تأملی بر گستره تأثیرگذاری کلمات قصار
به اعتقاد فاضلی، اهمیت کلمات قصار برای یادآوری، تذکر، هشیار کردن، بازاندیشی و تأمل در امر انسانی و انسان‌ورزی ماست، اما گسترش انبوه هر روز نابرابری‌ها و خشونت‌ها و به طور کلی بحران‌های بزرگ اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی در جامعه این تردید را ایجاد می‌کند که بتوان با این حرف‌ها جامعه‌ای شایسته و انسانی ساخت.
به گزارش ایکنا، نعمت‌الله فاضلی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، یادداشتی درباره اهمیت و تاثیر کلمات قصار به رشته تحریر درآورده است که متن آن از نظر می‌گذرد؛
«حرفه‌ام مردم نگاری است و از مشاهده رفتارها، گفتار‌ها و رویداد‌های محیط و آدم‌ها روایت‌هایی از زندگی می‌سازم. یکی از مشاهداتم وفور توصیه‌ها و حرف‌های پندآموز و ساده‌ای است که دهان به دهان می‌چرخشد و در شبکه‌های اجتماعی و برنامه‌های رسانه‌ای مدام گفته، نوشته، خوانده، شنیده و دیده می‌شود. حرف‌های بی نهایت ساده و بدیهی که همگان آن‌ها را می‌دانند و درباره آن‌ها اجماع دارند. حرف‌هایی که ما را به ارزش‌های اخلاقی و انسان بودن دعوت می‌کنند.
دوستی مذهبی در دانشگاه بیرجند دارم که هر روز صبح حدیثی را برایم واتساپ می‌کنم. امروز این حدیث از امام جواد (ع) را فرستادند که می‌فرمایند: «عزت مؤمن در بی نیازی از مردم است.»(بحارالانوار، جلد ۷۵؛ صفحه ۱۰۹). همه احادیث را هم با منبع آن می‌نویسند.
همه جا انباشته از توصیه‌ها، موعظه‌ها، گزین‌گویی‌ها، کلمات قصار، حرف‌های کلیشه‌ای و سخنان ساده و دلنشین است که ما را خطاب کرده و دعوت به مهربانی، عشق، وقت شناسی، فداکاری، ادب و متانت، خوبی، صلح، آرامش، پشت کار و همت، سخت کوشی، مدارا، مثبت اندیشی، نوعدوستی، سخاوت، دوراندیشی، نظم و انضباط، توکل، امید، زیبایی، خوش بینی، مراقبت، صرفه جویی، اعتدال و میانه روی، صبر، خلاقیت، تفکر، رعایت حقوق دیگران، پرهیز از خشونت، دقت کردن، شادی، و همه خوبی‌ها و معنویت‌هایی می‌کنند که برای انسان بودن و انسان شدن به آن‌ها نیازمندیم.
این حرف‌های ساده و گاه کلیشه‌ای و تکراری را، چون قند مکرر دوست میداریم و از خواندن و شنیدن و دیدن آن‌ها سیر و سیراب نمی‌شویم. کم و بیش همه افراد از تحصیلکرده و تحصیل ناکرده، ثروتمند و فقیر، مذهبی و غیرمذهبی، پیر و جوان، حتی کودک و نوجوان، زن و مرد و همه و همه درگیر این حرف‌های ساده و شیرین هستیم. هم به ترویج آن‌ها می‌پردازیم و هم مخاطب آن‌ها هستیم. وجود مثل‌ها و ضرب المثل‌ها و کلمات قصار از پیامبران و رهبران دینی در همه زبان‌ها و فرهنگ‌ها نشان می‌دهد که اشتیاقی انسانی برای این گونه حرف‌ها در انسان خردمند وجود داشته و دارد.
در سال‌های اخیر در نتیجه گسترش سواد، آموزش عالی و مهم‌تر از همه رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی فرایند ترویج و عرضه این حرف‌ها به شدت گسترش یافته است. با توسعه ابزار‌ها و نرم‌افزار‌های الکترونیکی این حرف‌ها با صوت و تصویر هم درآمیخته شده و معجونی دل‌پذیر‌تر و جذاب‌تر گشته‌اند. فرایند انتشار و همگانی‌شدن و ذخیره کردن آن‌ها نیز آسان‌تر و ارزان‌تر شده است. دیگر حتی چندان نیازی به داشتن کتاب‌ها و کشکول‌های قدیمی نیز نیست.
اکنون برای هر لحظه و هر موقعیتی، انبوهی از این حرف‌های شیرین آماده و دم دست و دسترس است. دیگر حتی نیازی به حفظ کردن آن‌ها نیز نمی‌باشد. کافی است اندکی در اینترنت جستجو کنیم و متناسب با نیاز و خواسته مان به تمام حرف‌های زیبای دلخواه می‌رسیم. این حرف‌های زیبا و ساده را از زبان آدم ابوالبشر تا کنفسیوس، زردتشت، پیامبران گرفته از زبان رمان‌نویسان، هنرپیشه‌ها، فیلسوفان، شاعران و دانشمندان و سیاستمداران نقل می‌کنند.
