طی‌الارض ائمه(ع) با قرآن/ خدای غضبناک در فلسفه یونانی

به گزارش ایکنا، آیت‌الله سیدمحمدتقی مدرسی، مرجع تقلید و صاحب تفسیر هدایت، شامگاه 22 اردیبهشت ماه در هجدهمین جلسه تفسیر سوره مبارکه رعد به تفسیر آیات  29 تا 31 این سوره پرداخت. متن سخنان ایشان در این جلسه به شرح زیر است:

بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

(الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ طُوبَىٰ لَهُمْ وَحُسْنُ مَآبٍ * كَذَٰلِكَ أَرْسَلْنَاكَ فِي أُمَّةٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهَا أُمَمٌ لِتَتْلُوَ عَلَيْهِمُ الَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ وَهُمْ يَكْفُرُونَ بِالرَّحْمَٰنِ قُلْ هُوَ رَبِّي لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَإِلَيْهِ مَتَابِ * وَلَوْ أَنَّ قُرْآنًا سُيِّرَتْ بِهِ الْجِبَالُ أَوْ قُطِّعَتْ بِهِ الْأَرْضُ أَوْ كُلِّمَ بِهِ الْمَوْتَىٰ بَلْ لِلَّهِ الْأَمْرُ جَمِيعًا أَفَلَمْ يَيْأَسِ الَّذِينَ آمَنُوا أَنْ لَوْ يَشَاءُ اللَّهُ لَهَدَى النَّاسَ جَمِيعًا وَلَا يَزَالُ الَّذِينَ كَفَرُوا تُصِيبُهُمْ بِمَا صَنَعُوا قَارِعَةٌ أَوْ تَحُلُّ قَرِيبًا مِنْ دَارِهِمْ حَتَّىٰ يَأْتِيَ وَعْدُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لَا يُخْلِفُ الْمِيعَادَ)؛ «كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده‌اند، خوشا به حالشان، و خوش سرانجامى دارند. بدين گونه تو را در ميان امتى كه پيش از آن، امتهايى روزگار به سر بردند، فرستاديم تا آنچه را به تو وحى كرديم بر آنان بخوانى، در حالى كه آنان به [خداى‌] رحمان كفر مى‌ورزند. بگو: (اوست پروردگار من. معبودى بجز او نيست. بر او توكل كرده‌ام و بازگشت من به سوى اوست). و اگر قرآنى بود كه كوهها بدان روان مى‌شد، يا زمين بدان قطعه قطعه مى‌گرديد، يا مردگان بدان به سخن درمى‌آمدند [باز هم در آنان اثر نمى‌كرد.] نه چنين است، بلكه همه امور بستگى به خدا دارد. آيا كسانى كه ايمان آورده‌اند، ندانسته‌اند كه اگر خدا مى‌خواست قطعاً تمام مردم را به راه مى‌آورد؟ و كسانى كه كافر شده‌اند پيوسته به [سزاى‌] آنچه كرده‌اند مصيبت كوبنده‌اى به آنان مى‌رسد يا نزديك خانه‌هايشان فرود مى‌آيد، تا وعده خدا فرا رسد. آرى، خدا وعده [خود را] خلاف نمى‌كند». (رعد، ۲۹-۳۱)

منظور از طوبی 

مؤمن در دنیا با آرامش کامل است، با دید روشن، زندگی سرشار از سکینه و طمأنینه دارد. در آخرت چطور؟ خداوند سبحان گاهی در یک سوره و گاهی در یک کلمه کل حقایق را بیان می‌کند. خداوند در اینجا اشاره می‌کند که مؤمن در آخرت چگونه است. مؤمن در دنیا و آخرت طوبی دارد. در بین مفسرین بحث طوبی مفصل است. اولاً باید بدانیم حسنات و تمام نعمت‌های الهی درجات دارد. از خدا می‌خواهیم در دنیا و آخرت به ما زندگی خوب دهد: (رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً)؛ «پروردگارا! در اين دنيا به ما نيكى و در آخرت [نيز] نيكى عطا كن». (بقره، ۲۰۱)

