ساماندهی پژوهش‌های دانشگاهی در راستای واقعیات اجتماعی

 

 

 

مشکل پژوهش‌ها در حوزه علوم انسانی در ایران این است که پژوهشگران به صورت تئوری محض فکر کرده و به مشکلات عینی جامعه توجه ندارند، البته رشته‌ها با همدیگر فرق دارند؛ مثلاً در حوزه پزشکی واقعیت‌ها و مشکلات جدیدی در جامعه ایران وجود دارد که قبلاً به میزان کمتری به تحقیق و پژوهش درباره آن پرداخته‌اند، اما امروزه این تحقیقات گسترش پیدا کرده است؛ چراکه مشکلات عینی در جامعه از جهت پزشکی صرفاً با انجام تحقیقات علمی گشایش پیدا می‌کنند. در حوزه صنعت نیز در سال‌های اخیر تحقیقات کاربردی آغاز شده است، اما معتقدم مقداری دیر شروع شده است. 

 

اخیراً اعلام شده که اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها در گروه‌های صنعتی باید به صنایع سر زده و حدود ۶ ماه در آنجا دوره ببینند تا دیگر دانشجویان را به شکل تئوری محض و عینی تربیت نکنند، بلکه در این شرایط، دانشجویان را به گونه‌ای تربیت می‌کنند که با مشکلات واقعی جامعه ایران ارتباط داشته باشند. در بخش کشاورزی و پژوهشی نیز باید به این شکل عمل شود. در حوزه کشاورزی باید استاد و دانشجو روی زمین رفته و از نزدیک با مسائل کاری آشنایی پیدا کنند. 

 

در رشته‌های فنی در حال حاضر، به میزان بیشتری شاهد آشناشدن با مشکلات علمی جامعه هستیم و پژوهش آن حوزه به میزان بیشتری با مشکلات عینی جامعه سر و کار دارد، اما در حوزه علوم انسانی فاصله بسیاری با این وضعیت وجود دارد؛ مثلاً در حوزه اقتصادی که آشنایی کامل دارم، پژوهش‌ها در حوزه واقعیت‌های اقتصادی ایران بسیار ذهنی است و عمدتاً به مجلات و کتا‌ب‌های خارجی مراجعه می‌کنیم؛ لذا در عرصه میدانی حضور چندانی نداریم تا مشکلات واقعی را کشف کرده و تحقیقاتی علمی انجام دهیم که از درون آن راه حل ارائه برای حل مشکلات جامعه ارائه شود.

 

معتقدم مرکز پژوهش‌های مجلس به میزان بیشتری به صورت عینی با مشکلات اقتصادی، اجتماعی و پژوهشی جامعه برخورد می‌کند و پژوهش‌هایی که در آنجا انجام می‌شود بهتر از پژوهش‌های دانشگاهی است؛ چراکه واقعیت‌های عینی و در صحنه اجتماعی را می‌بینند، اما هنوز فاصله زیادی با وضعیتی داریم که پژوهش‌های حوزه علوم انسانی با واقعیت عینی جامعه هماهنگ باشد.

 

برای مثالی از فاصله جامعه دانشگاهی کشور با سایر بخش‌های جامعه باید گفت که در حوزه اقتصادی و نرخ ارز که به صورت مرتب این واژه و نوسانات آن مطرح و حتی لوایح لازم برای تغییر در قیمت آن از سوی دولت به مجلس ارائه می‌شود اما در این زمینه دیدگاه دستگاه‌های اجرایی و قانونگذاری با همدیگر تفاوت‌های بسیاری دارد چرا که تحقیقات علمی جدی در این مورد به میزان کمتری در اختیار مجلسی‌ها و دولتی‌ها قرار دارد 

 

 

اگر کمیت‌گرایی معطوف به واقعیت‌های عینی جامعه باشد اقدام خوبی است نه اینکه صرفاً تبدیل به مسئله ذهنی شود. واقعیت این است که بسیاری از تحقیقات پژوهشی در دانشگاه‌های ما مبتنی بر عینیات نیست، بلکه ذهنی بوده و بریده از واقعیات جامعه است. برای مثال آمار طلاق یک مسئله کمی است و باید به صورت عینی روی آن کار کنیم تا عوامل طلاق در جامعه ایران مشخص شده و به این نتیجه برسیم که با چه راه‌حل‌هایی می‌توانیم آن را کاهش دهیم.

