نقش معنویت و دستورات دینی در آرامش انسان

حجت‌الاسلام علیرضا مهرانفر، مدرس دانشگاه زنجان، در گفت‌وگو با ایکنا از زنجان، در مورد نقش معنویت و دستورات دینی در ایجاد آرامش اظهار کرد: در درجه نخست همه ادیان الهی توصیه به توحید دارند که به پذیرفتن یگانگی خداوند تأکید دارد و این قبول توحید، انسان و درون او را از آشفتگی، تشتت و پراکندگی می‌رهاند و انسان در وجود خود به وحدتی می‌رسد که او را از پریشانی دور می‌کند.

وی یادآور شد: پیش از بعثت پیامبر، زمانی که بین مبعوث شدن پیامبران فاصله افتاده بود، مردم متفرق و پراکنده بودند و قبیله با قبیله، دوست و آشنا با یکدیگر درگیری داشتند و توحید در پرستش خداوند از میان رفته بود، اما رسول خدا در این محیط وحدت را حاکم کرد و نشان داد که مرد و زن، سفید و سیاه، بشر دیروز و امروز، آفریقایی و آسیایی حقیقت واحد دارند و خدای همه یکی است لذا از قبایل پراکنده امت واحده ساخت که دو امپراتوری را شکست داد.

این کارشناس دینی با اشاره به اینکه وقتی اندیشه انسان‌ها به یکدیگر نزدیک شود و از روی مصالحه با یکدیگر رفتار کنند، در اقتصاد، فرهنگ و آرامش جامعه تأثیر مثبتی دارد، ابراز کرد: دستیابی به آرامش در جامعه با دو روش فکری و اندیشه‌ای و نیز رفتاری و عملی محقق می‌شود که در دین اسلام سفارشات متعددی در این خصوص داریم. به عنوان مثال هدیه دادن را مایه الفت و آرامش و نشاط می‌داند یا منع غیبت برای این است که کسی از ترس زبان دیگران احساس تشویش نکند.

مهرانفر ادامه داد: فقه اسلامی در خرید و فروش و تجارت نیز دستورات مختلفی دارد و خرید و فروش مبهم را حرام می‌داند، بر اساس این دستورات باید نوع کار و مزد آن پیش از شروع به کار کارگر مشخص شود و کارفرما مزد او را قبل از اینکه عرقش خشک شود، پرداخت کند در غیر این صورت کارگر دچار نگرانی شده و آرامش از او سلب می‌شود.

وی برآورده نشدن نیازها را یکی از عوامل از دست رفتن آرامش دانست و گفت: کسی که گرسنه و تشنه است، از محبت سیراب نشده، امنیت ندارد و ترس از دست رفتن مال، جان و آبرو دارد، آرامش ندارد. از طرف دیگر انسان هم نیازهای اصیل و ریشه‌دار و هم نیازهای سطحی‌تر دارد. آبراهام مزلو، روانشناس آمریکایی در هرم مزلو که نشانگر نیازهای انسان است، نشان داده قاعده هرم به نیازهای عمومی و سطحی اختصاص دارد و هرچه به رأس نزدیک می‌شود نیازهای لطیف‌تر، محبت، احترام، عزت نفس و خود شکوفایی ظاهر می شود و تا این نیازهای اصیل و فرا حیوانی به درستی اقناع و ارضا نشود انسان احساس رضایت، آرامش و نشاط نخواهد داشت و این کاری است که دین آن را می‌تواند به نحو احسن انجام دهد.

مدرس دانشگاه زنجان بیان کرد: اگر فردی سیر باشد و رفاه داشته باشد اما حس شخصیت نداشته باشد، آرامش قلبی و عمیق ندارد؛ همچنان که کشورهای مرفه دنیا نیازهای مادی افراد را تأمین کردند اما آمار خودکشی و جنایات در آن‌ها بسیار است و این موضوع نشان می‌دهد انسان نیازهای اصیلی دارد که اگر برآورده نشود فرد به آرامش حقیقی نمی‌رسد.

وی پرستش را یکی از نیازهای اصیل بشری برشمرد و افزود: حتی زمانی که مردم بت‌پرست بودند، این موضوع از یک نیاز درونی نشئت می‌گرفت و در واقع بشر از بعد معنوی نیاز به پرستیدن دارد تا به تعادل روح دست یابد. در قرآن کریم نیز خداوند می‌فرماید «الا بذکر الله تطمئن القلوب». اگر نیازهای اصیل انسان برآورده نشود، تامین نیازهای سطحی او را به آرامش نمی‌رساند.

این کارشناس دینی با اشاره به اینکه در جوامع امروزی همه مردم با شدت کم یا زیاد دچار استرس( تنیدگی یا فشار روانی) هستند، تصریح کرد: استرس یک اختلال محسوب نمی‌شود اما با تداوم آن به مرور زمان تبدیل به یک اختلال و بیماری‌ای به نام اضطراب می‌شود و به بروز بیماری‌های روحی و روانی در جامعه می‌انجامد.

وی با اشاره به اینکه مهارت‌های زندگی به ما می‌آموزد که چطور استرس را کنترل کنیم، ابراز کرد: مدیریت زمان یکی از این مهارت‌ها است. در روایات معصومان(ع) آمده است که فرصت‌ها مثل ابر هستند و به سرعت عبور می‌کنند و فردی که از فرصت‌ها به درستی استفاده نکند دچار وحشت و ندامت می‌شود.

مهرانفر یادآور شد: روانشناسان برای کاهش استرس 2 نوع به اصطلاح خودشان تکنیک را مطرح می‌کنند که یکی تکنیک‌های رفتاری و دیگری تکنیک‌های شناختی است. بخش شناختی بینش‌هایی به فرد می‌دهد که تنیدگی‌های او را می‌کاهد و در بخش رفتاری، راهکارهای عملی به فرد ارائه می‌شود. در این خصوص اگر قرآن را با این نگاه بخوانیم متوجه می‌شویم که مجموعه‌ای عظیم از تکنیک‌ها در این کتاب الهی ارائه شده است. امیدوار بودن و توکل نمونه‌هایی از بینش‌های مثبت قرآن برای انسان است و فرد را از اندیشه‌های غلط و بدبینی‌ها نهی می‌کند.

وی اظهار کرد: یکی از آخرین تکنیک‌های رفتاری برای غلبه بر استرس این است که فرد روزی 2 یا 3 مرتبه در روز در جایی آرام بنشیند و تمرکز کند و به مرور، دفعات این تمرین و زمان آن را بیشتر کند. این در حالی است که دین اسلام در 1400 سال پیش به انسان توصیه کرده که هر روز 5 مرتبه نماز بخوان، تمرکز کن، به خدا فکر کن، زمانی که دست‌ها را بالا می‌آوری تمام آشفتگی‌ها را دور بریز و این بهترین تمرین برای غلبه بر تنش‌ها است. البته اسرار نماز بسیار فراتر از این موارد است.

مدرس دانشگاه زنجان نماز را اوج ظهور وحدت در حقیقت وجودی انسان و یگانگی خداوند خواند و گفت: نماز حرکتی است که نمادها را نیز با خود همراه دارد و از حرکات دست و بدن و بیان اذکار استفاده می‌کند تا به طور عملی تشتت‌ها را از ذهن دور کند.