مرجعیت علمی قرآن؛ عامل خودسازی، جامعه‌سازی و تمدن‌سازی در گام دوم انقلاب

به گزارش ایکنا؛ همایش علمی «انقلاب اسلامی و گفتمان علم و حکمت در بیانیه گام دوم انقلاب»، امروز، 19 بهمن‌ماه با سخنرانی جمعی از اندیشمندان و با همکاری گروه فلسفه سیاسی مجمع عالی حکمت اسلامی به صورت مجازی برگزار شد. در ادامه متن سخنان حجت‌الاسلام بهرزوی‌لک، استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) را می‌خوانید که با موضوع «مرجعیت علمی قرآن کریم در بیانیه گام دوم» ایراد شده است؛

خداوند به ما امر می‌کند «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَجِيبُوا لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاكُمْ لِمَا يُحْيِيكُمْ»، یعنی ای کسانی که ایمان آورده‌اید، استجابت کنید دعوت خدا و رسولش را، هنگامی که شما را به آن چیزی دعوت می‌کنند که موجب احیای شما است. خداوند پیام وحی خود را برای متقین، هدایت قرار داده است. فرمود اگر خدا را یاری کنید، خداوند نیز شما را یاری می‌کند و نصرت الهی را در طول انقلاب اسلامی و چله نخست آن، بارها مشاهده کرده‌ایم و امیدواریم در آینده نیز این مسئله را ببینیم. یکی از مسائل مهم، عبارت از معنویت است که اساس آن، بازگشت به خداوند و پیام او است. اما خطر بزرگ، مهجوریت قرآن است. رسول خدا(ع) از اینکه قرآن که کتاب وحی است به حاشیه برود و مهجور بماند، گلایه کرده و فرموده «وَقَالَ الرَّسُولُ يَا رَبِّ إِنَّ قَوْمِي اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُورًا»، یعنی پیامبر(ص) و فرستاده خدا اعلام کرد که خدایا قوم من که با پیام وحی به سوی آنان آمده‌ام، این قرآن را به حاشیه بردند و مهجور قرار دادند و رها کردند.

در طول تاریخ معاصر ما، حکومت‌ها و نظام‌ها با سرسپردگی به دنیای غرب و استعمارگران، قرآن را کنار گذاشتند و به حاشیه بردند. نهضتی برای بازگشت به قرآن نیز در تاریخ معاصر در جهان اسلام شکل گرفت و بازگشت به قرآن جدی گرفته شد، اما اوج این بازگشت را اگر بخواهیم مطرح کنیم، انقلاب اسلامی است که توانست قرآن را در دستور کار خود قرار دهد. مقام معظم رهبری نیز در تبیین بیانیه گام دوم اشاره صریح دارند که بیانیه‌ای است برای خودسازی، جامعه‌سازی و تمدن‌سازی نوین اسلامی است.

رویکرد خودسازی، جامعه‌سازی و تمدن‌سازی نوین اسلامی، هدف بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی است و مقام معظم رهبری نیز نسل جوان را با تأکید بر امید، مخاطب قرار داده که آینده را با توصیه‌های ایشان باید ساخت و این نمادی بارز از بازگشت به قرآن است. مقام معظم رهبری در تبیین اینکه چطور قبل از انقلاب قرآن مهجور قرار گرفته بود، تبیین‌هایی ارائه می‌کنند. ایشان اشاره می‌کنند که چطور در جهان اسلام و کشورهای اسلامی و عربی، قرآن با صوت زیبا خوانده می‌شود، اما به قرآن عمل نمی‌شود. اگر قرآن را کنار بگذاریم، غلبه سکولاریزم را خواهیم داشت و این رویه موجب شد که آموزه‌های اسلامی به حاشیه برود، اگر هم ظاهری از قرآن در قالب قرائت باقی بماند، هیمن ظاهر را اخذ کرده‌اند و عمل نکرده‌اند و اگر از قرآن در زندگی غفلت کنیم، این لغزش‌ها رخ می‌دهد.

مقام معظم رهبری در پیامی در سال 1393 در دیدار مسئولین نظام نسبت به غفلت از قرآن کریم تصریح کردند و اخطار دادند که مبادا جهان اسلام دچار این غفلت شود. می‌فرمایند باید قرآن را درست بفهمیم و با میزان عقل و خرد خود و با راهنمایی اندیشه بشری به اعماق تعلیم رسول خدا(ص) برسیم. وقتی از پیام اسلام غفلت کردیم، قرآن مهجور گرفته می‌شود و در اینصورت که مجموعه مفاهیم قرآنی را که منظومه کامل برای زندگی انسانی است، درست ندیدیم، لغزش پیدا می‌کنیم.

