نقد درون‌دینی و برون‌دینی در «قرآن مورخان» لحاظ شود
پژوهشگر و نویسنده آثار قرآنی ضمن توصیفی از کتاب قرآن مورخان اظهار کرد: دسترسی به منابع مورد استناد جهت تحقیق دقت استنادات، علمی بودن یا نبودن نتیجه‌گیری‌ها (روش‌شناسی)، بایستگی ملاحظه نظرهای خلاف نقل شده در کتاب، لزوم دید درون‌دینی و برون‌دینی برای نقد و بررسی این اثر ضروری است.
به گزارش ایکنا، شصت و سومین نشست انجمن مباحثات قرآنی با عنوان «قرآن مورخان» 26 فروردین‌ماه با حضور فرهاد شفتی، قرآن‌‌پژوه و حجت‌الاسلام والمسلمین حمیدرضا شریعتمداری، استاد دانشگاه ادیان و مذاهب و زهرا اخوان‌صراف برگزار شد.
فرهاد شفتی، پژوهشگر قرآنی در ابتدا به گزارش برخی یادداشت‌های خود راجع به این کتاب پرداخت و با بیان اینکه نگاهی گذرا و مرجعی به کتاب داشته است، گفت: جلد اول این کتاب ۱۰۱۴ و دو جلد دیگر 2385 صفحه است و [مطالب این دو جلد] با هم مرتبط هستند زیرا در مقالات جلد اول، به بحث‌هایی در جلد دوم اشاره می‌شود. به نظر می‌آید نویسندگان این کتاب به خصوص در جلد دوم، سه موضوع را در قرآن مورد توجه قرار داده‌اند. اول، داستان‌های قرآنی است که به باور نویسندگان این کتاب شبیه آن در تورات و انجیل و متون یهود و مسیحیت و کتب یونانیان و ... آمده است. موضوع دوم، گسست در آیات یک سوره و تغییر ناگهانی در موضوع، آهنگ کلام، و مخاطب است. سومین موضوع، جایی است که به نظرشان می‌آید بین آنچه قرآن در سوره‌ها و آیه‌های مختلف می‌گوید، تضادی هست. آنها در مجموع نتیجه گرفته‌اند بسیاری از اینها تحت تاثیر انگیزه‌های سیاسی سال‌ها بعد از صدر اسلام – شامل کنترل مسلمانان و فرقه‌های مسلمین و تعامل با غیرمسلمین بوده است.
شفتی به ذکر چند نمونه از برداشت‌های نویسندگان این کتاب پرداخت و تصریح کرد: نمونه نخست از سوره مبارکه مریم است، اینها می‌گویند وزن آخر آیات سوره بر وزن «یا» مانند «خفیا» و «انسیا» است، ناگهان در آیات ۳۴ تا ۴۰ تغییر یافته و فرموده ذلک عیسی بن مریم؛ یعنی از حالت قصه‌گویی خارج شده و به عتاب تبدیل می‌شود که چرا به عیسی تهمت می‌زنند و دوباره از آیه ۴۱ به وزن قبلی بر می‌گردد.
وی افزود: آنچه مطرح می‌کنند این است که اگر آیات ۳۴ تا ۴۰ را از این سوره بردارید در باقیمانده داستان زندگی حضرت عیسی در این سوره تقریباً چیزی نخواهید یافت که با متون مسیحی و عقیده مسیحیت خیلی متفاوت باشد. نتیجه‌ای که می‌گیرند این است که: به نظر می‌آید این سوره در اصل آیات ۳۴ تا ۴۰ را نداشته و این آیات بعداً به این سوره اضافه شده است.
