مقام بندگی بالاترین تکریم الهی است / نقدی بر اقوال مفسرین پیرامون نزول قرآن

به گزارش ایکنا، آیت‌الله احمد عابدی، در جلسه تفسیر 28 فروردین‌ماه، به ادامه تفسیر آیه 185 سوره بقره پرداخت. خداوند در این آیه می‌فرماید: «شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَمَنْ كَانَ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَلِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ».

وی با بیان اینکه واژه «شهر» از مشهور گرفته شده است، بیان کرد: رمضان از «ر م ض»؛ یعنی شدت تابش خورشید بر رمل گرفته شده و رمضان چون در شدت گرما بود، این نام را برای آن گذاشتند. برخی هم گفته‌اند رمضان نام خداست.

آیت‌الله عابدی افزود: سه ماه از ماه‌ها شهر دارد؛ یعنی شهر ربیع‌الاول، ربیع‌الثانی و رمضان، اما شهر رجب و شهر شعبان نداریم. پیامبر(ص) فرمود هرکسی رمضان را با ایمان و از روی اطاعت خدا سپری کند و روزه بگیرد، گناهانش بخشیده می‌شود. برخی هم گفته‌اند، رمضان را رمضان گفته‌اند زیرا گناهان را می‌سوزاند.

وی با اشاره به واژه «قرآن»، بیان کرد: قرآن به معنای جمع کردن است. در آیه 17 سوره قیامت آمده است: «إِنَّ عَلَيْنَا جَمْعَهُ وَ قُرْآنَهُ» که قرآن، عطف تفسیری برای کلمه جمع است. در جایی هم گفته شده که روز قیامت روز فصل و در جایی گفته روز جمع و روز فصل است که مردم را جمع می‌کند.

این استاد حوزه علمیه اظهار کرد: اینکه پیامبر(ص) یک کلمه در گوش امام علی(ع) می‎‌گوید و هزار علم می‌شود، قرآن است، ولی اگر این هزار کلمه را بخواهیم بنویسیم، فرقان است؛ یعنی قرآن به معنای اجمال و فرقان در بردارنده معنای تفصیل است.

وی به ترجمه این بخش از آیه که می‌فرماید: «فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ» اشاره کرد و گفت: الهی قمشه‌ای این بخش را اینچنین ترجمه کرده است: «پس هرکه دریابد ماه رمضان را، باید روزه بگیرد». آیت‌الله یزدی نوشته: «پس هرکس از شما ماه را دریابد، در آن روزه بگیرد». صفوی هم ترجمه کرده است که «پس هرکس از شما این ماه را دریابد باید روزه بگیرد». آیتی هم آورده است: پس هرکه این ماه را دریابد، باید روزه بدارد که این چند مترجم، به دلیل اینکه «شهر رمضان» را «مفعول به» گرفته‌اند، آیه را به اشتباه ترجمه کرده‌اند.

ترجمه صحیح از آیه صیام

عابدی اضافه کرد: پاینده در ترجمه این بخش گفته است: «هرکه از شما در این ماه حاضر بود روزه بگیرد». در اینجا «شهر رمضان» را «مفعول فیه» گرفته، لذا ترجمه درستی ارائه کرده است. آیت‌الله مکارم شیرازی و ابوالفضل بهرام‌پور هم ترجمه درستی از این تعبیر ارائه کرده‌اند.

استاد حوزه علمیه در ادامه و در پاسخ به این سؤال که ابراهیم(ع)، ملکوت آسمان و زمین را دید و پیامبر(ص) هم به معراج رفت، اما تفاوت این دو چیست؟ اظهار کرد: ابراهیم(ع) در زمین بود و ملکوت آسمان‌ها و زمین را دید، ولی پیامبر(ص) را بالا بردند و به او نشان دادند. ابراهیم(ع) از دور و پیامبر(ص) از نزدیک دید و میان این دو تفاوت زیادی وجود دارد.

وی بیان کرد: وقتی پیامبر(ص) را به معراج بردند، خداوند به ایشان فرمود: مهمان به گردن میزبان حقی دارد و آن تکریم کردن است و شما که به معراج آمدی، حقی داری. بگو چگونه تکریمت کنیم. پیامبر(ص) فرمود: این طور از من پذیرایی کن که مرا برای خودت قرار دهی و خداوند هم برای پذیرایی از او فرمود: «سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ ...»؛ یعنی او را عبد خودش خواند. 

نظر علامه طباطبایی درباره نزول قرآن در بعثت و شب قدر

استاد حوزه علمیه با بیان اینکه قرآن ملاک دین و ایمان است، اضافه کرد: قرآن در شب قدر نازل شده و بعثت پیامبر(ص)، روز 27 رجب است. علامه طباطبایی قائل به تنزیل و انزال شده و فرموده که در ماه رمضان نزول دفعی قرآن انجام شده است که به معنای انزال است و آنچه در 23 سال نازل شده، تنزیل، یعنی نزول تدریجی است. 

وی افزود: پیامبر(ص) در 27 رجب، به نبوت رسید و آیات سوره مدثر یا علق بر پیامبر(ص) نازل شد و مدتی بعد، کل قرآن بر پیامبر(ص) نازل و بعد ادامه آن، به تدریج نازل شد. این فرمایش علامه طباطبایی است که از راغب اصفهانی گرفته است و ابتکار خود ایشان هم نیست. برخی گفته‌اند قرآن در شب قدر از آسمان هفتم به اول و در 23 سال از آسمان اول به قلب پیامبر(ص) نازل شد.

آرای قابل نقد درباره نزول قرآن

عابدی تصریح کرد: برخی گفته‌اند اول قرآن به صورت دفعی به قلب پیامبر(ص) نازل و در طول 23 سال، از قلب پیامبر(ص) بر پیامبر(ص) نازل شد. البته تمامی این آراء، قابل نقد است و حتی علامه طباطبایی هم اشتباه کرده است. چون در قرآن، انزال برای باران به کار رفته و نزول قرآن هم تدریجی است. برخی گفته‌اند شب قدر آیاتی که قرار بود در یکسال نازل شود، به آسمان دنیا نازل و بعد به صورت تدریجی از آنجا به قلب پیامبر(ص) نازل می‌شد.

وی افزود: ثعلبی هم نقل کرده است که صحف ابراهیم(ع)، روز سوم ماه رمضان، تورات روز ششم، انجیل روز سیزدهم، زبورِ داود(ع) روز هجدهم و قرآن هم در روز بیست و چهارم ماه رمضان نازل شده است. البته انجیل موجود از حواریون است که با انجیل عیسی(ع) تفاوت دارد. «أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ» هم یعنی قرآن درباره رمضان و وجوب روزه آن آیه دارد، نه اینکه قرآن در ماه رمضان نازل شد.