اصل اهمیت و تاکید بر بازگشت به قرآن را مقام معظم رهبری بارها تبیین کرده‌اند. از جلمه آخرین رهنمودها، عبارت از مرجعیت علمی قرآن کریم است. وقتی از مرجعیت علمی قرآن صحبت می‌کنیم، مراد ما فراگیرتر از مراجعه به ظواهر است و در مرتبه فراگیرتر از عمل نیز قرار داریم. یکی از ابعاد مرجعیت قرآن، مرجعیت عملی است؛ یعنی کسانی بیایند که قرآن را آیه به آیه مورد عمل قرار دهند.  اهتمام داشته باشند که جهادی در این زمینه داشته باشند که آیات الهی بر زمین نماند و در دستور کار زندگی قرار بگیرد و این هدف اعلی است. در این راه اگر تلاش کنیم، قرآن نیز وعده داده است که هدایت خواهیم شد. خداوند تلاش در راه هدایت را منجر به هایت می‌داند. پس اولین بُعد مرجعیت قرآن این است که به آیات آن عمل کنیم.

اما برای اینکه عمل به قرآن حکیمانه باشد، باید قرآن در تار و پود حکمت و علم ما نیز قرار بگیرد. با استفاده از رهنمودهای مقام معظم رهبری که در گام دوم انقلاب اسلامی به آنها اشاره شده است، می‌توانیم راه را پیدا کنیم. اما مرجیعت قرآن به صورت عمیق‌تری نیز ‌می‌تواند مطرح باشد که عبارت از حضور و نقش قرآن در زندگی ما است. مراد از مرجعیت علمی، فراتر از مرجعیت عملی است و در حقیقت، مرجعیت علمی، طریقی برای تقویت، تحکیم و تشدید جایگاه قرآن کریم در زندگی عملی است. بشر برای اداره خود، نیاز به علم دارد و به همین دلیل است که فرمودند، علم موجب سیادت می‌شود که در تأکیدات مقام معظم رهبری نیز آمده است.

ما باید علوم خود را اصلاح کنیم. متأسفانه در تاریخ معاصر، به دلیل سیطره تفکر مدرنیته که انسان‌محور و بریده از جایگاه و نقش الهی بوده است، انسان مدرن طغیان کرده و خودش را از علم ناب الهی و حکمت جاویدان که عبارت از علم لایتناهی خداوند بوده، بریده و خیال کرد می‌تواند امور را پیش ببرد. این طغیان انسان مدرن بوده که قرآن را از متن زندگی و دانش خود کنار گذاشت و به جای اینکه علم الهی را مورد توجه قرار دهد، به علم ظاهری بشر اکتفا کرد و قرآن از این امر چنین تعبیر کرده که انسان‌هایی که طغیان کرده‌اند، دچار معیشت سختی می‌شوند. انسان مدرن که این علم الهی را کنار گذاشت و بر تجربه محدود خود تاکید کرد، نتوانست از این هدایت الهی بهره‌مند شود. به تبع غرب، در جامعه ایرانی ما، علم در مقابل دین قرار داده شد و یا علم در برابر شریعت و وحی قرار داده شد. این تقابل وجود داشته، تا اینکه توانستیم با انقلاب اسلامی، آثار منفی سیطره تفکر غربی را از بین ببریم.

نکته مهم دیگر، عبارت از قلمروهای اثرگذاری است. مراد ما از مرجعیت قرآن این است که قرآن در بخش‌های علمی ما نیز اثرگذار باشد. یکی از عرصه‌ها، عبارت از تأثیر قرآن در شکل‌دهی به مبانی علوم است. امروزه از فرانظریه صحبت می‌کنیم و مراد این است که چطور علوم را با زیرساخت‌های آن، مطابق کنیم. نکته قابل توجه اینکه، فرانظریه می‌تواند طبق نظر قرآن پیش برود و از قرآن الهام بگیرد و علوم را در مسیر درست قرار دهد. در روش‌شناسی علوم و الهام‌بخشی مسائل نیز قرآن می‌تواند اثرگذار باشد.

مسئله دیگر در زمینه اثرگذاری قرآن بر علوم، در گونه‌های اثرگذاری است. قرآن منبع مستقیم الهام‌بخشی در علوم است و می‌توانیم اینها را در علم خود استفاده کنیم. می‌توانیم از قرآن در قالب الهام‌بخشی استفاده کنیم، به این معنا که ابعاد و زوایایی در قرآن مطرح است و می‌توانیم اینها را در علم خود استفاده کنیم. دانشمندان نجوم و ستاره‌شناس از این آیات قرآن، الهام گرفته‌اند. وقتی قرآن می‌فرماید: «وَ كُلٌّ فِي فَلَكٍ يَسْبَحُونَ»، یعنی هرکدام از این ستارگان در یک فلکی شناور هستند و در نتیجه، زمینه‌های الهام‌گیری از قرآن فراهم است.

اگر انقلاب اسلامی می‌خواهد در راستای خودسازی، جامعه‌سازی و تمدن‌سازی حرکت کند، دستاوردهای ارزشمندی که در گام اول انقلاب به دست آورده است باید در گام دوم نیز به کار گیرد و از آنها بهره‌مند شود و یکی از مسائل مهم این است که بتوانیم در گام دوم انقلاب اسلامی، از آثار قرآن کریم بهره‌مند شویم.