گمان می‌کنم تولید، تکثیر و ترویج این حرف‌ها حداقل در ظاهر امر برای این است که با خواندن و شنیدن آن‌ها آدم شویم یا کمی آدم‌تر گردیم. این حرف‌ها برای یادآوری، تذکر، هشیار کردن، بازاندیشی و تأمل در امر انسانی و انسان ورزی ماست، اما پرسش مهمی در اینجا وجود دارد: آیا با این حرف‌ها آدم می‌شویم؟ آیا این حرف‌ها ما را هشیار و حساس می‌سازند؟ آیا از این حرف‌ها چیزی می‌آموزیم؟ چیزی را این حرف‌ها در نفس و وجود ما تغییر می‌دهند؟»
انتهای پیام دوستی مذهبی در دانشگاه بیرجند دارم که هر روز صبح حدیثی را برایم واتساپ می‌کنم. امروز این حدیث از امام جواد (ع) را فرستادند که می‌فرمایند: «عزت مؤمن در بی نیازی از مردم است.»(بحارالانوار، جلد ۷۵؛ صفحه ۱۰۹). همه احادیث را هم با منبع آن می‌نویسند.
همه جا انباشته از توصیه‌ها، موعظه‌ها، گزین‌گویی‌ها، کلمات قصار، حرف‌های کلیشه‌ای و سخنان ساده و دلنشین است که ما را خطاب کرده و دعوت به مهربانی، عشق، وقت شناسی، فداکاری، ادب و متانت، خوبی، صلح، آرامش، پشت کار و همت، سخت کوشی، مدارا، مثبت اندیشی، نوعدوستی، سخاوت، دوراندیشی، نظم و انضباط، توکل، امید، زیبایی، خوش بینی، مراقبت، صرفه جویی، اعتدال و میانه روی، صبر، خلاقیت، تفکر، رعایت حقوق دیگران، پرهیز از خشونت، دقت کردن، شادی، و همه خوبی‌ها و معنویت‌هایی می‌کنند که برای انسان بودن و انسان شدن به آن‌ها نیازمندیم.
این حرف‌های ساده و گاه کلیشه‌ای و تکراری را، چون قند مکرر دوست میداریم و از خواندن و شنیدن و دیدن آن‌ها سیر و سیراب نمی‌شویم. کم و بیش همه افراد از تحصیلکرده و تحصیل ناکرده، ثروتمند و فقیر، مذهبی و غیرمذهبی، پیر و جوان، حتی کودک و نوجوان، زن و مرد و همه و همه درگیر این حرف‌های ساده و شیرین هستیم. هم به ترویج آن‌ها می‌پردازیم و هم مخاطب آن‌ها هستیم. وجود مثل‌ها و ضرب المثل‌ها و کلمات قصار از پیامبران و رهبران دینی در همه زبان‌ها و فرهنگ‌ها نشان می‌دهد که اشتیاقی انسانی برای این گونه حرف‌ها در انسان خردمند وجود داشته و دارد.
در سال‌های اخیر در نتیجه گسترش سواد، آموزش عالی و مهم‌تر از همه رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی فرایند ترویج و عرضه این حرف‌ها به شدت گسترش یافته است. با توسعه ابزار‌ها و نرم‌افزار‌های الکترونیکی این حرف‌ها با صوت و تصویر هم درآمیخته شده و معجونی دل‌پذیر‌تر و جذاب‌تر گشته‌اند. فرایند انتشار و همگانی‌شدن و ذخیره کردن آن‌ها نیز آسان‌تر و ارزان‌تر شده است. دیگر حتی چندان نیازی به داشتن کتاب‌ها و کشکول‌های قدیمی نیز نیست.
اکنون برای هر لحظه و هر موقعیتی، انبوهی از این حرف‌های شیرین آماده و دم دست و دسترس است. دیگر حتی نیازی به حفظ کردن آن‌ها نیز نمی‌باشد. کافی است اندکی در اینترنت جستجو کنیم و متناسب با نیاز و خواسته مان به تمام حرف‌های زیبای دلخواه می‌رسیم. این حرف‌های زیبا و ساده را از زبان آدم ابوالبشر تا کنفسیوس، زردتشت، پیامبران گرفته از زبان رمان‌نویسان، هنرپیشه‌ها، فیلسوفان، شاعران و دانشمندان و سیاستمداران نقل می‌کنند.
گمان می‌کنم تولید، تکثیر و ترویج این حرف‌ها حداقل در ظاهر امر برای این است که با خواندن و شنیدن آن‌ها آدم شویم یا کمی آدم‌تر گردیم. این حرف‌ها برای یادآوری، تذکر، هشیار کردن، بازاندیشی و تأمل در امر انسانی و انسان ورزی ماست، اما پرسش مهمی در اینجا وجود دارد: آیا با این حرف‌ها آدم می‌شویم؟ آیا این حرف‌ها ما را هشیار و حساس می‌سازند؟ آیا از این حرف‌ها چیزی می‌آموزیم؟ چیزی را این حرف‌ها در نفس و وجود ما تغییر می‌دهند؟»
