مقاومت در قرآن فراتر از واژه‌ها، یک فرهنگ است
پژوهشگر ممتاز جامعةالزهرا(س) با تأکید بر اینکه به تناسب شرایط، به الگو‌های مختلف مقاومت در عرصه‌های گوناگون اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی نیاز داریم، اظهار کرد: ائمه(ع) در ترسیم مقاومت و جهاد یا گفت‌وگو به مؤلفه عزت و اقتدار وابسته می‌دانستند و با تأکید بر استقلال جامعه اسلامی به استقرار صحیح حاکمیت اسلام اصرار داشتند و در این راه از هیچ نوع حرکتی فروگذاری نکردند.
آیات متعدد قرآن کریم، روایات و سیره پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت(ع) سرشار از آموزه‌های مقاومت است. در واقع مقاومت جزو واژگان بنیادین و فطری در قرآن کریم است که علاوه بر حیطه فردی، با مفاهیم و آیات اجتماعی قرآن ارتباط و پیوند وثیقی دارد؛ یکی از ضرورت‌هایی که در عصر حاضر مطرح است، بازخوانی، توسعه معنایی و تفسیری این واژه در راستای آشکارسازی ظرفیت آن در پاسخ به نیازمندی‌های اجتماعی و سیاسی روز است.
در شرایطی که تحریم‌های همه‌جانبه کشورها و فراگرفته و ممکن است تعدد نظر و صفوف پیش بیاید، اهمیت فرهنگ مقاومت در مواجهه عمومی مردم با مسائل روز و شکست توطئه‌ها دشمن بیش از پیش شده است. در راستای بررسی مفهوم و کارکردهای مقاومت در آموزه‌های دینی با نرگس عبدالحمید، محقق و مدرس حوزه و دانشگاه و مؤلف «نقش توحیدباوری در مقاومت اسلامی از نگاه قرآن» گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه از نظر می‌گذرد؛
ایکنا ـ برای شروع بحث، از مفهوم مقاومت در قرآن بگویید.
با اینکه کلمه «مقاومت» عربی است، اما با این ساختار در قرآن نیامده است، مقاومت از نظر قرآن فقط یک واژه یا اصطلاح نیست بلکه یک فرهنگ است. فرهنگ مقاومت در قرآن پیرامون مباحث گوناگون و تجربه‌های عینی و زنده، با واژ‌ه‌های استقامت، صبر و ثبات قدم تبیین می‌شود. واژه استقامت در قرآن ۴۷ بار به کار رفته است، بیشتر مباحث قرآنی استقامت را در مورد توحید و سیر به سوی خدا مطرح کرده است. جایگاه استقامت در قرآن، دوام، ثبات و انجام درست فعل است. «فَاسْتَقِمْ کماأُمِرْتَ وَمَنْ تابَ مَعَک وَلاتَطْغَوْا إِنَّهُ بِماتَعْمَلُونَ بَصیرٌ؛ همراه با آنان که با تو رو به خدا کرده‌اند، چنان که مأمور شده‌ای ثابت‌قدم باش و طغیان مکنید که او به هر کاری که می‌کنید بیناست.»(هود/۱۱۲) در دو آیه از آیات قرآن، مقاومت با واژه صبر آمده است: «وَاسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلاة ...؛ از صبر و نماز یاری جویید.»(بقره/ ۴۵ و ۱۵۳).
