ماهیت تدبر موضوعی در قرآن در فصلنامه مطالعات علوم قرآن

به گزارش ایکنا، در این شماره از فصلنامه مطالعات علوم قرآن، مقالاتی با عناوین «بررسی و تحلیل جامعیت قرآن در تفسیر مفاتیح الغیب و المیزان»، «بررسی شیوه‌شناسی تربیتی قرآن در عرصه پیرایش اخلاق فردی»‌، «آخرت‌باوری و مقاومت اسلامی»، «واکاوی راهکارهای انگیزشی سلامت روان در آموزه‌های اسلامی»، «ماهیّت تدبر موضوعی در قرآن»، «دولت اسلامی و ضرورت مقاومت با تأکید بر آموزه‌های قرآنی» و «مجاز در قرآن و شرایط آن با تأکید بر دیدگاه علامه طباطبایی(رحمةالله)» منتشر شده است.

جامعیت قرآن در تفسیر مفاتیح‌الغیب و المیزان

در چکیده مقاله «بررسی و تحلیل جامعیت قرآن در تفسیر مفاتیح الغیب و المیزان» آمده است: یکی از ویژگی‌ها‌ی قرآن کر‌یم و باورها‌ی بنیاد‌ی مسلمانان، جامعیت کلام الهی است که همانند جهان‌شمولی و جاودانگی قرآن مورد توجه مفسران و قرآن‌پژوهان از گذشته تاکنون بوده است. فخر رازی (544-606ق) صاحب تفسیر مفاتیح الغیب و علامه طباطبایی (1281-1360ش) مؤلف تفسیر المیزان از جمله مفسرانی هستند که به موضوع جامعیت قرآن توجه کرده‌اند. این مقاله با روشی توصیفی- تحلیلی و مطالعات کتابخانه‌ای به بیان این مطلب می‌پردازد که فخر رازی در تفسیر جامعیت قرآن رویکرد حداقلی دارد و قرآن را در حوزه اصول و فروع دین جامع می‌داند، با این دید که به نظر وی مسئله اشتمال قرآن با جامعیت تفاوت دارد. علامه طباطبایی در تفسیر جامعیت قرآن رویکرد اعتدالی دارد. ایشان جامعیت قرآن را به معنای کامل‌بودن آن می‌داند و آن را بر سه نوع تقسیم‌‌بندی می‌نماید: الف) جامعیت در بیان؛ ب) جامعیت در گستره موضوعات و مسائل؛ ج) جامعیت از هر دو جهت؛ هریک از موارد یادشده یا در مقایسه با کتاب‌های پیشین آسمانی لحاظ می‌شود یا فی‌نفسه. جامعیت فی‌نفسه قرآن در هریک از انواع نیز دو گونه است: در جمیع جهات؛ در محدودۀ خاص مانند نیازهای هدایتی که مجموعاً نُه قسم می‌‌‌شود. امروزه مطالعه و بازبینی اندیشه‌های متفکران مسلمان اعم از شیعه و سنی در حوزه پژوهش‌های قرآنی مورد نیاز است و از رهگذر این مطالعات، منشأ اصلی یک اندیشه و همچنین تحول موضوع‌های قرآنی آشکار می‌شود.

شیوه‌شناسی تربیتی قرآن در پیرایش اخلاق فردی

نویسنده مقاله «بررسی شیوه‌شناسی تربیتی قرآن در عرصه پیرایش اخلاق فردی» در طلیعه نوشتار خود آورده است: قرآن‌کریم با به‌کارگیری شیوه‌های متنوع به پیرایش اخلاق فردی مخاطبان خود پرداخته است. رسوخ انواع رذیلت‌ها در رفتار مردمان عصر نزول ضرورت چنین نگرشی را به‌خوبی اثبات می‌کند. رویکرد اخلاقی و تربیتی قرآن موجب شد تا این کتاب در همه ادوارِ پس از نزول مرجع دستیابی به شیوه‌های تربیتی باشد. شیوه‌های بدیع قرآن با تعمیق فضایل رفتاری و معنوی، ساختار متنوعی از تربیت‌پذیری را در اختیار اندیشمندان و محققان علوم تربیتی و اخلاق قرار داده است. در پژوهش حاضر با روشی توصیفی ـ تحلیلی به بررسی شیوه‌شناسی تربیتی قرآن، با نگاهی به اخلاق فردی پرداخته شده است. نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد قرآن ‌‌کریم شیوه‌های متنوع و بدیعِ تربیتی مانند انذار و تبشیر، شیوه تربیتی تجربه‌گرایانه، چهره‌پردازی تربیتی و غیره را به‌صورت پیاپی به‌کار گرفته است. همچنین قرآن با یادآوری مبانی اخلاق فردی همچون کرامت نفس و جایگاه رفیع انسانی، ارتقای تربیت دینی را پایه‌ریزی کرده است. افزون بر این، خودشناسی پایه تربیت‌پذیری و خودسازی قرار گرفته و جهاد با نفس، مسیری جهت پرورش و شکوفایی فضایل مخاطبان قلمداد شده است.

