نگاه درمانگری به علم کلام داشته باشیم / ضرورت تأسیس مرکز تخصصی کلام کاربردی

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین مسلم محمدی، استاد دانشگاه تهران، امروز، دوم اسفندماه در نشست علمی «کلام کاربردی، ضرورت و ابعاد آن»، با تأکید بر اینکه عالم متکلم هم باید مانند پیامبر طبیب دوار بطبه باشد، گفت: متکلمان باید نگاه درمانگری و پزشکی و معالجه داشته باشند و ما هم در این نشست به علم کلام کاربردی چنین نگاهی داریم.

وی با بیان اینکه بسیاری از مباحث کلامی و اعتقادی اسلامی پشتوانه اجتماعی و سیاسی دارد، افزود: مثلاً امامت تکمیل‌کننده نبوت است و چون امامت ما را از نبوت جدا می‌کرد، به همین دلیل 50 درصد کتب شیخ مفید، کلامی است همچنین علما از دوره صدوق به این طرف اعتقادنامه می‌نوشتند، بنابراین همیشه نگاه کاربردی پراکنده به کلام وجود داشته، اما نگاه منسجمی در کار نبوده است.

محمدی با بیان اینکه ما در متون دینی خودمان حرف خوب خیلی داریم، اما برای مشتری خسته و کم‌حوصله، باید مطابق مذاق و مزاج او و به صورت ساندویچی، خوراک بدهیم، تصریح کرد: از سال 1800، بحث تجربه دینی در غرب مطرح شد، زیرا معتقد بودند مردم و اندیشمندان از دین خسته شده‌اند، لذا گفتند دین همان تجربه شخصی شماست و به ظاهر قصد آنها این بود که سرعت حذف دین از سوی علم را کنترل کنند. ما تجربه شخصی را به این شکل قبول نداریم، اما این مسئله نمایانگر نگاه کاربردی غرب به دین است. 

استاد پردیس فارابی دانشگاه تهران گفت: مثال دیگر اینکه امروز اتانازی در غرب رو به رواج است و حتی انجمن و گروه‌هایی به صورت داوطلبانه و غیرداوطلبانه دارند تا در مرگ افرادی که در رنج و سختی زیاد هستند ،تسهیل ایجاد کنند، ولی آیا طبق آموزه‌های اسلامی ما مجاز به چنین کارهایی هستیم و می‌توانیم سر سوزنی در مرگ افراد تعجیل ایجاد کنیم؟

اهمیت انسان‌شناسی

محمدی تصریح کرد: معتقدم که اصول دین شش عدد است و انسان یکی از آن است، زیرا «من عرف نفسه عرف ربه»؛ همچنین شبهه اصلی امروز دوره ما، توحید و نبوت نیست، بلکه انسان و خودشناسی است. اینکه انسان برای چه به دنیا آمده تا با این همه رنج و سختی روبرو باشد؟

وی با بیان اینکه موضوع کلام و عقاید متناسب با هر دوره و زمانه به تعبیر شهید مطهری، شناور است، اضافه کرد: مثلاً بحران محیط زیست در دنیای امروز جدی است؛ حدود هزار نفر از دانشمندان جهان نامه نوشتند که راه نجات محیط زیست، اخلاق و دین است؛ الان در ایران هم بحران محیط زیستی زیادی داریم که در پرتو نگاه دینی قابل حل است؛ یا در غرب فرهنگ شده است که وقتی بیماری از سوی پزشک جواب شد، کلیسا وارد شده و توکل و باور به خدا را در وجود بیمار تقویت می‌کند و تلاش می‌کند تا او را در روزهای پایانی عمر همراهی کرده و از آلام روحی او بکاهند و او را برای مرگ آماد‌ه کنند.

محمدی اظهار کرد: شهید مطهری فرموده است که کلام دو وظیفه دارد؛ یکی دفاع از شبهات و دیگری یافتن سلاح‌های جدید برای تأیید دین، لذا ما مجبوریم کلام جدیدی تولید کنیم؛ یعنی راه نو و جدیدی برای دفاع از دین بیابیم، البته مراد ما پلورالیسم و کلام جدید غرب نیست، بلکه همان کلام کاربردی است. متأسفانه برخی از روشنفکران ما کلام جدید غرب را می‌گیرند و تعابیر و جملاتی بر آن اضافه و علی‌الظاهر چالش در فضای علمی کشور ایجاد می‌کنند، در حالی که اگر ما در داخل نظریه‌ای تولید کنیم، کسی اعتنایی نمی‌کند.

