نقش محوری علوم انسانی در تمدن‌سازی اسلامی / تحجر عامل واپس‌گرایی جوامع اسلامی
معاون بین‌الملل دفتر رهبر معظم انقلاب با بیان اینکه علوم انسانی در هر سه لایه تمدن‌سازی یعنی زیربنا، لایه میانی و روئین نقش دارد، بر احیای فلسفه اسلامی تأکید کرد و گفت: تاریخ تمدن اسلامی نشان می‌دهد هر زمانی که مکاتب عقل‌گرا رواج یافته، تمدن اسلامی رشد داشته و هر وقت تحجرگرایی یر جوامع اسلامی حاکم شده، تمدن اسلامی در حضیض خود قرار گرفته است.
به گزارش ایکنا، آیین اختتامیه همایش ملی «بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی و توسعه علوم انسانی» شامگاه سه‌شنبه، 28 بهمن‌ماه با حضور آیت‌الله رشاد، رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، حجت‌الاسلام والمسلمین محسن قمی، معاون بین‌الملل دفتر مقام معظم رهبری و برخی مدیران پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد.
حجت‌الاسلام والمسلمین محسن قمی، معاون بین‌الملل دفتر رهبر معظم انقلاب در این مراسم، گفت: توأم بودن علم و معنویت، یکی از محورهای اصلی بیانیه گام دوم انقلاب است. همچنین تأکید بیانیه بر لزوم گشایش افق‌های جدید در علم و عبور از مرزها و ورود به تمدن‌سازی اسلامی است.
وی افزود: هم در مقطع نخست و هم در مقطع دوم بیانیه انقلاب، علم و ایمان و علم و فرهنگ به صورت توأمان ذکر شده و این توأمان بودن ناظر به این نکته است که نسبت میان علم و فرهنگ ناگسستنی و درونی است.
قمی با بیان اینکه در خصوص نسبت میان علم و فرهنگ، از گذشته سؤالاتی در میان بشر مطرح بوده است، اضافه کرد: در دوره ابتدایی قرن بیستم، فرهنگ را شامل باورها، عادات و ارزش‌ها می‌دانستند، لذا دانش به سمت ارزش گرایش یافت و کسانی مانند وبر رابطه این دو را بیرونی برشمردند. براین اساس علم در یک فضای بی‌طرف و در فضای فرهنگی حقیقت‌جویی شکل گرفت، به گونه‌ای که ارزش‌های فرد پژوهشگر در هویت علم نقشی ندارد، اما انگیزه او در آن مؤثر است.
معاون بین‌الملل دفتر رهبر انقلاب با بیان اینکه برخی اندیشمندان در خصوص رابطه دانش و ارزش آن را ارگانیک دانستند، افزود: این مسئله به معنای آن است که ارزش‌های مورد تجربه آنها، عنصر هویت‌بخش دانش هستند، بر این اساس، گزاره‌های متافیزیکی نه اثبات‌پذیر، نه آزمون‌پذیر و نه ابطا‌ل‌پذیر هستند، در عین اینکه در هویت علم مؤثرند.
قمی اظهار کرد: تأکید بیانیه انقلاب، بر افق‌گشایی در علوم است، نه حرکت در مرز دانش؛ به این معنا که ما باید سراغ علوم جدید برویم، نه اینکه صرفاً علوم موجود را توسعه بدهیم؛ البته در اینکه ما باید از فناوری‌ها و علوم مدرن استفاده کنیم، اختلافاتی وجود دارد و برخی معتقدند ما در حد ضرروت باید استفاده کنیم. برخی هم تولید فناوری‌ها را امری توقیفی دانسته‌اند و اینکه تولید فناوری‌هایی که در دوره معصوم نبوده، اشکال دارد، اما رویکرد دیگر این است که زندگی بدون استفاده از فناوری ممکن نیست، گرچه از طرفی هویت فناوری‌ها زندگی ما را تحت تأثیر قرار داده و نابود می‌کند.
صرفاً مصرف‌کننده فناوری مدرن نباشیم
وی اضافه کرد: در تفکر حاکم بر بیانیه این پاسخ‌ها مورد توجه نیست، بلکه تأکید بر این است که ما باید از فناوری‌های مدرن کاملاً استفاده کنیم، اما در مصرف فناوری‌های مدرن صرفاً مصرف‌کننده نباشیم و باید تولیدکننده باشیم. همچنین باید به عقبه‌ها و ارزش‌های نهفته در پشت پرده آن توجه و نظریات فرهنگی آن را غربالگری کرده و بتوانیم ظرفیت‌های فرهنگ خودمان را با فناوری‌های جدید تطبیق دهیم.
قمی با استناد به سخنان ملاصدرا مبنی بر اینکه وقتی علم تغییر می‌یابد، انسان هم تغییر می‌یابد؛ یعنی رابطه علم و انسان درونی است، تصریح کرد: ما باید با بنیادهای عمیق فرهنگی خودمان مرزها را در نوردیم و افق‌گشایی در علوم داشته باشیم تا به تعبیر ملاصدرا انسان جدید تربیت شود، به خصوص این کار باید در رشته‌های علوم انسانی مورد توجه قرار گیرد.
معاون بین‌الملل دفتر رهبری یا بیان اینکه مسئله دیگر هدفگذاری شده در بیانیه تحقق تمدن نوین اسلامی است، گفت: طبیعی است در هر تمدنی سه لایه وجود دارد؛ تفکرات زیربنایی مانند هستی‌شناسی، انسان‌شناسی و ...؛ لایه میانی که همان علوم اجتماعی و انسانی و رشته‌های فنی و مهندسی است و لایه روئین که سبک زندگی و هنر و موسیقی و ... است.
وی تأکید کرد: اگر بخواهیم تمدن نوین اسلامی داشته باشیم، باید مبانی فکری و زیربنایی را مطابق با مسائل فکری و فرهنگی بومی خودمان سامان بدهیم؛ براین اساس، علوم انسانی در ایجاد تمدن اسلامی در هر سه لایه نقش اساسی دارد که باید در گام دوم به آن توجه شود و الزامات آن را مورد توجه قرار دهیم.
تحجر عامل واپس‌گرایی جوامع اسلامی
قمی با اشاره به برخی از الزامات این مسئله اضافه کرد: یکی از الزامات این است که فلسفه اسلامی باید به روزتر و عصری‌تر باشد و به مسائل فلسفی جدید در فلسفه صنعت و فیزیک و ... پاسخ دهد و بتوانیم رابطه میان علم و معنویت را مجدداً تجدید کنیم؛ زیرا تاریخ تمدن اسلامی نشان می‌دهد هر زمانی که روش‌های عقلانی و مکاتب عقل‌گرا رواج یافته تمدن اسلامی رشد و نمو داشته و هر وقت تحجرگرایی و واپس‌گرایی بر جوامع اسلامی حاکم شده، تمدن اسلامی در حضیض خود قرار گرفته است.
وی با تأکید بر اینکه بیانیه گام دوم مکتب جدیدی در علوم انسانی ارائه می‌دهد و گام جدید در این عرصه است، تأکید کرد: در این مسیر، اگر بی‌توجهی به مبانی صورت بگیرد، منجر به استحاله جامعه‌ای می‌شود که میزبان فناوری های دیگران است و تأکید مدیریت عالی نظام بر توجه به رابطه میان علم و معنویت و افق‌گشایی در علوم مدرن و تحقق تمدن نوین اسلامی در لایه‌های مختلف و نه صرفاً روبنایی و سخت‌افزاری است در همین راستا هست.
انتهای پیام