در قرآن واژه ثبات قدم نیز به مفهوم مقاومت است. این اصطلاح، به مفهوم نیرومندی و پایداری در برابر دشمن و به عنوان یک اصل استوار در میان مؤمنان به خدا در طول روزگاران مطرح شده؛ «وَ ثَبِّتْ أَقْدامَنا وَ انْصُرْنا عَلَی الْقَوْمِ الْکافِرینَ؛ و ما را ثابت‌قدم گردان و بر کافران پیروز ساز.»(آل‌عمران/۱۴۷؛ بقره/۲۵۰) و «یاأَیهَاالَّذینَ آمَنُوا إِذالَقیتُمْ فِئَةً فَاثْبُتُوا وَ اذْکرُوا اللَّهَ کثیراً لَعَلَّکمْ تُفْلِحُون؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، اگر به گروهی از دشمن برخوردید ثابت‌قدم باشید و خدا را فراوان یاد کنید، باشد که پیروز شوید.»(انفال/۴۵)
ایکنا ـ فلسفه مقاومت در اسلام چیست؛ به بیان دیگر از چه و در برابر چیز دیگر باید مقاومت کرد؟
هرجایی که سبب باز شدن مسیری برای تسلط دشمنان بشود قطعاً اسلام توصیه به مقاومت دارد. زیر بار ظلم و زور نرفتن در همه عرصه‌های زندگی انسان مسلمان فلسفه مقاومت در اسلام است. در آیه ۱۴۱ نساء خداوند می‌فرماید: «وَ لَنْ یجْعَلَ اللَّهُ لِلْکافِرینَ عَلَی الْمُؤْمِنینَ سَبیلا؛ او هرگز برای کافران به زیان مسلمانان راهی نگشوده است.» یعنی خداوند نمی‌خواهد که دشمنان سلطه‌ای بر مسلمین داشته باشند و به همین دلیل عدم سلطه مساوی است با مقاومت در همه زمینه‌ها.
در اسلام ارزش هر انسانی بر اساس باور، اعتقاد و عمل مبتنی بر آن سنجیده می‌شود؛ از این‌رو، نسبت به تفکّر و تأمّل پیرامون مباحث اعتقادی، سفارش شده و تقلید در اعتقادات پذیرفته نیست. در میان اصول اعتقادی، توحید به عنوان اصل و مبنای پذیرش هر عملی بوده و سبک زندگی انسان را متحوّل می‌کند و اساس زندگی او را رنگ خدایی می‌بخشد. در آیه ۱۳۸ بقره آمده است که «صِبْغَةَ اللَّهِ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً وَنَحْنُ لَهُ عابِدُونَ؛ این رنگ خداست و رنگ چه کسی از رنگ خدا بهتر است، ما پرستش کنندگان او هستیم.»
همچنین توحید سنگ بنای دعوت انبیاء الهی است که با توان و ظرفیت‌های خویش جامعه توحیدی را مهندسی کردند چنانکه در سوره نحل آیه ۳۶ بیان شده: «وَلَقَدْ بَعَثْنا فی کلِّ أُمَّةٍ رَسُولاً أَنِ اعْبُدُوااللَّهَ وَاجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ...؛ به میان هر امتی پیامبری مبعوث کردیم، که خدا را بپرستید و از بت و طاغوت دوری جویید...» یکی از برنامه‌های اصولی در جهت حیات متعالی، فرهنگ مقاومت و جایگاه آن در ابعاد گوناگون زندگی انسان است که باید به آن توجه کرد و به کار برد.
ایکنا ـ به نظر شما نسبت مقاومت و جهاد در اسلام چیست؟
در کلام امیرالمؤمنین مقاومت در غالب صبر بیان می‌شود و می‌فرماید: «اَلصَّبرُ اَحسَنُ حُلَلِ الاِیمانِ، و اَشرَفُ خَلائِقِ الاِنسانِ؛ صبر و استقامت برترین زیور ایمان، و شریف‌ترین اخلاق انسان است.» و همچنین از سخنان علی(ع) است: «بِالصَّبرِ تُدرَکُ مَعالِی الاُمُورِ؛ ارزش‌ها و مقام‌های عالی در پرتو صبر و مقاومت، به دست می‌آید.»
ایشان در توصیه به یارانشان اذعان دارند که دشمنان به دنبال بی‌ارزش کردن جهاد و مقاومت هستند و به همین دلیل نخستین مرحله‌ای از جهاد که دشمنان از شما می‌گیرند و اگر حواستان نباشد در آن مغلوب می‌شوید جهاد عملی و دفاعی است و پس از آن جهاد زبانی و قلبی را از شما خواهند گرفت. آن کسی که حتی با قلبش به طرفداری معروف و مبارزه با منکر برنخیزد قلبش واژگونه می‌شود، یعنی تشخیص خوب و بد را از دست می‌دهد.
