بازخوانی الگوی کلامی کهن برای امروز حوزه علمیه

به گزارش ایکنا، آیت‌الله محمدجعفر طبسی، استاد سطح عالی حوزه علمیه،‌ در یادداشتی به تسلط شیخ مفید در علم کلام و فن مناظره می‌پردازد، وی معتقد است این خود پیام مهمی به همراه دارد و آن اینکه حوزه‌های علمیه باید توجه بیشتری به علم کلام و فن مناظره داشته باشند. دیگر آنکه جمع میان فقاهت و دانش کلام و فن مناظره امکان‌پذیر است؛ لذا ضروری است حوزه‌های علمیه مبارکه، ماده‌ درسی فن مناظره را در کنار دروس فقه و اصول بگذرانند. متن این یادداشت به شرح زیر است:

 

یکی از دانشمندان بزرگ مکتب اهل‌ بیت(ع)، شیخ ‌مفید(ره) است. نامش ابو عبدالله محمد بن محمد بن النعمان بن عبدالسلام بغدادی معروف به ابن‌المعلم است. ولادتش در روز ۱۱ ذی‌القعده سال (۳۳۶ق) و رحلتش در سال ۴۱۳ق بوده است. او از معدود دانشمندانی است که جامع میان علوم و فنون بود. وی استاد مرحوم شیخ‌ طوسی و سید مرتضی علم‌الهدی بوده است. بهترین و جامع‌ترین تعبیر را مرحوم‌ نجاشی(م۴۵۰ق) درباره‌اش گفته است: وی بزرگ و استاد ما است. فضلش در فقه و کلام و روایت و وثاقت مشهورتر از آن است که توصیف بشود.(شیخنا و استاذنا..، ص۳۹۹)

 

یکی از فنونی که شیخ‌مفید را بر دیگران برتری می‌دهد، تسلّط او در علم کلام و فنّ مناظره است. این خود پیام مهمّی به همراه دارد و آن اینکه حوزه‌های علمیه باید توجه بیشتری به علم کلام و فن مناظره داشته باشند. دیگر آنکه جمع میان فقاهت و دانش کلام و فن مناظره امکان‌پذیر است. لذا ضروری است حوزه‌های علمیه مبارکه، ماده‌ درسی فن مناظره را در کنار دروس فقه و اصول بگذرانند.‌ مرحوم شیخ‌مفید از این طریق توانست از حریم ولایت و امامت امیرالمؤمنین(ع) به خوبی دفاع کند. کتاب ء«الفصول ‌المختاره» بهترین دلیل بر این مدعی است. در ادامه بیان نکاتی درباره شخصیت کلامی شیخ‌مفید و بیان خدمات بسیار ارزنده و سترگ این دانشمند به جهان علم و  عالَم اسلام خالی از لطف است.

 

ابتدا شایسته است بدانیم لقب مفید همانطور که ابن‌شهرآشوب بیان کرده، عنوان فخیمی است که امام زمان(ع) به او عطا کرده است.(معالم‌العلماء، ص۱۰۱ لقبه بالشیخ المفید...) همچنین از طرف ناحیه مقدسه این تعبیر درباره او نقل شده است: سلام بر تو ای دوستدار و ولایت‌مداری که مخلص در دین است. (سلام علیک ایها الولی المخلص فی‌الدین... الاحتجاج،طبرسی، ج۱۲، ص۳۱۸)

 

۱. شیخ طوسی شاگرد برجسته شیخ مفید درباره استادش این گونه می‌گوید: او از جمله متکلمان جلیل‌القدر امامیه است (الفهرست، ص۱۸۶) 

 

۲. شیخ عباس‌ قمی(ره) می‌نویسد: او بزرگ امامیه و رئیس علم کلام، فقه و جدل بود و با اهل هر مکتبی، طبق عقیده‌اش مناظره می‌کرد.(الکنی والالقاب، ج۲۲، ص۶۶۴ هو شیخ مشایخ‌الامامیه..)

 

 ۳. ابن‌ندیم درباره شیخ‌مفید می‌نویسد:ریاست متکلمان شیعه به او منتهی می‌‌شود.(الفهرست، ص۲۲۶ انتهت ریاسه متکلمی‌الشیعه..) 

 

۴. شیخ ‌مفید فقیه متکلمی است که در هر دو حوزه صاحب نظر و اثر است. این فقیه والامقام، با مهارتی که در دانش کلام و فنّ مناظره داشت، توانست از اصول عقائد شیعه که برگرفته از مکتب حقه اهل بیت (ع) است، قوی و عالمانه دفاع کند. از این‌رو باید شیخ‌ مفید را مرزبان حریم ولایت و تبیین‌کننده عقائد شیعه امامیه بر‌ شمرد. 

 

محمدجعفر طبسی