عدالت اجتماعی و اقتصادی مهمترین حق مردم بر حاکم است / وحیانی بودن مبنای حق
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه حقوق متقابل مردم و دولت از مباحث مهم قرآنی و روایی است، گفت: عدالت اجتماعی و اقتصادی مهمترین حق مردم بر حاکم است.
به گزارش ایکنا، کرسی ترویجی عرضه و نقد ایده علمی «حقوق متقابل حکومت و مردم» امروز 24 اسفندماه با ارائه حجت‌الاسلام والمسلمین عباس کوثری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و با حضور حجج اسلام و المسلمین نجف لکزایی، رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، عیسی عیسی‌زاده و علی‌اکبر حسینی رامندی از اعضای هیئت علمی این پژوهشگاه برگزار شد.
حجت‌الاسلام عباس کوثری در سخنانی، گفت: حقوق متقابل از امور مهم و به تعبیر امام علی(ع) از بزرگترین واجبات است؛ ایشان در خطبه 216 نهج‌البلاغه فرمودند: «وَ أَعْظَمُ مَا افْتَرَضَ سُبْحَانَهُ مِنْ تِلْكَ الْحُقُوقِ حَقُّ الْوَالِي عَلَى الرَّعِيَّةِ وَ حَقُّ الرَّعِيَّةِ عَلَى الْوَالِي، فَرِيضَةٌ فَرَضَهَا اللَّهُ سُبْحَانَهُ لِكُلٍّ عَلَى كُلٍّ، فَجَعَلَهَا نِظَاماً لِأُلْفَتِهِمْ وَ عِزّاً لِدِينِهِمْ، فَلَيْسَتْ».
وی به چیستی حق پرداخت و افزود: شیخ انصاری حق را سلطنت فعلیه تعریف کرده است که گاهی به عین و گاهی به غیر عین و گاهی متعلق به شخص است؛ مانند حق قصاص. ما مبنای حق را وحی می‌دانیم، لذا حق سلطه، امتیازی است که به اشخاص نسبت به متعلق حق عطا می‌شود؛ یعنی چون مبنای حق وحیانی است، سلطنت فعلی برخاسته از حقوق الهی است.
کوثری با اشاره به تفاوت حق و حکم بیان اینکه حق قابل اسقاط است، اما حکم الهی قابل اسقاط نیست، اظهار کرد: شهید مطهری فرموده تعبیر «کلکم راع» بار معنایی بالایی دارد و به معنای حافظ و نگهبان است؛ یعنی حکومت در اسلام به معنای محافظت از حقوق انسان‌ها و آزادی‌های مشروع است.
وحیانی بودن مبنای حق
کوثری با بیان اینکه منشأ حق چیست؟ افزود: برخی منشأ حق را طبیعت می‌دانند؛ آیت‌الله مصباح فرموده است: وقتی خدا انسان را آفرید، پس به او حق داد که از خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها بهره ببرد و نظریه دیگر حق را توافق جمعی می‌داند، یعنی وقتی اکثریت مردم چیزی را بپسندند، مبنای حق می‌شود، اما برخی هم تأکید دارند که مبدأ حق ذات خداوند است و طبیعت نمی‌تواند خاستگاه حق باشد و نظر اکثریت هم نمی‌تواند باشد، زیرا مبتلا به جهل است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اضافه کرد: در خطبه 216 نهج‌البلاغه آمده: «ثُمَّ جَعَلَ سُبْحَانَهُ مِنْ حُقُوقِهِ حُقُوقاً»؛ خداوند خودش برای خود حقی قرار داد و بعد از این منظر، حقوق برای بشر قرار داده است و حضرت سجاد(ع) فرموده است که اصل حقوق، حقوق الهی و سایر حقوق هم از آن تفریع شده است. پس هم دلیل عقلی و هم شرعی برای منشأ حقوق وجود دارد.
مبانی حقوق متقابل از نگاه قرآن
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با اشاره به مبانی حقوق متقابل، تصریح کرد: آفرینش یکسان یکی از این مبانی است، زیرا خداوند در آیه 13 حجرات «يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ» فرموده که آفرینش یکسان است و ملاک برتری در تقواست و مبنای دیگر هم کرامت انسان است؛ وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا(اسراء/70)؛ علامه طباطبایی بین کرمنا و فضلنا تفاوت گذاشته و کرمنا را مخصوص انسان و فقط ذکر نعمت می‌داند، اما معتقد است فضلنا برتری را ثابت می‌کند. فخررازی هم کرمنا را به اصل نعمت و فضلنا را استفاده از نعمت و برتری در بهره‌گیری تعریف کرده است.
کوثری با اشاره به طرح 15 مسئله در حقوق متقابل مردم و حکومت در کتاب خود، اظهار کرد: یکی از اینها عدالت اجتماعی است که جلوه‌های مختلفی دارد، از جمله نفی آپارتاید و امتیازات طبقاتی و نژادی؛ دیگری عدالت اقتصادی و سیاسی و مسئله دیگر امنیت است که بیان شده حکومت عدل امام زمان امن‌ترین حکومت است؛ و استناد ما هم به تعابیر قرآنی مانند «وَلَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا»؛ «فلْيَعْبُدُوا رَبَّ هَذَا الْبَيْتِ و تَخَافُونَ أَنْ يَتَخَطَّفَكُمُ النَّاسُ فَآوَاكُمْ وَأَيَّدَكُمْ بِنَصْرِهِ» بوده است. از نظر فقهی هم بحث شده و به موضوع بغات و محاربین پرداختیم.