آخرت‌باوری و مقاومت اسلامی

در چکیده نوشتار «آخرت‌باوری و مقاومت اسلامی» می‌خوانیم: آخرت‌باوری از موضوعاتی مهمی است که قرآن بعد از توحید به آن پرداخته است. اعتقاد به آخرت و جهان ابدی امری فطری است که خداوند در نهاد انسان قرار داده است که باور به آن در تمام شئون زندگی انسان تأثیرگذار است. چنین باوری موجب شناخت صحیح دنیا می‌شود و درنتیجه زمینه استفاده حداکثری از ظرفیت‌های حیات دنیوی برای رسیدن به حیات برتر اخروی را فراهم می‌نماید. باور به وجود جهان پس از مرگ (جهانی ابدی که انسان به پاداش و کیفر اعمال دنیوی خود می‌رسد)، باعث تعدیل غرایز طبیعی و مهار طغیان‌های نفسانی می‌شود. افزون بر این، موجب تقویت انگیزه انسان مؤمن در جهاد در راه خدا می‌شود تا در دفاع از عقاید و ارزش‌های متعالی تا پای جان بایستد. آیات قرآن جهاد در راه خدا با جان و مال را از لوازم ایمان واقعی به خداوند و روز رستاخیز شمرده‌اند و بارها از مؤمنانی سخن گفته‌اند که با اعتقاد به آن، از جان و مالشان درراه خدا می‌گذرند و سختی‌ها و مصائب را به جان می‌خرند. این مقاله درصدد پاسخگویی به این پرسش است که از نگاه قرآن کریم، آخرت‌باوری چه نقشی در تحکیم و تقویت مقاومت و ایستادگی در برابر هجمه ظلمت‌اندیشان دارد که با روش توصیفی ـ تحلیلی و با گردآوری داده‌ها با رجوع به منابع تفسیری به تأثیر آخرت‌گرایی در بینش، انگیزش و کنش مؤمنان در قلمرو مقاومت اسلامی پرداخته است.

ماهیت تدبر موضوعی در قرآن

در طلیعه نوشتار «ماهیّت تدبر موضوعی در قرآن» آمده است: تدبّر، تفسیر و تأویل از مهم‌ترین راه‌‌‌های فهم قرآن است. بین این سه واژه‌‌ - از نظر وظیفۀ مردم در برابر قرآن- رابطۀ عموم و خصوص و اخص برقرار است. عموم مردم از طریق تدبر، به گوهرهای موجود در قرآن دسترسی پیدا می‌کنند. مفسران با بهره‌گرفتن از ابزارهای تخصصی در سطحی بالاتر تدبر می‌‌کنند. تدبر در عرصۀ تأویل بخشی از قرآن کریم - حقیقت و باطن کلام الهی- در انحصار معصومان^ است. تدبر موضوعی شیوه‌ای نو در روش‌‌‌های فهم قرآن به‌شمار می‌رود. با بهره‌گیری از این فنّ می‌‌‌توان با مراجعۀ مستقیم به کتاب الهی، دیدگاه قرآن را دربارۀ مسائل و موضوعات مختلف زندگی و معارف وحیانی استخراج کرد. در تحقیقات مفسّران، این مهارت همراه با تفسیر موضوعی - بدون ذکر عنوان تدبر موضوعی - و در خلال آن کاربرد داشته است. تدبر ترتیبی مقدمه و پیش‌نیاز تدبر موضوعی به‌شمار می‌رود.

دولت اسلامی و ضرورت مقاومت