از نگاه قرآن اقتصاد تمدنی بدون حضور محوری مردم ممکن نیست

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام و المسلمین سیدمفید حسینی کوهساری، رئیس مرکز ارتباطات و امور بین‌الملل حوزه‌های علمیه، شامگاه اول اردیبهشت ماه در نشست «مبانی قرآنی اقتصاد تمدنی» از سلسله نشست‌های تبیین اندیشه‌های قرآنی حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، گفت: گرچه رویکرد به قرآن در میان متفکران و اندیشمندان جهان اسلام سابقه داشته است ولی با فرمایشات مقام معظم رهبری به خصوص بعد از بیانیه گام دوم این گفتمان تمدنی رونق بیشتری پیدا کرده است.

وی با بیان اینکه قرآن کتاب تمدن‌ساز و آرمانی و پیشرفته است، اظهار کرد: در تمدن‌سازی قرآنی، اقتصاد نقش محوری و کلیدی دارد و در حقیقت اقتصاد تمدن‌ساز از ارکان تمدن اسلامی است و بدون آن تمدن تحقق نمی‌یابد. اقتصاد تمدن‌ساز اگر بخواهد محقق شود نیازمند یک سری مبانی است و عدم توجه به این مبانی قرآنی سبب می‌شود درک درستی از مفهوم اقتصاد تمدن‌ساز نداشته باشیم و یا در تحقق  آن به خوبی عمل نخواهیم کرد.

استاد حوزه علمیه به مبانی قرآنی اقتصاد تمدن‌ساز اشاره و اضافه کرد: اولین مبنای مهم قرآنی در اقتصاد، این است که قرآن میان آرمان‌گرایی و واقع‌گرایی جمع می‌کند؛ قرآن دارای اهداف آرمانی، تمدنی و همه جانبه و با ثبات در جوامع انسانی است؛ در عین حال کتابی واقع‌گراست. لذا زمینه‌سازی برای تشکیل دولت اسلامی در مدینه از 23 سال قبل و با حضور یک نفر یعنی پیامبر(ص) آغاز شد. 

وی اضافه کرد: تمدن‌سازی اساسا آرمانی است ولی باید هم به آرمان و هم به واقعیت توجه شود؛ قرآن صرفا دنبال بیان ابعاد اجتماعی و سیاسی زندگی نیست بلکه فراتر از آن دنبال پیشرفت همه جانبه مسلمین است؛ در قرآن اشاره شده که امت اسلامی باید امت وسط و الگو باشد؛ البته برخی اشتباها وسط را به معنای اعتدال گرفته‌اند یعنی افراط و تفریط ندارد ولی منظور از وسط، پیشرفته، برتر و الگوست.

امت پیشرفته در قرآن

حسینی کوهساری اظهار کرد: این مفهوم در آیاتی چون؛ آیه 110 سوره آل عمران؛ «كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَلَوْ آمَنَ أَهْلُ الْكِتَابِ لَكَانَ خَيْرًا لَهُمْ مِنْهُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَأَكْثَرُهُمُ الْفَاسِقُونَ» بیان شده است یعنی خدا اراده کرده دنیای اسلام بهترین امت باشند و یا در آیه 139 همین سوره تعبیر«وَلَا تَهِنُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَنْتُمُ الْأَعْلَوْنَ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ»؛ یعنی شما اگر مؤمن هستید باید قوم برتر و پیشرفته تر از دیگران باشید و نه احساس ضعف و سستی و نه احساس اندوه داشته باشید.

وی افزود: در سوره مبارکه ملک هم فرموده که ما کل این هستی را تدبیر کرده‎‌ایم برای اینکه شما انسان‌ها را بیازماییم تا ببینیم کدام احسن عمل هستید یعنی کارهای برتر و نیکوتر دارند. لذا پیشرفت همیشگی از ویژگی‌های مؤمن است و هیچ وقت توقف ندارد. در برخی روایات داریم که اگر دو روز مؤمن مانند یکدیگر باشد خسران کرده است.

حسینی کوهساری اظهار کرد: مبنای قرآنی دیگر برای اقتصاد، جمع میان دنیا و آخرت و ماده و معناست؛ اسلام آبادانی دنیا را در صورتی که مقدمه دارالقرار و آخرت باشد مورد تأیید قرار داده و قرار است در دنیا هم زندگی مطلوب و آباد و پیشرفته داشته باشیم. منطق اسلام در آیه 32 اعراف«قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِيَ لِلَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا خَالِصَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ كَذَلِكَ نُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ است؛ قرآن آمده برای اینکه حیات به انسان ببخشد. اذا دعاکم لما یحییکم.