شفتی اضافه کرد: مثال دیگر از سوره توبه است، آیات ۲۹ تا ۳۶؛ می‌گویند از ابتدای توبه تا آخر آیه ۲۸ همه درباره مشرکان است و از آیات ۳۶ به بعد نیز همین طور. ولی در آیات ذکر شده یعنی ۲۹ تا ۳۶، مخاطب اهل کتاب هستند، یعنی آنها را همانند مشرکان دانسته و به خصوص رهبانان اهل کتاب مورد نقد هستند؛ اگر این آیات را با آیه ۸۲ مائده مقایسه کنید در آن آیه، به نوعی از رهبانان تعریف کرده است. لذا نمی‌توان پذیرفت همان کسی که این آیه را گفته آیه ۳۱ و ۳۴ توبه را هم گفته باشد که به شدت رهبانان را مورد نقد قرار می‌دهد.
این نویسنده آثار و مقالات قرآنی گفت: در داستان ذی القرنین هم با استناد به برخی منابع تاریخی نشان داده‌اند که این قصه در منابع سریانی آمده و نزدیک‌ترین زمانی که این منابع در دسترس بوده حدود 630 میلادی است. بنابراین نتیجه می‌گیرند که داستان ذی القرنین و کلاً داستان‌های سوره کهف، بعد از تسلط مسلمانان و داشتن امپراتوری اسلام صورت گرفته است چون قبل از آن دسترسی به آن منابع نداشته‌اند.
شفتی در ادامه بیان کرد: در جلد اول مقاله‌ای با عنوان «پرسش‌هایی درباره قانونی شدن قرآن» هست که نتایجی از آن مقاله چنین است: قرآن قسمت قسمت روی هم جمع شده است؛ همه مسلمین در ابتدای تاریخ اسلام قرآن را نمی‌دانستند، لذا همه قرآن موجود نبوده است؛ امروز قطعاً قرآن زمان پیامبر موجود نیست و بخشی از آن ممکن است در قالب احادیث ظاهر شده باشد؛ قرآن در واقع دوباره‌نویسی از متن است یعنی اول متنی نوشته شده و در سوره دیگری، همان متن نوشته شده، به‌گونه دیگری بازنویسی شده است و بعد از روی بازنویسی، دوباره متن اول را تجدید نظر کرده‌اند و در واقع تألیف قرآن یک حرکت دایره‌ای بوده است.
وی افزود نتیجه نهایی آن مقاله این است که به نظر می‌آید در زمان خود پیامبر و بلافاصله پس از پیامبر، هیچ اشتیاقی برای جمع قرآن نبوده است و علتش احتمالاً این بوده که مردم منتظر آخرالزمان بوده‌اند. بعد که آخرالزمان نیامد شروع کردند که این دغدغه را چه کنیم؟ نویسنده می‌گوید با این تصویر، سخن الهی دیگر از یک فرد یا پیامبر نمی‌آید بلکه از یک کتاب می‌آید.
شفتی اظهار کرد: این کار، کاری غنی است و باید از آن استفاده شود زیرا اطلاعات مفیدی در آن وجود دارد که در تفسیر و نگاه‌های درون دینی مؤثر است.
او همچنین درباره نقد کتاب چند جنبه از جمله لزوم دسترسی به منابع مورد استناد جهت تحقیق دقت استنادات، علمی بودن یا نبودن نتیجه‌گیری‌ها (روش‌شناسی)، بایستگی ملاحظه نظرهای خلاف نقل شده در کتاب، لزوم دید درون‌دینی و برون دینی برای نقد و بررسی اشاره کرد.
در ادامه این نشست، دکتر زهرا اخوان صراف، مدرس دانشگاه و پژوهشگر قرآنی، بعد از بیان فهرستی از آنچه درصدد بیان آن بوده (خاستگاه مطالعات قرآنی امیرمعزی، روش او و نتایج این مطالعات) به سبب کمی فرصت، تفصیل این فهرست را به وقت دیگری وانهاد.
