حکمت اسلامی گرفتار رکود است / لزوم عرضه مسائل روز به حکمت

به گزارش ایکنا، آیت‌الله مصطفی محقق داماد، استاد دانشگاه شهید بهشتی، شامگاه سه‌شنبه، 14 بهمن‌ماه در نشست علمی «شهید مطهری و چالش فلسفه اسلامی» از مجموعه نشست‌های همایش بین‌المللی بازاندیشی آراء شهید مطهری در مواجهه با مسائل روز که به صورت وبینار برگزار شد، گفت: حکمت اسلامی از مجموعه نظام‌های فلسفی شامل مشاء، اشراق و حکمت متعالیه درست شده است و هر کدام در طول قرون اسلامی با نقد و چالش روبرو بوده‌اند که این نقادی‌ها موجب رشد آنها شده است.

وی با بیان اینکه منازعه فکری و جدل درباره موضوعات فلسفی گذشته از دید خیلی از افراد بی‌ثمر است، افزود: حکمت اسلامی گویی در حال حاضر درجا می‌زند، راکد است و بدون کاربرد تلقی می‌شود، اما طرح مسائل زیست‌محیطی، اخلاق‌های مضاف مانند اخلاق پزشکی و زیستی و تکنولوژیکی و مسائل حقوقی روز سبب پویایی آن می‌شود و اگر این مسائل به آن عرضه شود، نظام فلسفی باید اعلام نظر کند و نمی‌تواند بگوید چون این مسئله جدید است، من اعلام نظر نمی‌کنم.

محقق داماد گفت: در گذشته هم اگر نقد فخررازی بر آراء ابن سینا نبود، هرگز میراث بزرگی مانند شرح اشارات خواجه و قطب‌الدین و فخررازی را نداشتیم؛ خواجه طوسی به قریب به اتفاق نقدهای فخررازی پاسخ داد. این نقدها موجب توسعه حکمت اسلامی شد؛ نقدهای غزالی و ابوالبرکات هم البته از موضع دفاع از دین بود. غرض اینکه در آن روزها چالش حکمت اسلامی با دینداران سنتی بود؛ گاهی چالش‌ها درون دینی مانند معتزله و اشاعره بود و قدیم و حدوث جنبه دفاع کلامی از قرآن و دین داشت.

استاد دانشگاه شهید بهشتی تصریح کرد: کتاب اعلام النبوه ابوحاتم همزمان با محمدبن زکریای رازی است؛ این کتاب به اشکالات یک ملحد بدون اینکه نامی از او ببرد، پاسخ داده که به نظر حکما، منظور از ابی حاتم، همان محمدبن زکریای رازی است، اما هرگز کسی او را مرتد نخواند.

وی افزود: از دوره سهروردی تا دوره ملاصدرا به رغم ظهور فلاسفه بزرگ، مکتب دیگری پدید نیامد تا اینکه حکمت متعالیه مطرح شد؛ نوصدرائیان سترگی ظاهر شدند، ولی هیچکدام مکتب جدیدی تأسیس نکرده‌اند، مطالب جدید بیان کرده‌اند، ولی همه شارح مکتب حکمت متعالیه بوده‌اند؛ جای تأمل این است که چرا چالش منطقی و عقلانی برای حکمت‌های اسلامی ایجاد نشده است، منظور من از چالش ارائه و عرضه مسائل روز به مکتب ملاصدرا و ... است.

محقق داماد گفت: حقوق بشر که موضوع اصلی آن انسان است آیا ممکن است یک نظم فلسفی با آن بیگانه باشد، به یقین چنین نیست؛ مرحوم شهید مطهری از متفکرینی بود که سعی داشت هر مسئله از مسائل اجتماعی روز را به حکمت اسلامی عرضه کند، این کارویژه او بود؛ ایشان در جلسه‌ای فرمودند که پیروزی انقلاب مشهود است، لذا باید مسائلی را مورد گفت‌و‌گو قرار دهیم که نیاز امروز کشور و انقلاب است. در رأس این مسائل، نظریه مشروعیت حکومت، هدف  و وظایف حکومت و حقوق بشر بود.

استاد دانشگاه شهید بهشتی بیان کرد: او دغدغه داشت که مگر می‌شود حکمت اسلامی طرحی منطبق با الهیات اسلامی نداشته باشد، او از درون الهیات اسلامی دنبال تولید سیاست مدن مشروع بود؛ البته ایشان طرح اولیه مطرح کرد؛ بحث حقوق هرچند ممکن است مرتبط با فقه باشد، اما در بخش حقوق عمومی به یقین حکمت اسلامی باید مبانی بنیادین آن را پاسخ دهد.

وی افزود: ما نمی‌توانیم به جای حل مسئله، صورت مسئله را پاک کرده و بگوییم اینها غربی است؛ این اخلاق عقلائی و خردمندانه نیست و باید بر سر سفره حکمت اسلامی بنشینیم و به آن پاسخ دهیم و امروز علاقه‌مندان به استاد و پیروان فکری او چنین وظیفه‌ای را دارند.