داستان شروع بازسازی علوم انسانی و نقش پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

به گزارش ایکنا، نشست تخصصی «همکاری علمی حوزه و دانشگاه در راستای بازسازی و تحول علوم انسانی»، امروز 27 آذر با سخنرانی آیت‌الله سیدمحمد غروی، رئیس پژوهشکده علوم رفتاری، آیت‌الله علیرضا اعرافی، مدیر حوزه‌های علمیه کشور، حجت‌الاسلام علی‌محمد حکیمیان، رئیس پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، محمد فتحعلی‌خانی، رئیس پژوهشکده علوم اسلامی و غلامحسین رحیمی شعرباف، معاون پژوهشی و فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به صورت مجازی برگزار شد.

آیت‌الله سیدمحمد غروی، رئیس پژوهشکده علوم رفتاری در این نشست با موضوع «نقش پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در تحول و بازسازی علوم انسانی» به ایراد سخن پرداخت که در ادامه متن آن را می‌خوانید؛

وقتی دانشگاه‌ها برای مدت محدودی مسدود شدند، بنا شد ستاد انقلاب فرهنگی برای اسلامی‌شدن دانشگاه‌ها برنامه‌ریزی کند، در رشته‌های مختلف در سطوح کارشناسی، کارشناسی‌ارشد و دکتری درس‌هایی منظور شد. البته بیشترین تمرکز روی مقطع کارشناسی بود، اما در ارتباط با علوم انسانی برخی از اعضای ستاد انقلاب فرهنگی آن زمان، نظرشان این بود که همین درس‌ها را گذاشته‌ایم و فضا اسلامی شد، کافی است، چون اساتید نیز مسلمان هستند و دانشگاه و علوم انسانی ما به علوم اسلامی که در خدمت نظام است، تبدیل می‌شود. اما در مقابل، برخی دیگر می‌گفتند که علوم انسانی نیازمند بازنگری جدی است. مسئله را خدمت امام خمینی(ره) بردند و با ایشان مطرح کردند. ایشان اشاره کردند که شما با قم در تماس باشید و آنجا کسانی هستند که می‌توانند به شما کمک کنند.

آیت‌الله مصباح و نقش‌آفرینی در زمینه علوم انسانی

آن زمان مجموعه متشکلی که وجود داشت و از جایگاه رفیعی برخوردار بود که عبارت از جامعه مدرسین بود. مسئله را با جامعه مدرسین مطرح کردند و آنان این مسئولیت را به عهده مؤسسه «در راه حق» و طرح آیت‌الله مصباح یزدی گذاشتند. طرحی تهیه شد و بنا شد یک عده از فضلای حوزه آن زمان و یک عده از دانشگاهیان در رشته‌های علوم انسانی در این مسئله ورود کنند. آن زمان تقریباً حدود یکصد نفر استاد از سراسر کشور گزینش و دعوت شدند که در رشته‌های روانشناسی، علوم تربیتی، اقتصاد، مدیریت، حقوق و جامعه‌شناسی بودند.

طرح این طور بود که بنا بود به مدت سه ماه، یک دوره‌ای برای خود اساتید گذاشته شود و مباحثی که طرح می‌شود مبانی علوم انسانی باشد. ضمن اینکه ساعاتی از بعد از ظهر هم حوزویان و دانشگاهیان بنشینند و طرحی را آماده کنند و همین طرح، زمینه ‌کارهای بعدی آنها شود که 9 ماه در نظر گرفته شده بود و هم بتواند زبان مشترکی را پدید آورد. برای اینکه، اعضای روحانی و فضلایی که در این زمینه می‌خواستند درگیر شوند، با علوم انسانی آشنا بودند.

در نهایت، طرحی آماده شد و سپس، کار از پاییز سال 1361 آغاز شد و بنا بود تا آخر خردادماه این کار انجام شود؛ یعنی یک فاز کار انجام شود. هر گروهی در قم دو جلسه داشتند. یعنی دو روز معمولا حضور داشتند و سه جلسه مشترک وجود داشت. یک جلسه نیز حالت سمیناری به خود می‌گرفت. مباحث را آماده می‌کردند و در جلسات برای سمینار مطرح و آماده می‌شد که اینها را نیز آیت‌الله مصباح مدیریت می‌کردند و خود ایشان نیز اظهار نظر می‌کردند. اینها تا آخر خردادماه ادامه یافت. البته کار برخی از گروه‌ها مانند روانشناسی تا اواخر تابستان ادامه پیدا کرد.