ایکنا ـ برخی این معنا از مقاومت را در برابر صلح و گفت‌وگو قرار می‌دهند، آیا مقاومت با این دو مفهوم قابل جمع است؟
«مقاومت برای صلح» یعنی بنیه دفاعی ما باید قوی باشد، یعنی با توجه به اینکه اسلام دین صلح و دوستی است باید در این مسیر هم گام برداشت، ولی باید حواسمان به هجمه‌ها هم باشد و این خود مستلزم داشتن قدرت و اقتدار دفاعی خوب و دقیق. «مقاومت در برابر گفت‌وگو» یعنی در مذاکره و گفت‌وگو هم باید از موضع قدرت نه از موضع ضعف صحبت کرد تا هم جهان با گفتمان مقتدر اسلام آشنا شود و هم کسی فکر ظلم و ستم به مسلمانان را به خاطر کرنش‌های زبونانه در ذهن خود نپروراند.
ائمه معصوم(ع) چه در زمان خلافت و حیات امام علی(ع) و چه در زمان قیام امام حسین(ع)، در ترسیم مقاومت و جهاد یا گفت‌وگو به مؤلفه عزت و اقتدار و برپایی پرچم اسلام عزیز در سرتاسر جهان استوار می‌دانستند و با تأکید بر استقلال جامعه اسلامی به استقرار صحیح حاکمیت اسلام اصرار داشتند و در این راه از هیچ نوع حرکتی فروگذار نکردند.
ایکنا ـ به نظر شما شرایط ما به کدام معصوم نزدیک‌تر است؟
شرایط امروز ما (یعنی از انقلاب اسلامی تاکنون) از جهتی نزدیک است به دوران پیامبر اکرم(ص) و از جهتی نزدیک به زمان خلافت حضرت علی(ع) از آن جهت که انقلاب اسلامی ایران بعثتی در میانه دنیای استکبار و ظلم علیه مستضعفین شبیه بعثت پیامبر(ص) است و همچنین شباهت فراوانی در برپایی حاکمیتی مبتنی بر شریعت حقه اسلام به دوران پیامبر(ص) دارد. همچنین از جهت صعوبت‌ها و جدایی سره از ناسره و اهل از نااهل بسیار شبیه زمان خلافت امیرمؤمنان(ع) است که این شباهت‌ها باید برای ما راهکار‌های عملی مقاومت در زمان صدر اسلام و دوران حضرت علی(ع) را به الگوبرداری از این دو بزرگوار در حل مشکلات وادارد.
به تناسب شرایط قطعاً به الگو‌های مختلف مقاومت در عرصه‌های گوناگون اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی نیاز است. گاهی نیاز است از صبر و استقامت مسلمانان مکه در شعب ابیطالب الگو گرفت و گاهی باید به روش حضرت علی(ع) در دوران خلافتش تأسی کرد و زمانی تحت تأثیر مکتب سرخ کربلا و سیدالشهدا(ع) الگویی مناسب به جریان سازی مقاومت پرداخت.
تاریخ نشان داده که امت‌ها هرگاه در برابر ظالم سر تسلیم و کرنش فرود آوردند نه‌تنها ظلم ظالمان کم نشد بلکه به انواع مختلف بر آن اضافه کردند. شجاعت دلاور مردان سرزمینمان در سال‌های منجر به انقلاب اسلامی و ۸ سال دفاع مقدس و نیز مجاهدت‌های مدافعین حرم و مدافعان مرز‌های ایران اسلامی این موضوع را ثابت می‌کند. ضمن اینکه باید افزود امروز بر همگان ثابت شد که قدرت و اقتدار و حتی تجهیزات ایران عزیز پشت دشمنان و استکبار جهانی را چنان به لرزه درآورده که برای فرار از این اقتدار و عظمت، به دنبال سانسور‌های اخبار خسارت‌ها جانی و مالی پایگاه عین الاسد در عراق هستند.
