بی‌اعتباردانستن روایات کافی، استدلال علمی ندارد / رد تعارض روایات کافی با قرآن

به گزارش ایکنا؛ حجت‌الاسلام و المسلمین حیدر مسجدی، عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث، شامگاه 24 فروردین‌ماه در نشست علمی «روایات کتاب کافی؛ از ضعف تا اعتبار: دیدگاه‌ها و معیارها» با بیان اینکه برخی گفته‌اند بیش از 70 درصد روایات موجود در کافی کلینی فاقد اعتبار است، گفت: میراث حدیثی شیعه به راحتی به دست ما نرسیده که بدون معیار بخواهیم این میراث را با چنین سخنانی پایمال کنیم، زیرا اگر 70 درصد روایات چنین کتابی جعلی باشد، وای به حال بقیه میراث روایی شیعه.

وی با اشاره به چیستی «ضعف» در روایات و میزان روایات ضعیف در کافی، افزود: آیا میان جعل روایت و ضعف آن تلازم وجود دارد و می‌توانیم هر روایت ضعیفی را جعلی بدانیم؟ و آیا مبانی علما در مواجهه با احادیث ضعیف یکی است؟ برای پاسخ، ابتدا باید به دو مفهوم حجیت تعبدی و حجیت عقلائی بپردازیم. حجیت تعبدی به این معناست که خداوند برای حجیت حدیث روش خاصی را بیان کرده باشند و ما برای بهره‌مندی از حدیث تابع روش شارع مقدس باشیم.

مسجدی اضافه کرد: در این راستا برخی گفته‌اند خبری حجت است که راوی آن عادل باشد، در این صورت حجت شرعی دارد، اما اگر از سوی افراد عادل نباشد، حجت شرعی ندارد و عمدتاً هم به آیه شریفه «ان جائکم فاسق» استناد کرده‌اند. روش دیگر حجیت، خبر ثقه است؛ یعنی راویان خبر ثقه باشند و برای این روش هم به روایتی از امام رضا(ع) در مورد وثاقت یونس بن عبدالرحمان استناد کرده‌اند.

عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث افزود: کسانی که هیچکدام از این دو را قبول ندارند، حجیت را در شهرت روایت می‌دانند. کسانی مانند شیخ حر عاملی چنین مبنایی را قبول داشتند و دارند، لذا از کتب مشهور روایت نقل کرده است.

وی با اشاره به حجیت عقلائی، گفت: انسان در مسائل روزمره زندگی خود به گزاره‌های مختلفی اعتماد می‌کند، مبنایی که معیار عمل به گزاره است، وثوق و اطمینان به آن گزاره است که یکی از پارامترهای موثق و مطمئن بودن، منبع روایت است؛ در اعتبارسنجی روایات هم باید ببینیم که روایت در چه کتاب و منبعی وارد شده، زیرا اعتبار کافی و یک مؤلف متفاوت از کتب و مؤلفان دیگر است. حتی دو کتاب از یک محدث هم تفاوت اعتبار دارد.

مسجدی با بیان اینکه برخی راویان متهم به دروغ و کذب، یکسری موثق و معتبر هستند، اظهار کرد: همچنین مضمون روایت هم مهم است، زیرا برخی روایات به لحاظ مضمون با اعتقادات ما سازگاری ندارند. همچنین وجود انگیزه برای جعل در برخی روایات فراوان بوده است، از جمله مسائل سیاسی و فرقه‌ای. لذا اعتماد به چنین روایاتی کمتر است. اینکه مثلا گفته شود آب نجس یا پاک است، انگیزه‌ای برای جعل ندارد.

روایات ضعیف کافی در مبانی مختلف

عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث در پاسخ به این پرسش که با توجه به معیارهای فوق در اعتبار حدیث، میزان روایات ضعیف چقدر است؟ تصریح کرد: اگر مبنای تعبد را در نظر بگیریم و قائل به راویان عادل باشیم، تعداد روایات ضعیف زیاد می‌شود؛ اگر مبنا را وثاقت در نظر بگیریم، روایات ضعیف کمتر می‌شود. از مجموع 18هزار و 536 سند در کافی (کافی 16200روایت دارد، ولی چون برخی از آنها با بیشتر از یک سند نقل شده است، به بیش از 18 هزار رسیده است) جمعاً شش هزار و 46 سند ضعیف و 9 هزار و 668 سند صحیح هستند.

وی افزود: اگر مبنای شهرت را ملاک اعتبار قرار دهیم، احادیث مشهور تعداد زیادی دارد و آمار احادیث معتبر بالاتر خواهد رفت؛ در این صورت کتابی مانند کافی کلاً صحیح خواهد بود؛ حال اگر مبنا را عقلائی قرار دهیم، در این صورت روایات همراه با قرائن اطمینان‌آور معتبرند که تعداد آنها زیاد است؛ براساس نظر آیت‌اله مددی و برخی محدثان معاصر، قرائن می‌تواند به کمک ما بیاید، یعنی مثلاً اگر نقش یک راوی نقل کتاب و منبع حدیثی است، ملاک خود کتاب خواهد بود، ولی اگر نقش راوی نقل روایت از معصوم باشد، متفاوت است.