حاصل این اقدامات، حدود 30 جزوه در هر گروه بود که دانشگاهیان و حوزویان تدوین کرده بودند و تا مدتی نیز تبدیل به جزوات درسی اساتید دانشگاه شد. سپس بنا شد این کارها جمع شود و یا خلاها دنبال گردد. این کار یک مقدار متمرکزتر شد و کم‌کم دانشگاه‌ها بازگشایی شد. البته همه نمی‌توانستند درگیر شوند و افراد محدودتری درگیر شدند. این کار تداوم یافت و البته در مقطعی فترتی حاصل شد، اما کارها پیش می‌رفت، ولی در برخی از مقاطع به ویژه با پشتیبانی که آن زمان ریاست جمهور، آیت‌الله خامنه‌ای داشتند بنا شد همکاری‌های بیشتری به وجود آید و مجددا این اقدامات تداوم پیدا کرده و تبدیل به پژوهشگاه شد.

استارت بازسازی علوم انسانی را چه نهادی زد؟

نکته مهم این است که اولین استارتی که برای بازسازی علوم انسانی خورده شد، توسط دفتر همکاری حوزه و دانشگاهِ دیروز بوده است و آن هم با یک جمع وسیعی از اساتید دانشگاه و حوزویان این کار انجام شد که برنامه‌های مختلفی گذاشته شده بود و هنوز هم برای برخی از آن اساتید این برنامه‌ها خاطره است.

این برنامه‌ها زمینه‌ای برای این شد که اصولا مسئله بازسازی علوم انسانی که کار درازمدتی است، تداوم یابد و جدی گرفته شود و مطلبی قابل قبول باشد؛ چون در این رابطه دو دیدگاه متضاد وجود داشت؛ یک عده می‌گفتند علوم انسانی را باید کنار گذاشت و دیدگاه دوم این بود که می‌گفتند علم، علم است و اسلامی و غیراسلامی هم ندارد و از خصصویات دفتر حوزه و دانشگاه این بود که این دیدگاه را به صورت متعادل و به‌دور از افراط و تفریط پیش برد و به دنبالش نیز موسسات مخلتفی وارد شدند و کارهایی نیز انجام گرفت.

عنوان همکاری حوزه و دانشگاه، عنوانی بود که حضرات مطرح کردند و دیدند بهترین عنوان است که بهترین همکاری، همکار علمی است و باید بین حوزه و دانشگاه وجود داشته باشد، آن هم در رابطه با علوم انسانی و بازسازی آن. همچنین نباید فراموش کرد که به دنبال این حرکت، رساله‌های مختلفی به مسائل مختلفی معطوف شد که در مورد مسائل اسلامی بود و همینطور در خود دانشگاه‌ها، پاتوق‌هایی وجود دارد تا در این زمینه حرکتی انجام شود و این به عنوان یک اصل مطرح بود، به خصوص برای کسانی که گرایش‌های مذهبی بهتری دارند که این کار را به خوبی دنبال می‌کنند. برخی از گروه‌ها حدود 50 عنوان کتاب‌های درسی و منابع درسی دارند و بالاخره زمینه‌هایی را فراهم کردند که نقش مهمی در بازسازی علوم انسانی دارد و امروزه می‌توان گفت گرایش روانشناسی اسلامی می‌تواند وجود داشته باشد.

تاکیدات رهبری و نقش آن در تحولات علوم انسانی

نباید فراموش کنیم که این مسئله از اول، باب میل برخی نبود، ولی تاکیدی که چند سال قبل مقام معظم رهبری برای مسئله تحول داشتند در این رابطه نقش مهمی داشت و در آن زمان مسئولین متوجه و پیگیر شدند و شورایی که در راس قرار گرفت، شورای تحول بود. همچنین، کارگاه‌های آن نیز توسط برخی از دوستان ما اداره می‌شود و این مسئله ادامه یافته است. باید توجه کنیم گروه‌هایی که در گذشته داشتیم نیز به آنها اضافه شد که از جمله علوم قرآنی و فلسفه و کلام هستند که زمینه‌های مختلفی برای کار دارد. نکته پایانی هم اینکه، از اول انقلاب تا الآن، آنچنان که شایسته باشد مسئولان از این فعالیت‌ها حمایت نکرده‌اند، لذا حمایت بیشتری نیاز است. علوم انسانی در فرهنگ‌سازی جامعه نقش مهمی دارد و نباید مورد غفلت ما باشد.