عدم استفاده معصومین(ع) از علم لدنی در تشکیل دولت

به گزارش ایکنا، نعمت‌الله صفری فروشانی، عضو هیئت علمی جامعه المصطفی(ص)، شامگاه سه‌شنبه پنجم اسفندماه در نشست علمی «ساختار دولت علوی؛ عرفی یا دینی» که در مؤسسه فهیم برگزار شد، گفت: یکی از نقاط عطف در تاریخ اسلام مواجهه با تشکیلات تمدنی ساسانیان و روم در دوره‌ای است که پیامبر در مدینه حکومت تشکیل داده بود؛ در این دوره حتی مساجد هم به شکل چهار دیواری ساده که سقف آن با لیف خرما ساخته شده بود وجود داشت.

 

وی افزود: در این شرایط پیامبر سکه جدید ضرب نکردند و با همان درهم ایرانی و دینار رومی معاملات آن دوره انجام می‌شد؛ ایشان احساس نیاز به تغییر سکه‌ها ندیدند و از علم الهی خود هم برای تغییر آن استفاده نکردند، حتی در مظاهر ساده‌تر تمدنی و در ایجاد حمام و سرویس‌های بهداشتی با فراوانی آن مواجه نیستیم با اینکه در گزارش‌های تاریخی مطالبی در این زمینه نقل شده است.

صفری فروشانی با بیان اینکه نقطه دوم عطف تمدن در تاریخ اسلام در زمان خلیفه دوم است، تصریح کرد: در این دوره مسلمین مناطق فراوانی را در ایران و روم فتح کردند و با ملل متمدن پیشرفته روبرو شدند که از ناحیه تمدنی خود را قابل مقایسه با آنها نمی‌دانستند؛ مسلمین دست بالا را به واسطه قرآن و سنت نبوی داشتند ولی در تمدن دست پائین بودند بنابراین از تمدن‌های مغلوب اقتباس کردند.

صفری فروشانی بیان کرد: با این فتوح سرزمینی که صورت گرفت مال فراوان به عنوان غنیمت به مدینه رسید و خلیفه این اموال را میان مردم تقسیم کرد و وقتی صف مردم برای گرفتن سهم بیت المال تشکیل می‌شد ممکن بود برخی بیش از یک بار بگیرند ولی سیستمی برای کنترل آنها نبود تا اینکه در سال 20 بود که عمر دیوانی را برای ثبت تشکیل داد که می‌توان شبیه وزارتخانه‌های امروزی تصور کرد.

این پژوهشگر با بیان اینکه عُمَر دیوان خراج، جیش و جند، دیوان رزق و دیوان عطا را راه‌اندازی کرد اضافه کرد: این تشکیلات در دوره خود بسیار کارآمد بود؛ عمر اهتمام چندانی به ضرب سکه نداشت و با همان سکه‌هایی که مظاهر شرک و کفر مانند چوگان و تصاویر پادشاهان بر آن بود به معاملات پرداخت. امام علی(ع) هم هیچ اعتراضی به عنوان مقام امامت نکردند بلکه در تاسیس برخی از این نظام‌ها پیشنهاد دادند که از جمله فکر تاسیس دیوان خراج از ایشان بود. حتی امام در تفاوتی که در پرداخت سهم بیت المال به ایشان و حسنین داشتند معترض نبودند البته از جهت کلامی گفته شده حق حضرت بود.

صفری فروشانی با بیان اینکه امام علی(ع) وقتی در کوفه بودند تغییرات تمدنی ایجاد کردند، اظهار کرد: یکی از اصولی که امام به آن عنایت داشت اصل عدالت بود؛ تشکیلات رزق و عطا را بر این اساس بنا نهاد و تفاوتی که بین موالی و فارس و عجم و تازه مسلمانان و مسلمانان قدیمی در دوره عمر وجود داشت از میان برداشت. البته امام در تشکیلات ساختاری باقی مانده از قبل تغییری نداد.

وی افزود: ممکن بود امام برای خودشان برنامه متفاوت و کارگزارانی با ویژگی متفاوت از دوره عثمان و عمر انتخاب کنند، والیان و قاضی‌ها را با شرایط خاص انتخاب کنند و از آنان کمک بگیرند ولی همه را در ذیل همان تشکیلات انجام دادند؛ با توجه به اینکه حضرت 25 سال در حکومت نبودند و آمادگی برای تشکیل حکومت نداشتند بنابراین کارگزاران قابل توجهی هم تربیت نشده بودند و به همین دلیل گلایه‌هایی از کارگزارانشان داشتند، در جنگ از نظام خمیس و در تامین امنیت شهر از شرطه‌ها بهره برد و به فکر ایجاد آرایش جنگی پیشرفته‌تر نبود در حالی که در روم نظام پیشرفته‌تر به نام «کردوس» وجود داشت.

صفری فروشانی با بیان اینکه امام از علم امامتی برای این امور استفاده نکردند، تصریح کرد: حکومت‌های قبل برای اینکه با مردم مرتبط باشد نظم ویژه‌ای اختیار کردند از جمله اینکه اسامی قبایل در قسم‌های ده گانه و هفتگانه تقسیم شدند و امام هم از همین نظام اسباع استفاده کردند، البته برخی از رؤسای این اسباع را تغییر دادند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: عرفا در دوره بعد از حکومت امام علی(ع) همراه حکومت‌های غاصب بوده و رشوه می‌گرفتند و به مردم ظلم می‌کردند مذمت‌هایی درباره آنها وارد شده از جمله در برخی روایات داریم عرفا هم اهل النار به همین دلیل برخی با همین تصور که این عرفا همان اهل عرفان اصطلاحی هستند عرفان و عرفا را زیر سؤال می‌برند در حالی که این دسته جزء عریف هستند و این برداشت درست نیست.

وی با بیان اینکه تا زمان عبدالملک مروان حتی کسی توانایی نداشت تا دیوان‌ها را به زبان عربی ترجمه کند، افزود: برای اولین بار صالح بن عبدالرحمان که زیرنظر کارفرمای ایرانی کار می‌کرد اقدام به این کار کرد. همین دیوان‌ها به زبان عربی در دوره امام علی(ع) نبود بلکه به فارسی بود و امام هم تلاشی نکردند؛ البته ممکن است گفته شود امام فرصت این کار را نداشتند ولی به نظر می‌آید اهتمامی هم نبوده است. مظاهر تمدنی مورد استفاده امام، عقلایی و کارآمد متناسب با زمان و پاسخگوی به زمان بود نه مظاهر دینی نشئت گرفته از کتاب و سنت.

صفری فروشانی با بیان اینکه تمدن امر عرفی است، تصریح کرد: ما آموزه‌های قرآنی که این مظاهر را بیان کرده باشد نداریم به همین دلیل این مظاهر در دوره پیامبر به یک شکل و در دوره عمر و امام علی(ع) هم شکل دیگری داشت؛ اگر مظاهر تمدنی مانند معماری و تماثیل و جفان و قدور الراسیات را در دوره پیامبر(ص) با دوره حضرت سلیمان مقایسه کنیم، می‌بینیم این مظاهر در حجاز بسیار بسیط است و این تفاوت حتی در آیات قرآن منعکس است زیرا سلیمان حکومت پیشرفته داشت و نیروهای فرامادی هم در اختیار او بود.