تعبیر زیبای امام علی(ع) در مورد مالیات
وی افزود: تعلیم و تربیت هم از حقوق مردم است که امام علی(ع) بر آن تأکید دارند، همچنین در قرآن کریم آیات متعدد بر تعلیم و تربیت و تزکیه به عنوان وظیفه حکومت پرداخته است. همچنین مشورت، دفاع از سرزمین و عمران و آبادانی به عنوان این حقوق ذکر شده است؛ امام علی(ع) به مالک گفت که سعی کن به عمران و آبادانی توجه بیشتری داشته باشی تا مالیات گرفتن.
پژوهشگر حوزه علمیه افزود: تأمین اجتماعی از حقوق دیگر مردم است که ماجرای برقراری حقوق برای آن فرد مسیحی از سوی امام علی از این نمونه‌ها است؛ همچنین بازرسی و نظارت که در حکومت امام علی در حد بالاست؛ مبارزه با خویشاوندسالاری، مبارزه با خرافات که امروز کشور با آن روبرو است و گاهی در مداحی‌ها هم دیده می‌شود. همچنین مبارزه با ویژه‌خواری و رانتخواری و .... از وظایف حکومت است. دفاع از مظلومان، محبت به مردم و اجرای صحیح دستورات اسلامی هم از دیگر حقوق مردم است؛ شهید مطهری می‌فرمود چرا امام حسین گفت «اسیر بسیرة جدی»؟ و امام علی هم حاضر نشد سنت خلفا را بپذیرد؛ امام رضا(ع) هم نماز عید را خواند و فرمود من همانند جدم می‌خوانم. این نشان می‌دهد اجرای صحیح دستورات اسلامی خیلی مهم است.
وی افزود: نظارت اجتماعی، امر به معروف و نهی از منکر همچنین تواصی و فرهنگسازی در این عرصه از دیگر حقوق مردم است. همچنین حکومت باید اعتمادسازی کند؛ امام علی فرمود مسائل را برای مردم توضیح بدهید تا بدانند؛ امروز این مسئله به شفافیت تعبیر می‌شود. همچنین وفای به وعده‌ها و عدم سلطه خویشاوندان بر اقتصاد از دیگر حقوق مردم بر گردن حاکم است.
غناسازی بیشتر با افزایش استنادات قرآنی
در ادامه حجت‌الاسلام عی‌اکبر حسینی رامندی به عنوان ناقد در مطالبی، گفت: برخلاف مدعای نویسنده در استناد به قرآن، این استناد به اندازه لازم نبوده است.
وی با تأکید بر اهمیت سبک زندگی و اینکه این اثر هم با همین هدف تدوین شده است، اظهار کرد: هندسه‌ای که رهبر معظم انقلاب از سبک زندگی تعریف کردند، کمی در پژوهش‌ها تنزل پیدا کرده است، زیرا ایشان مباحث زیرساخت نظری و تئوریک را هم مد نظر داشتند.
حسینی با بیان اینکه همیشه کارهای موفق کارهای عمیق علمی نیست، اظهار کرد: آثار پژوهشی باید رافع نیازهای مخاطب باشد و برای این کار، شمارش توصیه‌ها در کتاب لازم است، کما اینکه برخی از آثار غربی‌ها که با اقبال خوبی در ایران مواجه شده، به علت این است که توصیه‌های چندگانه خود را برای مخاطب شمارش و دسته‌بندی کرده است.
وی اضافه کرد: متن نیازمند ویرایش است و سایه سنگین واژه‌های عربی بر متن وجود دارد و باز تأکید می‌کنم متن نیازمند استنادات بیشتر قرآنی است، ضمن اینکه سرعنوان‌های متن هم زیبا نیست و باید تغییر داده شود، زیرا با سطح مخاطبان سنخیتی ندارد.
لزوم کاربردی‌تر شدن آثار قرآنی
همچنین حجت‌الاسلام عیسی عیسی‌زاده، عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن، گفت: یکی از توقعات نهادها و تصمیم‌گیران از ما این است که پژوهش‌ها در راستای حل نیازهای جامعه و این نهادها ساماندهی شود و خوراک علمی به نهادها بدهیم که امورات کشور را براساس آیات و روایات تنظیم کنند.
وی افزود: رایزنی با نهادها حتی قبل از ورود به بحث پژوهش از کارهای لازمی است که باید در پژوهشگاه ایجاد شود، زیرا برای هر پژوهش، محققان زیادی به کار گرفته شده و زحمات زیاد و هزینه‌های زیادی ممکن است بشود، از این رو جهت‌دهی به آن لازم و ضروری است.
رئیس میز قرآن دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم گفت: با تعامل بیشتر با آیاتی که دارای تعبیر «یا ایها الذین آمنوا» است، می‌توان موارد بیشتری از حقوق متقابل مردم و دولت را برشماریم؛ یعنی آیات قرآن ظرفیت عمیق و فراوانی برای استناددهی دارد و مفاد مورد نظر آقای کوثری محدود به یک یا چند آیه نیست.
انتهای پیام
