بررسی نظم قرآن در سطح ساختار بنیاد خرد در فصلنامه سراج منیر

به گزارش ایکنا، نشریه سراج منیر به منظور فراهم کردن محیط فکری برای پژوهشگران ملی و بین‌المللی با تمرکز بر مباحث علوم قرآنی پایه‌گذاری شده است. این نشریه در پاسخ به پیشرفت‌های صورت‌گرفته در حوزه قرآن‌پژوهی انتشار یافته و هدف آن انتشار مقالات باکیفیت با موضوعات مهم قرآن‌پژوهی است.

در این شماره از فصلنامه مقالاتی با عناوین «تحلیل انتقادی آرای منکران وجود اعجاز در داستان‌های قرآن با تاکید بر اندیشۀ آیت‌الله جوادی آملی»، «روابط بینامتنی دعای چهل و چهارم صحیفه سجادیه (دعا درآغاز ماه رمضان) با قرآن کریم»، «وحی تسدیدی»،‌ «آسیب‌ها و انحراف‌های تفسیر بصره در دو قرن نخست هجری»، «بررسی نظم قرآن در سطح ساختار بنیاد خرد» و «کارکرد حدیث در دانش کلام» منتشر شده است.

تحلیل انتقادی آرای منکران وجود اعجاز در داستان‌های قرآن

محمد حسین بیات؛ نجمه قربانی افخم؛ عباس اشرفی در چکیده مقاله «تحلیل انتقادی آرای منکران وجود اعجاز در داستان‌های قرآن با تاکید بر اندیشۀ آیت‌الله جوادی آملی» می‌نویسند: قرآن در بسیاری از سوره‌ها به نقل وقایعی از امت‌های گذشته می‌پردازد. وجوه گوناگونی از این داستان‌ها قابل بررسی است که یکی از مهم‌ترین آن‌ها اعجاز و امور خارق‌العاده‌ای است که در بستر نقل حوادث گوناگون مطمح نظر قرار گرفته است. برخی با تکیه بر تفسیری که علم از وقایع جهان پیرامون بشر ارایه می‌کند، به تاویل این داستان‌ها پرداخته‌اند. آن‌ها معتقدند بازخوانی امور خارق‌العاده در قصص قرآن با نظرداشت دست‌یافتن علوم تجربی به تبیین علیّ و معلولی بسیاری از رخدادها، همراه با پیشرفت علوم انسانی و پیدایش دیدگاه‌های مختلف، می‌تواند در بسیاری از موارد وجود اعجاز در این داستان‌ها را با تردید مواجه سازد. آیت‌الله جوادی آملی از جمله مفسرانی است که با تکیه بر ادله گوناگون، دیدگاه‌های منکران را نقد نموده است. تحلیل آرای ایشان در این حوزه، با بهره‌گیری از روش توصیفی-تحلیلی و نیز ابزار نمودار، مبانی و گام‌های استدلالی مواجهه با رویکردهای مخالف اعجاز در داستان‌های قرآن را نمایان می‌سازد که در نوشتار حاضر مورد توجه قرار گرفته است.

روابط بینامتنی صحیفه سجادیه با قرآن کریم

در چکیده مقاله «روابط بینامتنی دعای چهل و چهارم صحیفه سجادیه (دعا درآغاز ماه رمضان) با قرآن کریم» به قلم بی بی سادات رضی بهابادی، فتحیه فتاحی زاده و لیلا مرتاض می‌خوانیم: نظریه بینامتنیت رویکردی است که روابط بین متون و چگونگی ارتباط بین آن‌ها را بررسی می‌کند. در این رویکرد دلالت‌های گوناگون متون در فضای متون دیگر آشکار می‌شود. کاربست این نظریه در مطالعات دینی در تبیین پیوند عمیق قرآن و عترت است. در این پژوهش دعای چهل و چهارم صحیفه سجادیه با موضوع آغاز ماه رمضان در دو سطح لایه‌های ظاهری و باطنی متن بررسی و تبیین می‌شود. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی به دنبال کشف افق معنایی جدید از این دعا است. روابط بینامتنی با سه گونه ساختاری و مضمونی و واژگانی پیگیری شده است. نتایج به دست آمده از پژوهش، گویای آن است که حضرت در طول این دعا از ساختارهای مختلف قرآنی در موضوعاتی همچون نزول قرآن در ماه رمضان و شب قدر، درخواست ملحق شدن به بندگان صالح، حمد خداوند بر نعمت هدایت و غیره بهره برده‌اند به گونه‌ای که قرآن در درخواست‌هایشان تجلّی یافته‌است.