گاهی (حَسَنه) می‌خواهیم و گاهی (حُسنی) می‌خواهیم، یعنی بهترین. احتمالی که می‌دهم این است که کلمه (طیب) یعنی پاکیزه، درجه عالی حسنه است. زندگی طیبه عالی‌تر از زندگی خوب است. طوبی در درجات علیا است. به نظر می‌رسد کلمه طوبی اشاره به این باشد که مؤمنین به درجات اعلی در حسنات می‌رسند و آینده خوبی دارند. بهتر از بهشت و رضوان الهی چیست؟

طبق روایات، طوبی درختی است در بهشت و اصل و ریشه آن در سرای پیامبر اکرم (ص) و امیر المؤمنین (ع) خلق شده است و شاخه‌ای از آن در منازل شیعیان است. در حدیثی از پیامبر اکرم (ص) در مورد درخت طوبی پرسش شد. حضرت فرمودند: «اصلِ آن درخت در خانه من است و فرع آن بر اهل بهشت». دقایقی بعد شخص دیگری همین سؤال را پرسید و حضرت فرمودند: «طوبی در خانه علی (ع) است». حاضرین با تعجب علت تفاوت پاسخ را پرسیدند، پیامبر (ص) فرمودند: «خانه من و علی (ع) در بهشت در یک مکان است». (بحار الانوار، ج۸، ص۸۸) پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «أَنَا وَ عَلِی مِنْ شَجَرَةٍ وَاحِدَةٍ وَ النَّاسُ مِنْ أَشْجَارٍ شَتَّی؛ من و على از يک درختيم و مردم از درختان گوناگون». (بحار الانوار، ج۳۸، ص۳۰۹)

طوبی در ظاهر درخت است ولی هر چه بخواهیم در این درخت وجود دارد. در روایات بسیاری در وصف بهشت آمده، وقتی به بهشت واد می‌شویم می‌بینیم که بهشت با آنچه شنیدم تفاوت دارد. در واقع توصیفات بهشت در مقابل واقعیت آن هیچ است. در ادامه خداوند می‌فرماید: کفار قریش و بهانه‌گیران به پیامبر ایراد می‌گیرند در حالی که پیامبر اکرم (ص) اولین پیامبر نبوده و پیش از او پیامبران دیگری نیز بوده‌اند و تکذیب کفار از روی لجاجت است.

مشکل دوم که تلویحا در آیات بدان اشاره شده این است که کفار قریش بسیار خشن بودند و تصوری که از خدا داشتند نیز خدای خشمگین و غضبناک بود. این تصور ظاهرا نشأت گرفته از فلسفه یونان بود. رحمانیت خدا را درک نمی‌کردند. رحمان صیغه مبالغه است، یعنی رحم او بسیار است. این طور باید خدا را بشناسیم تا بتوانیم نسبت به دیگران نیز رحیم باشیم. بنی امیه و معاویه بسیار تلاش کردند با تحریف روایات، بسم الله الرحمن الرحیم را از قرآن حذف کنند و این کار را کردند. نتیجه این فرهنگ و عقیده، داعش و گروه‌های مشابه آن می‌شود.

(كَذَٰلِكَ أَرْسَلْنَاكَ فِي أُمَّةٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهَا أُمَمٌ لِتَتْلُوَ عَلَيْهِمُ الَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ وَهُمْ يَكْفُرُونَ بِالرَّحْمَٰنِ). پیامبر اکرم تو را در امتی فرستادیم که حقایق را برای آن‌ها بازگو کنی ولی این‌ها به رحمانیت خدا کافرند. پیش از تو نیز امت‌های دیگر و پیامبران دیگری نیز بودند. خداوند دنیا و ما را از روی رحمت و فضل خلق کرده است. (قُلْ هُوَ رَبِّي لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ). آنکه به او‌ کافرید پروردگار من است که ارحم الراحمین است. او که ما را از هیچ خلق کرده است. (عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَإِلَيْهِ مَتَابِ). قدرت خود را از او گرفتم و در آخرت نیز به سوی او می‌روم. سرنوشت من در دست اوست.