 

مثلاً باید بررسی کنیم عوامل اصلی اعتیاد چیست و چه راه‌حل‌های علمی باید برای آن ارائه شود تا در نتیجه شاهد حل شدن این مشکل و ده‌ها مشکل دیگر باشیم که در جامعه ما وجود دارد و باید آنها را به صورت موردی بررسی کنیم؛ چراکه مشکلات عینی جامعه هستند و باید برطرف شوند. در این صورت پژوهش‌های ما در راستای واقعیات اجتماعی خواهند بود.

 

 

ترجمه در گذشته بیشتر بوده، اما الان کمتر شده است، ولی معتقدم که باید از منابع بیرون هم استفاده کنیم؛ چراکه علم به گونه‌ای نیست که که صرفاً برای حل شدن نیازهای یک مکان یا کشوری خاص باشد و همچنین این گونه نیست که بدون استفاده از تجربیات دیگران بتوانیم مشکلات خود را حل کنیم، بلکه علم انحصار به جغرافیای خاص ندارد و هر کجا که باشد باید از آن استفاده کنیم، اما در عین حال باید به فکر بومی کردن آن نیز باشیم.

 

مراد از بومی کردن علوم انسانی در ایران این است که از آن علوم برای رفع مشکلات داخلی جامعه استفاده کنیم. البته در مسائل فنی به میزان بیشتری می‌توانیم از تجربیات دیگران استفاده کنیم، اما معتقدم در حوزه علوم انسانی نیاز زیادی به بومی‌سازی علوم داریم.

 

 

به اشکال مختلفی می‌توان به آن نگاه کرد و در دانشگاه‌های گوناگون هم شرایط با یکدیگر فرق می‌کند. برخی از دانشگاه‌ها اخلاق پژوهشی را به خوبی رعایت و برخی کمتر رعایت می‌کنند؛ مثلاً در دانشگاه‌های سابقه‌دار و پیشرفته‌تر رعایت اخلاق پژوهشی بیشتر است، مخصوصاً این وضعیت در مورد اساتید آنها سابقه بیشتری دارد، چراکه اساتیدی که سابقه بیشتری دارند دانشجویان خود را به میزان بیشتری با اخلاق پژوهش آشنا خواهند کرد تا نکات علمی را به خوبی رعایت کند، اما در برخی از دانشگاه‌ها و چندان به اخلاق علمی اهمیتی نمی‌دهند و در نتیجه دانشجویان نیز به تبعیت از آنها اخلاق علمی را رعایت نکرده و همانند برخی اساتید به کپی‌پیست رو می‌آورند.

 

 

خود دانشگاه‌ها در این زمینه مسئولیت اصلی را برعهده دارند. به نظرم باید اساتید دانشگاه، مسئولان پژوهشی را به خوبی کنترل کنند تا بخشنامه‌های مناسبی در این زمینه داشته باشد. مسئولان هم باید اخلاق پژوهشی را به شکل سخت‌گیرانه‌ای مورد توجه قرار دهند. تا همان‌گونه که در چهارراه استانبول خرید و فروش ارز انجام می‌شود جلوی دانشگاه‌ها نیز شاهد خرید و فروش پایان‌نامه نباشیم. البته خود سیستم آموزشی هم در این زمینه مقصر است و تقصیر کاری آن هم این است که بسیار درجا می‌زند و اقدامی بدیع و نوآوری خاصی برای گسترش پژوهش‌ها و تحقیقات علمی ندارد. 

 

اگر به مکانیزم عملکرد شرکت‌های دانش‌بنیان دقت کنیم به این نتیجه می‌رسیم که آنها مشکلات بر روی زمین مانده جامعه را مورد بررسی و مطالعه قرار داده و سعی می‌کنند یکی از مشکلات جامعه را برطرف کنند. معتقدم در حوزه آموزش عالی هم باید به این شکل و به صورت تخصصی اقدام شود؛ یعنی سیستم علمی و دانشگاهی باید مشکلات بر روی زمین مانده و عینی را برطرف کند.

 

گزارش از اکبر ابراهیمی