وی افزود: مبنای دیگر جمع میان انسان و خداست؛ از یک طرف ما قائل به مشیت و فاعلیت خدا در عالم هستیم و معتقدیم همه امورات عالم در ید قدرت و تدبیر و حکمت الهی است در عین حال فعل انسان هم مقدمه در طول فاعلیت خداست؛ یعنی بدبختی و خوشبختی انسان در دست خود او هست و برای سرنوشت فردی و اجتماعیش باید برنامه‌ریزی کند در عین اینکه به خدا توکل کند.

او بیان کرد: توحید قرآنی با انسان قرآنی جمع می‌شود یعنی از یک طرف تلاش و همت انسان و از طرف دیگر مفهوم توکل که مقام معظم رهبری در این عرصه تأکید فراوانی دارند. یعنی ما باید در حد و فوق توان خود کار کنیم ولی از امداد الهی هم بهره ببریم.

جمع میان فرد و جامعه در تمدن قرآنی

وی افزود: جمع میان فرد و جامعه از دیگر مبانی است؛ هم انسان‌ها به عنوان افراد در سعادت و تمدن‌سازی نقش دارند و هم وقتی هویت جمعی و ملی می‌یابند دارای نقش هستند؛ هم ابعاد فردی و هم ابعاد اجتماعی در سطوح ملی، امت اسلامی و انسانی در هم تنیده در منظومه معرفتی قرآن مورد توجه هست.

وی اضافه کرد: مبنای دیگر درهم تنیدگی اقتصاد با سایر ابعاد زندگی انسان است، صدها آیه قرآن در این زمینه وجود دارد که اقتصاد مقوله جدا از سایر ابعاد نیست و با ابعاد رفتاری، روانی، انگیزشی و اعتقادی انسان مرتبط است؛ در ابعاد اجتماعی هم اقتصاد با فرهنگ، خانواده، سیاست و گروه‌های اجتماعی و سیاسی مرتبط می‌شود.

وی افزود: مفاهیمی چون مستکبرین و ملا و مترفین در قرآن بیان شده که هر کدام ویژگی‌های معرفتی و اعتقادی و فرهنگی دارند؛ اقتصاد در قرآن به شدت با امنیت، عدالت و اخلاق، سیاست و مسائل نظامی و خانواده پیوند خورده است و اگر تمدنی قرار است رقم بخورد باید مجموعه عواملی در کنار هم باشند.

توجه به فطرت؛ مبنای اقتصاد قرآنی

رئیس مرکز ارتباطات و امور بین‌الملل حوزه‌های علمیه اضافه کرد: توجه به ابعاد فطری و ظرفیت‌های بی پایان انسانی از دیگر مبانی اقتصاد قرآنی است؛ انسان در عین اینکه غریزه دارد فطرت هم دارد و برای تمدن‌سازی باید بدانیم انسان موجودی پیچیده با ظرفیت‌های متنوع است که مشترک میان همه انسان‌ها است. رهبری از این فطرت انسانی با عنوان ارزش‌های انسانی مانند برادری، برابری و مواسات، ظلم‌ستیزی و مباره با فساد و احساس هویت جمعی و انساانی یاد می‌کنند.

حسینی کوهساری افزود: مبانی دیگر نقش بی بدیل مردم در تمدن‌سازی است؛ از نگاه قرآن تحقق تمدن و آرمان‌های قرآنی بدون سهم محوری و مرکزی مردم شدنی نیست؛ در آیه 25 حدید؛ فلسفه ارسال همه رسل و کتب آسمانی برپایی قسط و عدل توسط خود مردم بیان شده است و تا مردم محوریت نداشته باشند قسط محقق نمی‌شود.

استاد حوزه علمیه بیان کرد: مبنای دیگر اهمیت همدلی و وحدت و مواسات و نگاه انسانی در تحقق آرمان‌های اقتصادی است؛ در میان مؤمنین به اخوت ایمانی قائل هستیم و از طرف دیگر برادری انسانی همان طور که در سوره حجرات بیان شده خدا شما را شعوب قرار داد ولی ملاک برتری شما در تقواست؛ اینکه همه انسان‌ها از هویت انسانی مشترک برخوردار هستند. در ادعیه هم می‌خوانیم که: اللهم اقض دین کل مدین، اللهم اشف کل مریض. در دوره ظهور، عالم این طور خواهد بود که هیچ مقروض و گرسنه و رنج دیده‌ای وجود نخواهد داشت.

وی در پایان تأکید کرد: مبنای دیگر وجود ظرفیت‌های پنهان انسانی و فعال شدن آن با روحیه جهادی است، همچنین دشمن‌شناسی و شناخت موانع از مبانی قرآنی اقتصاد تمدنی است. باید بدانیم با صهیونیسم روبرو هستیم، صهیونیست و آمریکایی که یک دینار به ما نخواهند داد؛ در شرایط تحریم ظالمانه امروز می‌بینیم که همه ترفندها و توطئه‌ها را به کار گرفته‌اند تا همه راه‌های اقتصاد را ببندند و حتی پول‌های ما را بلوکه کرده و نمی‌دهند.