ایکنا ـ یکی از نکاتی که در این رابطه مطرح می‌شود تأثیر خون شهید یا «دم المظلوم» در بقا و تداوم نهضت‌هاست، نظر شما در این رابطه چیست؟
وقتی به شهادت «مردان بزرگ تاریخ» می‌نگریم، می‌بینیم «اجر» شهادت آن‌ها، غوغایی در عالم به پا کرده است. در اجر شهادت امام حسین(ع) همین بس که تمام خوبی‌ها، سعادت‌ها، شور‌ها و شعور‌ها و بیداری‌ها، از خون او سرچشمه می‌گیرد. این همان باوری است که دلدادگان مکتب مقاومت را امید می‌دهد و حضرت زینب(س) را به مقاومت در مکتب خود وامی‌دارد. تبلور «مقاومت» آنجایی است که ابن زیاد قصد دارد با یادآوری شهادت امام حسین(ع)، غم و غصه را بر پیام‌آوران مکتب حسینی غلبه دهد، آنان را به سازش واداشته و از ادامه مسیر باز دارد و دوران آن‌ها را تمام شده بداند، حضرت زینب(س) می‌فرماید «مَا رَأَیْتُ إِلَّا جَمِیلًا» من جز زیبایی چیزی ندیدم «هَؤُلَاءِ قَوْمٌ کَتَبَ اللَّهُ عَلَیْهِمُ الْقَتْلَ فَبَرَزُوا إِلَی مَضَاجِعِهِم» شهدا کسانی‌اند که خداوند، سرنوشت شهادت را برای آنان رقم زده است و آن‌ها خودشان به شهادت‌گاه خود شتافتند.
این پیام شهیدان است که شهادت را نه یک خسارت و زیان، بلکه بالاترین سود در دنیا می‌داند. سودی که آثار آن سراسر دنیا را فرا خواهد گرفت. در باور شهیدان، «شهادت مردان بزرگ» برای مردم جامعه‌ی اسلامی نه تنها خمود آور و سست کننده نیست، بلکه یک «نقش برانگیزاننده و زنده‌کننده برای نظام اجتماعی مسلمانان» دارد. شهیدان برای این شهید می‌شوند که «کشته شدن در راه خدا، ریختن خون مظلومان در راه خدا، این اثر قهری و طبیعی را دارد که با خود دستاورد‌هایی را به امت اسلامی، به ملت‌های مسلمان، به تاریخ اسلام تقدیم می‌کند»؛ یعنی سبب آبیاری درخت اتحاد و مقاومت و صبر می‌شود و این همان اجری است که خداوند به شهید و خون او می‌دهد.
ایکنا ـ به نظر شما کارکرد خون شهید سلیمانی در فرایند تمدن نوین اسلامی چیست؟
تاکنون خون شهدا تضمین‌کننده انقلاب اسلامی و نهضت مقاومت بوده و به این روش ۴۰ سال انقلاب را پشت سر گذاشته‌ایم، اما به جرئت می‌توان گفت خون این شهید عزیز، خون نفس زکیه‌ای بود که عزم تمام امت اسلامی را بار دیگر بر آرمان‌های توحیدی جزم کرد و خون تازه‌ای بر جان نهضت اسلامی جاری کرد و سبب اتحاد و همدلی امت اسلامی در جهان بلکه سبب بیداری تمامی آزادمردان عالم شد. حرف آخر اینکه ابهت و اقتدار معنوی امروز نظام اسلامی و ملت مسلمان در دنیا و در چشم قدرت‌های شیطانی، ناشی از همین شهادت‌های عظیم است. توطئه‌ها از سوی دشمن و عزم راسخ از سوی ملت ما همچنان ادامه دارد «وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقین» پیروزی از آن متقین است.
گفت‌وگو از اکبر پوست چیان
انتهای پیام
