمان هستم، اظهار کرد: به همین میزان بر اعتصاب علمی طلاب اصرار دارم و معتقدم راهی برای ابراز ناراحتی طلاب از وضعیت دروس آموزشی کنونی حوزه جز همین راه وجود ندارد؛ البته منظورم این نیست که بریزند بیرون و در فیضیه تجمع کنند، بلکه یک هفته کلاس‌ها را تحریم کنند یا در سر کلاس‌ها هر استادی را که می‌بینند‌، دائماً تذکر بدهند که دروس فعلی برای آنها مفید نیست و همین تکرار اثرگذار خواهد شد. کتاب جایگزین نیز وجود دارد. در همین مؤسسه آثاری را نوشته‌ایم که اگر آقایان قبول ندارند، این ضرورت را انجام دهند و در این راه تلاش کنند.