نقش امام حسن(ع) در تاریخ تشیع و چرایی پذیرش صلح

حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعلی‌اکبر حسینی، استاد حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا از قم با بیان اینکه امام حسن(ع) نقش پر رنگی را در تاریخ شیعه ایفا کرد، اظهار کرد: مقام معظم رهبری شجاعت امام حسن(ع) را از امام حسین(ع) بیشتر می‌دانند.

وی گفت: شرایط دوران امام حسن(ع) به گونه‌ای بود که برای ایشان هیچ‌گاه فرصتی مانند امام حسین(ع) برای نمایش جانفشانی و ایثار فراهم نشد.

عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم با بیان اینکه امام حسین(ع) چنانچه در جایگاه امام حسن(ع) بودند، صلح را می‌پذیرفتند، افزود: متأسفانه برخی از معاندین و مخالفین دو شخصیت متفاوت را از امام حسن(ع) و امام حسین(ع) نمایش داده‌اند و امام حسین(ع) را مظهر جنگ و خشونت و امام حسن(ع) را شخصیتی عاطفی و نماد صلح دانسته‎اند.

وی بیان کرد: قرآن تجلی اراده تشریعی خداوند و بروشوری است که نحوه زندگی در این دنیا را به انسان نشان می‌دهد و ائمه(ع) نیز استنطاق و زبان جاری این اراده تشریعی خدا هستند.

حسینی گفت: خداوند متعال دو گونه جلوه‌گری در جهان هستی دارند. نخست جلوه عام که جهان آفرینش و عالم تکوین، مظهر جلوه عام الهی است و دوم جلوه خاص که قرآن مظهر جلوه خاص الهی است و از آن به «عالم تشریع» تعبیر می‌شود.

وی ادامه داد: از آنجایی که قرآن صامت است و تفسیرهای گوناگونی را بر می‏‌تابد؛ حضرات معصومین و اهل بیت عصمت و طهارت(ع) مفسران حقیقی و جلوه انسانی قرآن و زبان ناطق جهان تشریع هستند.

پژوهشگر قرآنی با بیان اینکه لازمه ارتباط اخلاقی و تربیتی با خداوند ارتباط با اهل بیت(ع) است، افزود: نقش هر یک امامان معصوم و اهل بیت(ع) ضمن صیانت قرآن از تحریف، و ترجمه و تفسیر قرآن، آن است که اهداف و مقاصد خداوند را برای مردم تبیین کنند.

استاد حوزه با تأکید بر اینکه امام حسن(ع) در برهه‌ای از تاریخ زندگی می‌کنند که سخت‌ترین وظیفه سیاسی، فرهنگی و اجتماعی بر عهده آن حضرت بود، تصریح کرد: امام موظف بود که پس از منازعه کوتاه و کارزاری موقت با دشمنان خدا و دین خدا، صلح با آنان را بپذیرد.

حسینی اضافه کرد: شکیبایی و خویشتن‌داری زمانی که آدمی قدرت، انگیزه و توجیه و استدلال لازم را برای جنگیدن با دشمن دارد، بسیار دشوار و تحمل‎ناپذیر خواهد بود؛ امام علی(ع) در خطبه شقشقیه با بیانی زیبا به دشواری اشاره می‌کنند. آن حضرت درباره سکوت 25 ساله خود در برابر کسانی که حق او را پایمال کردند می‌فرماید «فرَأَیتُ أنَّ الصَّبرَ عَلى هاتا أحجى، فَصَبَرتُ، وفِی العَینِ قَذىً، وفِی الحَلقِ شَجاً؛ اندیشیدم که برای پاسداری از دستاورد نهضت اسلام و مصالح مسلمانان، شکیبایی، خردمندانه‌تر است. بنابراین، در حالى که خار در چشم و استخوان در گلو داشتم، شکیبایی را برگزیدم»؛ این شرایط تاریخی بار دیگر برای امام حسن(ع) تکرار می‌شود، تحمل این شرایط بسیار سخت است و امام حسن(ع) مجبور است در چنین شرایطی صبر و شکیبایی را برگزیند. به همین دلیل است که برخی امام حسن مجتبی(ع) را شجاع‌تر از امام حسین(ع) معرفی می‌کنند.