آسیب‌ها و انحراف‌های تفسیر بصره

نوروز امینی؛ محبوبه رضانیا نویسندگان مقاله «آسیب‌ها و انحراف‌های تفسیر بصره در دو قرن نخست هجری» در طلیعه نوشتار خود آورده‌اند: نخستین مفسر قرآن، طبق صریح قرآن، پیامبر است. پس از پیامبر با حضور بزرگان صحابه، به عنوان نخستین مراجع تفسیری آن روزگار، در شهرهای بزرگ آن عصر، همچون مکه، مدینه، کوفه و بصره، جغرافیای تفسیر و مباحث آن توسعه یافت و عالمان رشدیافته در این مراکز، گام‌‌هایی استوار در توسعه تفسیر برداشتند. با این حال توسعه جغرافیای تفسیر همیشه به سود این دانش نبوده و در مواردی، بنا به دلایل متعدد، آسیب‌‌هایی بر پیکره تفسیر وارد ساخته است. این مقاله مکتب تفسیری بصره را از این منظر مورد مطالعه قرار می‌‌دهد و می‌‌کوشد تا از رهگذر ارائه تصویری دقیق از حوزه تفسیری بصره، مهم‌‌ترین آسیب‌‌ها و انحراف‌‌های تفسیر بصره را بررسی کند. یافته‌‌ها حاکی از آن است که تفسیر بصره از جریان‌‌های تفسیرگریزی، جریان اعتزال، جریان اهل‌‌ حدیث و جریان اهل رای به شدت متأثر بوده و به همین خاطر آسیب‌‌هایی چند از این رهگذر متوجه تفسیر بصره شده است.

وحی تسدیدی

محمد شریفی در چکیده مقاله «وحی تسدیدی» می‌آورد: ارتباط خداوند با انسان، صرفاً از طریق وحی تشریعی بر پیامبران نیست؛ بلکه بر غیر پیامبران هم وحی می‌شود که از آن به وحی تسدیدی یا وحی تأییدی یا الهام، تعبیر شده است. این پژوهش که به روش توصیفی – تحلیلی، انجام شده در صدد پاسخ به این پرسش  است که اولاً انواع وحی الهی چیست و ثانیاً تفاوت وحی تسدیدی با سایر اقسام وحی چیست؟ نتایج  پژوهش، گویای این است که در «وحى تسدیدی»، خداوند، هر بنده مؤمنی را که قصد و نیت انجام کارهای خیر دارد، در انجام کار خیر از طریق الهام تأیید می‌کند. این وحی که شامل حال پیامبران، امامان معصوم و اولیای الهی است، از نظر ماهیت، تفاوتى با الهام ندارد و به عبارت دیگر، وحی تسدیدی، همان الهام به انجام عمل است؛ اما بین وحی تسدیدی با وحی تشریعی و تحدیث، تفاوت‌های دقیقی وجود دارد.

بررسی نظم قرآن در سطح ساختار بنیاد خرد

در چکیده مقاله «بررسی نظم قرآن در سطح ساختار بنیاد خرد» به قلم سروش شهریاری نسب؛ فرزاد دهقانی؛ عیسی علیزاده منامن می‌خوانیم: مطالعه نظم قرآن که گاهی ذیل بحث اعجاز مطرح می‎شود، با رویکردها، مدل‌ها و روش‌های گوناگون بررسی می‌شود، نوشتار پیش‏رو رویکردِ جدیدی به بررسی مسئله انتظام متنی قرآن با رویکرد زبانشناسی دارد و بعد از الگو قرار دادن مطالعات زبان‌شناسی‌ متن، ابعاد تازه‌ای از این انتظام مشخص می‎کند. روش مورد اتخاذ به ساختار بنیاد-خرد؛ که منجر به رونمایی از ساختارهای پیچیده‌ای چون؛ خوشه‌ای، شبکه‌ای‌واژه‌محور، ساختار متقارن، چینش تصدیری، چند پایگی متوازی، مطابقه شده‌است و ساختار آوا-بنیاد خرد؛ که در آن فواصل، تکرار حروف مقطعه در ابتدای سود و واج آرایی با نغمه حروف است تقسیم می‎شود. با تحلیل بافت‌های مجزا و با محور قرار دادن معنا در کنار ساختار ذیل هر بخش، نوعی وحدت رویه در بافت قرآن کشف و این امر منتج به ارتباط بسیار پیچیده‌، ولی حقیقی در این شکل از واحد‌های قرآنی شده و نمایی جدید از بعد اعجاز قرآن را با رویکرد زبانشناسی نمایان می‌سازد.

کارکرد حدیث در دانش کلام

محمد شعبانپور در چکیده مقاله «کارکرد حدیث در دانش کلام» علم کلام، علمی است که دربارۀ اصول و عقاید اسلامی بحث می کند و با استفاده از روش‌‌‌های مختلف استدلال به دفع شبهات مخالفان می‌‌‌پردازد. حدیث نیز به معنای سخنی است که حاکی ازقول وفعل وتقریر معصوم باشد.این پژوهش باروش تحلیل محتوا به کارکرد حدیث درکلام می پردازد و این نتیجه به‌‌‌ دست آمد که در دورۀ نخست کلام اسلامی بنای متکلمان بر آن بود که اعتقادات اسلامی را با ذکر آیات و روایات بیان کنند و حتی دردوره کلام عقلی نیز حدیث به کلی کنار گذاشته نشده بود ولی امروزه یکی از مشکلات اساسی که در کلام وجود دارد فاصله گرفتن آن ازکلام نقلی است در حالی که حدیث در تبیین مسائل کلامی به‌‌‌ویژه در برخی از مسائل جدید آن، همچنان جایگاه برجسته‌‌‌ای دارد. حدیث درتبیین مسائل کلامی بویژه دربرخی ازمسائل جدیدآن، همچنان جایگاه برجسته ای دارد و حائز اهمیت است.

علاقه‌مندان برای مشاهده مقالات سراج منیر می‌توانند اینجا کلیک کنند.