استاد دانشگاه تهران به چرایی کلام کاربردی اشاره و اظهار کرد: عملیاتی کردن جنبه‌های کلام محض همان کلام کاربردی است؛ یعنی کاربست تحلیلی و عملیاتی کلام هنجاری و سنتی مثلاً توحید وقتی ارزشمند است که از مقام نظر وارد زندگی عملی انسان شود. بنابراین گزاره‌ها در این نوع کلام، عینی و جزئی و نه کلی است؛ به عنوان مثال، دیدگاه ما در مورد اتانازی یا سقط کردن مادری که از داشتن نوزاد در رحم در حال مرگ است، چیست؟

وی با تأکید بر اینکه بر این اساس لازم است ما کلام اقتصاد و کلام سیاسی و ... داشته باشیم، تصریح کرد: یکی از اهداف کلام ایجاد باور مؤمنانه است؛ آن هم ایمانی که نتیجه آن عمل صالح است؛ لذا تعریف دقیق‌تر کلام کاربردی، تقریب و اثبات موضوع خاصی در جامعه بر مبنای کلام سنتی است. علت موفقیت کسانی مانند مرحوم راستگو و آقای قرائتی هم در کاربردی کردن دانشی است که دارند؛ استادان و علمای ما زحمات زیادی می‌کشند، ولی کمتر می‌توانیم آن را کاربردی کنیم.

کارکردهای علم کلام

استاد دانشگاه تهران با اشاره به برخی نقش‌های علم کلام، گفت: تأثیر در ارتباط درون‌مذهبی و ارتباط با پیروان ادیان دیگر همچنین تأثیر در کسب و کار از جمله نقش‌های علم کلام کاربردی محسوب می‌شود، مثلاً الان رقابت شدیدی در بین همه آحاد جامعه در کسب ثروت وجود دارد و کار علم کلام است که به میدان آمده و پاسخ دهد آیا این رویه تضمین‌گر سعادت انسان است یا خیر؟ یا اینکه گستره مباحث علمی مانند آموزشی و پژوهشی چیست؟ آیا هرچه می‌خوانیم و پژوهش می‌کنیم، درست است؟ یا اینکه باید ببینیم علم را از چه کسی می‌گیریم و به چه کسی می‌دهیم و در کجا خرج می‌کنیم.

وی اضافه کرد: نقش آن در بهداشت و درمان هم حائز اهمیت است؛ ای کاش افرادی همین خدماتی را که طلاب در ماجرای کرونا داشتند، به صورت الهیاتی کار می‌کردند؛ آن هم در زمانی که حتی خانواده کرونایی‌ها حاضر نبودند در کنار بیمارشان بمانند، اما برخی طلاب این کار را کردند؛ این حرکت باید جنبه الهیاتی پیدا کند.

کلام موجود جوابگو نیست

محمدی تصریح کرد: ولایت فقیه تا 50 سال پیش مسئله فقهی بود، اما امروز کاملاً کلامی است، زیرا ماهیت و هویت نظام اسلامی ما ولایت فقیه است و اگر آن را برداریم، چیزی باقی نخواهد ماند و یا در مسئله حجاب؛ اینکه چرا دختران باید حجاب داشته باشند؟ یکی از سؤالات مهم در برخی دختران بی‌حجاب و بد‌حجاب همین است یا در مورد چرایی تقلید، پاسخ به این موارد کار علم کلام است. همچنین فلسفه تشریع علل احکام همچنین اثبات اصالت و ارزش ذاتی خانواده از کارهای دیگر علم کلام است، زیرا برخی مسائل مانند ازدواج‌های سفید و خانواده‌های بدون فرزند در کشور رو به رواج است.

وی با بیان اینکه اسلام را اگر دین جهانی و آخرالزمانی می‌دانیم، کلام موجود جوابگوی آن نیست تاکید کرد: اکر بخواهیم کلام امروزی جوابگو باشد، باید آن را کاربردی کنیم؛ یکی از اهداف حکومت دینی، برنامه‌ریزی و برنامه‌سازی برای مباحث اعتقادی مردم است، لذا باید تصویر و سامانه روشن و راهکار در اختیار مردم قرار دهد و در این راستا، ایجاد مرکز تخصصی کلام کاربردی، ضروری است.