وی با بیان اینکه گرچه کتاب را هنوز ندیده‌ایم ولی حسب گزارش‌های مؤلف و دیگران از این کتاب، به پرابلماتیک بودن این اثر تمرکز نموده، مطالعات آقای امیرمعزی را مسئله‌دار خواند. برای مثال در اینکه آیا رویکرد فیلولوژیک یا خوانش بین سطور، تعاریف دقیقی است و آیا این کار با نمونه‌های قابل عرضه انجام شده است؟
این پژوهشگر قرآنی در تحلیل برخی از نقدهای فارسی بر کتاب قرآن مورخان چنین بیان کرد: شما اگر می‌خواهید نقد کنید، از چه زاویه‌ای نقد کنید؟ مثلاً وقتی یک حدیث‌پژوه معاصر ما با معیارهای حدیث پژوهی مراجعات حدیث و رجالیِ جناب امیرمعزی یا این اثر را به محک نقد می‌برد، این اصلاً منظر درستی است یا منظر نادرستی؟ اساساً اصل اشکال نسبت به شیعه نخستین، نسبت به تدوین همین معیارها و نسبت به تدوین همان آثار نیست؟ که بنابراین از آنها نشود استفاده کرد.
وی افزود: در نقدهای کمی درونی‌تر که بعضی دیگر از بزرگواران و قرآن‌پژوهان انجام دادند، شواهدی که امیرمعزی آورده است برای اینکه قرآن مسئله‌دار است از اختلاف در ناسخ و منسوخ، از اختلاف در روایات قرآن و ... را پاسخ دادند. در حالیکه اینها بعضی از شواهد این تئوری و نظریه و پژوهش است. نمی‌شود بدون توجه به روش‌ها و منابعی که ادعا می‌شود آنها را جواب دهیم [بطوری که] گویی هیچ اتفاق جدیدی نیفتاده و ما با یک سری شبهات قرآنی مواجه هستیم و در کانتکست سنتی خودمان به این شبهات پاسخ می‌دهیم.
این استاد دانشگاه با اشاره به آنچه امیرمعزی گفته است که «در محیط‌هایی مثل الازهر یا عربستان سعودی و ... هیچ واکنشی نیست و فعلاً سکوت محض است.» این گزارش را غیردقیق خواند و بیان کرد: دنیای اسلام و جهان عرب، مقداری رویکردش با ما نسبت به این مسائل فرق می‌کند یعنی وقتی به بررسی کتاب‌های دیگر و مهم‌تر هم مشغول است در بوق و کرنا نمی‌کند ولی به آن مشغول است و گزارش‌هایی از آن وجوددارد که بتوان چگونگی نوع کارشان را فهمید. صرفنظر از این، مواردی هم اعلام شده و می‌توان پیگیری کرد و در مجلات و نشریات علمی و جراید وجود دارد. واکنش‌های متعدد از ازهری‌ها، از اساتید دانشگاه‌های سعودی و تونس و ...
وی در ادامه به نقد دکتر شارل سان پرو - ژئوپولیست و اسلام شناس فرانسوی- نسبت به قرآن مورخان اشاره کرد که به زبان عربی و فرانسوی منتشر شده است و با «طنان رنان» -عنوان پرطمطراق- خواندن این کتاب، منشأ نقدهای دیگری در جهان عرب نسبت به قرآن مورخان شده است.
وی به نقدهای دیگری همچون نقد دکتر اسامه نبیل، استاد دانشگاه الازهر و رئیس سابق دپارتمان زبان فرانسه؛ نقد دکتر زینب عبدالعزیز، مصری الاصل و استاد زبان و تمدن فرانسه؛ نقد استاد محمد شرکی و برخی از مصاحبه‌ها در این موضوع اشاره کرد و گفت: فکر می‌کنم اگر چکیده نتایج این اثر را بر میز گفت‌وگو بگذاریم، ندیده عرض می‌کنم خود این اثر پرابلماتیک است و می‌شود نقاطی قابل تأمل در آن نشان داد.
انتهای پیام