عظمت قرآن و دست کم گرفتن آن توسط برخی

(وَلَوْ أَنَّ قُرْآنًا سُيِّرَتْ بِهِ الْجِبَالُ أَوْ قُطِّعَتْ بِهِ الْأَرْضُ أَوْ كُلِّمَ بِهِ الْمَوْتَىٰ بَلْ لِلَّهِ الْأَمْرُ جَمِيعًا). در آن زمان افرادی بودند که قرآن را دست‌کم گرفتند، در حال حاضر هم چنین افرادی هستند. قرآن آنقدر عظیم است که اگر بر روی کوه‌ها نازل شود، کوه‌ها متلاشی می‌شوند. قرآن کتابی است که اگر کسی آن را بفهمد و به کمالات برسد، کارهای غیر ممکن می‌تواند انجام دهد. قرآن کریم نازل شد ولی عده‌ای ایمان نیاوردند. چه آیه و معجزه‌ای بالاتر از قرآن وجود دارد که این عده ایمان بیاورند؟ برخی مفسرین گفته‌اند (لو) یعنی اگر این قرآن نباشد. برخی دیگر گفته‌اند (لو) به این مفهوم است که اگر همین قرآن هم باشد، این‌ها ایمان نمی‌آورند. هر دو تفسیر صحیح است.

این قرآن همان کتابی است که انسان می‌تواند با آن طی‌الارض کند. در کهکشان‌ها سیر کند و با مردگان سخن بگوید. سلمان در مدائن از دنیا رفت. حضرت امیر علیه السلام از مدینه تا مدائن طی‌الارض کردند و در تشییع جنازه او حاضر شدند. حضرت موسی بن جعفر علیه السلام در بغداد به شهادت رسیدند. امام رضا علیه السلام از مدینه آمدند و در تجهیزشان شرکت کردند. نه تنها ائمه، بلکه صالحین نیز طی‌الارض دارند.

(وَلَوْ أَنَّ قُرْآنًا سُيِّرَتْ بِهِ الْجِبَالُ) قرآن کوه‌ها را جا به جا می‌کند. (أَوْ قُطِّعَتْ بِهِ الْأَرْضُ) یکی از معانی آن طی‌الارض است. (أَوْ كُلِّمَ بِهِ الْمَوْتَىٰ) صحبت با مردگان، (بَلْ لِلَّهِ الْأَمْرُ جَمِيعًا) همه چیز در دست خداست. (أَفَلَمْ يَيْأَسِ الَّذِينَ آمَنُوا أَنْ لَوْ يَشَاءُ اللَّهُ لَهَدَى النَّاسَ جَمِيعًا). مؤمنین همیشه سعی در هدایت کفار دارند. اگر خدا بخواهد تمام اهل زمین را مؤمن می‌کند. ولی ایمانی که به زور باشد بی‌معنا است.

(وَلَا يَزَالُ الَّذِينَ كَفَرُوا تُصِيبُهُمْ بِمَا صَنَعُوا قَارِعَةٌ أَوْ تَحُلُّ قَرِيبًا مِنْ دَارِهِمْ حَتَّىٰ يَأْتِيَ وَعْدُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لَا يُخْلِفُ الْمِيعَادَ). علاوه بر اینکه قرآن ناممکن‌ها را ممکن می‌کند و کوه‌ها را جا به جا می‌کند، کفار می‌بینند که خداوند عذاب نیز نازل می‌کند. به دلیل وجود کعبه بر مکه عذاب نازل نشد ولی اطراف مکه عذاب‌هایی نازل شد. خداوند می‌فرماید عذاب‌های دنیا فقط برای تنبیه است، هم برای خود آن‌ها هم برای دیگران، اما عذاب حقیقی در آخرت است و وعده خداوند خلف ندارد.