مسجدی اضافه کرد: مثلا ابراهیم بن هاشم توثیق صریح ندارد، ولی وی نقشش انتقال کتاب بوده و نه نقل روایت. شاگرد فضل شاذان هیچ توثیقی ندارد، ولی همه روایات کافی مرتبط با فضل از محمدبن اسماعیل نیشابوری است، در این صورت روایات صحیح زیادتر خواهد شد. آیت‌الله خویی به نقل از مرحوم نائینی، استادش نقل کرده است که افراد متعدد از بزرگان بیان کرده‌اند کل روایات کافی صحیح است. علامه مجلسی هم همه روایات کافی را معتبر می‌داند و اعتبارسنجی احادیث آن را صرفاً برای ترجیح برخی روایات در تعارضات می‌داند.

هر روایت ضعیفی، جعلی نیست

عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث تصریح کرد: مسئله دیگر عدم تلازم میان ضعف و نامعتبر بودن است؛ یعنی ممکن است بیش از نیمی از روایات کافی ضعیف هم باشند، ولی به دلیل عدم این تلازم، نمی‌توان کافی را غیرمعتبر دانست. 

وی افزود: طبق برخی نظرات که قائل به حجیت همه روایات کافی هستند، هیچ روایت جعلی در کافی وجود ندارد، ولی طبق نظر کسانی که قائل به حجیت برخی احادیث هستند، تعداد روایات جعلی طبق این نظرات متفاوت است؛ طبق برخی عبارات مانند شیخ مفید و سیدمرتضی یا روایت جعلی وجود ندارد یا بسیار کم است و کافی بی‌همتا و از اجل کتب حدیثی است. تعدادی از روایات موهم تحریف قرآن در کافی وجود دارد که تعداد آن 30 عدد است؛ برخی از همین روایات صحیح السند است و کسانی مانند آیت‌الله خویی به توجیه این روایات پرداخته است و با اینکه این روایات ضعیف است، ولی آن را جعلی نمی‌داند.

استاد دانشگاه قرآن و حدیث گفت: سیدکمال حیدری مدعی می‌شود که 70 درصد روایات کافی جعلی است، ولی حرف وی بر چه مبنایی است؟ اگر سخت‌ترین معیار را هم در نظر بگیریم که نظر آقای بهبودی است، همچنان یک چهارم روایات کافی معتبرند، ولی وی همه روایات ضعیف کافی را جعلی می‌داند. در حالی که قطعاً این طور نیست و این دو مقوله‌های مختلفی هستند و بسیاری از همین احدیث ضعیف در کتب دیگر با اسناد صحیح آمده‌اند.

مسجدی بیان کرد: وی‌ می‌گوید دشوار بودن برخی احادیث کافی سبب تضعیف است، ولی این حرف علمی نیست و ممکن است برای این فرد دشوار باشد؛ این افراد باید مشکل علمی خود را حل کنند، نه اینکه چون نمی‌فهمند اعتیار روایت را زیر سؤال ببرند، ضمن اینکه باید متن اصلی روایات را به دست آوریم، زیرا برخی روایات ممکن است تقطیع شده یا دقت کافی در متن صورت نگرفته است.

وی افزود: کمال حیدری بدون ارائه معیار، روایات تحریف قرآن را کلا جعلی می‌داند، در حالی که آیت‌الله خویی با وجود ضعف این روایات، آن را توجیه کرده و آن را جعلی و رد نکرده است؛ کمال حیدری حتی 90 درصد کتب حدیثی اهل تسنن را جعلی می‌داند، بنابراین کل میراث حدیثی شیعه و سنی روی هوا هست.

مسجدی در پاسخ به سؤالی در مورد مطلاق بودن امام حسن(ع)، اضافه کرد: مطلاق براساس برخی روایات مغبوض الهی است و نمی‌توان آن را منتسب به امام حسن(ع) دانست. روایت مطلاق بودن صرفاً از زبان عبدالله بن سنان نقل شده که خزانه‌دار 4 خلیفه عباسی بوده و قبل و بعد از آن در هیچ منبعی نقل نشده است و جنبه تقیه دارد.

وی در پاسخ به این سؤال که کمال حیدری قرآن را ملاک گرفته و معتقد است که رویات کافی معتبر نیستند، تصریح کرد: اگر وی چنین ملاکی دارد، آیا واقعا 70 درصد روایات کافی مخالف قرآن است؟ اصلاً می‌توان 5 درصد روایات کافی را مخالف قرآن دانست؟ اثبات دو درصد آن هم بسیار دشوار است و حتی اگر تنزل کرده و بگوییم 160 روایت مخالف قرآن است، باز یک درصد روایات کافی است و نه 70 درصد.