حسینی بیان کرد: برخی دوستان امام حسن(ع) که در سپاه و در رکاب آن حضرت می‌جنگیدند پس از پذیریش صلح از سوی آن حضرت، ایشان را ملامت می‏‌کردند و با تعبیر توهین‌آمیز «مذل المومنین» مورد خطاب قرار می‌دادند، این لحظه‌ها برای انسان بزرگواری مانند امام حسن مجتبی(ع) که رسول خدا(ص) ایشان را تندیس عقل توصیف می‌کرد؛ بسیار ناگوار و آزاردهنده بود.

وی با اشاره به اینکه خواستگاه تمامی مسائلی که برای اهل بیت(ع) رخ می‌دهد سیاسی است و سیاست آن‌ها مبتنی بر صداقت، رحمت و انصاف بود، گفت: ما باید از همه رفتارهای اهل بیت(ع) تفسیر سیاسی داشته باشیم. زیرا اصلی‌ترین هدفشان این بود که جامعه توحیدی شود و این هدف زمانی تحقق خواهد یافت که نظام سیاسی حاکم بر جامعه هم سوی با این اندیشه سیاسی باشد؛ در حالی که تاریخ اسلام گویای این حقیقت تلخ است که بسیاری از حاکمان اسلامی با این اندیشه سیاسی در تقابلی آشکار بودند، بنابراین هرگز نمی‌توانیم تفکر تشیع را به گونه‌ای تفسیر کنیم که سیاست و سیاست‎روزی را از مبانی و اصول تشیع حذف کنیم.

این استاد حوزه بیان کرد: مسموم شدن امام حسن(ع) توسط همسرش جعده نشان داد که معاویه حتی پس از صلح نیز به دشمنی با این امام بزرگوار ادامه می‌دهد. این اقدام ناجوانمردانه معاویه نیز نشان می‌دهد که امام حسن(ع) پس از صلح نیز تهدیدی برای تداوم پادشاهی معاویه است.

وی با بیان اینکه امام حسن مجتبی(ع) برای حفظ مصالح مسلمین مجبور به پذیرفتن صلحی می‌شود که با تمام وجود از آن نفرت دارد، افزود: ایشان در آخرین سخنرانی خود پیش از صلح، با سپاه خود سخن می‌گوید و با آنان اتمام حجت می‌کند و می‌فرمایند که ما اکنون شرایط لازم برای پیروزی را نداریم و سپس توضیح می‌دهد که اگر شما آماده نبرد شوید و استقامت کنید و بر خدا توکل کنید، احتمال پیروزی وجود دارد؛ اما آنان یک صدا می‌گویند که ما می‌خواهیم زندگی کنیم و امام حسن(ع) نیز در پاسخ می‌فرمایند که شما به امید زندگی خوب و امن از جنگ که مایه عزت و افتخار است، می‌گریزید اما بدانید که پس از این هرگز زندگی امن و آرامی نخواهید داشت.

وی با بیان اینکه ویژگی‌های شخصیتی معاویه با یزید متفاوت بود، تصریح کرد: شرایط ظاهری یزدی به گونه‌ای بود که بسیاری از اهل سنت نیز اقرار می‌کنند که یزید فردی فاسق و فاسد بود؛ در حالی که معاویه شرایط ظاهری خود را به خوبی حفظ می‌کرد و احکام ظاهری اسلامی را کاملا رعایت می‌کرد؛ به همین دلیل بود که امام حسین(ع) نیز مانند امام حسن(ع) تا زمانی که معاویه در قید حیات بود، برای جنگیدن با او اقدام نکرد. نهضت امام حسین(ع) و قیام عاشورا پس از مرگ معاویه و به خلافت رسید فرزندش یزید آغاز شد.

حسینی بیان کرد: صلح امام حسن(ع) جنبه ظاهری داشت و ایشان در زمان صلح نیز اقدامات لازم را برای معرفی معاویه انجام داده و می‌کوشید تا با بسترسازی‌های علمی، سیاسی و روشنگری، زمینه‌های مناسب را برای آگاهی شیعیان فراهم آورد و شرایط لازم را برای گسترش اسلام ناب مهیا کند.

وی گفت: مهم‌ترین نکته درباره زندگی امام حسن(ع) و منطق سیاسی امامان معصوم این است که کریم اهل بیت(ع) در شرایطی بود که بقای اسلام و تداوم نهضت اسلامی را در صلح می‌دید؛ در حالی که با تغییر شرایط سیاسی در عصر امامت امام حسین(ع)، جنگیدن و جانفشانی بهترین اقدامی بود که امام حسین(ع) آن را برگزید و بدون شک هر یک از امامان معصوم اگر در شرایط این دو امام بزرگوار بودند، تصمیمی یکسان می‌گرفتند.