بازگرداندن سلامت معنوی بیماران با مدل قلب سلیم

به گزارش ایکنا، وبینار «مراقبت معنوی مبتنی بر مدل قلب سلیم در بیماران(sound heart model)» امروز دوشنبه 10 خرداد‌ماه به همت کارگروه سلامت معنوی دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله(عج) و مرکز سلامت معنوی دانشگاه علوم پزشکی کرمان، با سخنرانی مینو اسدزندی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله(عج) و عضو گروه سلامت معنوی فرهنگستان علوم پزشکی برگزار شد.

در این وبینار، اسدزندی با قرائت آیه 24 سوره انفال که می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَجِيبُوا لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاكُمْ لِمَا يُحْيِيكُمْ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ وَأَنَّهُ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ؛ اى كسانى كه ايمان آورده‏‌ايد، چون خدا و پيامبر شما را به چيزى فرا خواندند كه به شما حيات مى‌بخشد، آنان را اجابت كنيد و بدانيد كه خدا ميان آدمى و دلش حايل مى‌گردد و هم در نزد او محشور خواهيد شد»، سخنرانی خود را شروع کرد و گفت: مدل مراقبت معنوی مبتنی بر قلب سلیم که حاصل 20 سال مطالعه در این حوزه است.

وی ادامه داد: من با رنج بیماری‌های شدیدی در بیماران و عزیزانم مواجه می‌شدم و برای من جای سؤال بود که اگر خدا را «ارحم الراحمین» می‌دانیم، پس دلیل اینکه انسان‌ها در طول زندگی با این همه رنج و محنت مواجه می‌شوند، چیست؟ پس چرا خدا اذن چنین مصیبت و رنجی را داده و اگر من جزو کادر درمان هستم، چطور می‌توانم برای کاهش آلام بیمارانم تلاش کنم؟

این عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله(عج) در ادامه به تشریح روند پژوهش در مبحث مدل قلب سلیم پرداخت و گفت: ابتدا فکر کردم اگر از مدل‌های پرستاری و مراقبتی کمک بگیریم، می‌توانم به سؤال‌هایم پاسخ دهم و حدود 35 مدل پرستاری را مطالعه و به هفت مدل مراقبت جهانی رسیدم و به تحلیل مدل‌ها پرداختم.

وی عنوان کرد: یافته‌ها نشان داد در هیچکدام از مدل‌های مراقبت به موضوع روح ملکوتی توجه نشده و باور به توحید، معاد، برپایی عدل الهی، لزوم پیروی از سیره معصومین به عنوان انسان‌ کامل توجه نشده است. با توجه به اینکه در قرآن از جمله سوره بقره به مسئله ایمان به غیب و روح اشاره شده است، مسئله روح برای من جای سؤال داشت که روح چیست که تا این حد در قرآن و سایر ادیان به آن توجه شده است.

این عضو گروه سلامت معنوی فرهنگستان علوم پزشکی ادامه داد: به عنوان یک فرد مسلمان، این پیش‌فرض ذهنی در من وجود داشت که انسان دارای دو بعد مادی و معنوی است و خداوند در آیات مکرر به موضوع روح اشاره فرموده‌اند. البته عده‌ای می‌گفتند موضوع روح خط قرمز دین است و نباید در این مسئله ورود کرد و برای این سخن خود به آیه 85 سوره اسراء که می‌فرماید: «‌وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي وَمَا أُوتِيتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلَّا قَلِيلًا؛ و در‌باره روح از تو مى‌‏پرسند، بگو روح از [سنخ] فرمان پروردگار من است و به شما از دانش جز اندكى داده نشده است» استدلال می‌کردند و می‌گفتند خداوند از موضوع روح اطلاعات قلیلی به ما داده است. اما امام باقر(ع) در تفسیر این آیه فرموده‌اند: خداوند علم کامل روح را به تعداد قلیلی داده است. یعنی اطلاعات قلیل نیست، بلکه افرادی که نسبت به آن آگاهند، کم هستند.

وی با اشاره به اینکه با استناد به همین حدیث به مسئله روح توجه کرده و آیات قرآن و احادیث را محور پژوهش خود قرار داده است، گفت: روح در قرآن با واژه قلب و آن چیزی که آدمی به وسیله آن درک می‌کند، بیان شده است. آیت‌الله دستغیب در کتاب قلب سلیم، روح را جوهر روحانی می‌داند که توانا، دانا، شناسا، مُدرک و محل احساسات است. این روح است که به ما امکان می‌دهد از عالم ناسوت و سایر عوالم هستی شناخت پیدا کنیم. این ویژگی ارزشمندی که در دین به روح نسبت داده می‌شود، در علوم پزشکی سعی می‌‌شود به مغز نسبت داده شود.

اسدزندی اضافه کرد: در ادیان مطرح شده که انسان‌ها روح دارند و این روح با جسم ارتباط دارد و نظام تمایلات و حساسیت‌ها را شکل می‌دهد و افکار نظام رفتاری را می‌سازد، به همین دلیل بُعد ملکوتی وجود انسان(روح) را در قرآن و نهج‌البلاغه بررسی کردم و متناسب با فرمایش پیامبر(ص) در زمینه خواب و رویا و تفسیر آیه 42 سوره زمر، این تئوری را مطرح کردم که ارتباط بین روح با جسم از طریق قالب مثالی است و این جسم مثالی در موقعی که می‌خوابیم، به عوالم دیگر سیر می‌کند و انسان به همین دلیل می‌تواند از رویای صادقه برخوردار شود.

وی ادامه داد: در مرحله دوم این تحقیق با مفهوم قلب سلیم در روایت‌ها آشنا شدم و این مفهوم را از شواهد دین اسلام اقتباس و در مفاهم متاپارادایمی از آن استفاده کردم. وقتی خواستم مفهوم انسان، سلامت، بیماری، محیط و پرستاری را تبیین کنم نیز از این مفهوم استفاده کردم.

تفاوت‌ها بین انسان‌هایی با قلب مریض، منیب و سلیم

این استاد دانشگاه با اشاره به حالت‌های مختلف روح که می‌تواند به نفس اماره، لوامه و ... تبدیل شود، گفت: تفاوت‌هایی بین انسان‌هایی با قلب مریض، منیب و سلیم هستند. راغب اصفهانی می‌فرمایند سلیم به معنی دور بودن از آفات ظاهری و باطنی است. قلب سلیم قلبی است که خداوند را ملاقات می‌کند، در حالی که جز خدا در قلب او وجود ندارد. پس صاحبان قلب سلیم در دنیا و آخرت در مقام رستگاری قرار دارند.

وی عنوان کرد: مفهوم سلامت معنوی از منظر قرآن به معنی برخوردار بودن از قلب سلیم در ایران و جهان جا افتاده است. صاحبان قلب سلیم دارای ویژگی‌هایی هستند که در روانشناسی مثبت به آن رسیده‌اند، از جمله این افراد در زمان حال زندگی می‌کنند، صبر دارند و از هرگونه ترس و اضطراب از آینده‌شان ایمن هستند و در روانشناسی مثبت افراد سالم به حساب می‌آیند.

اسدزندی هسته اصلی در این مدل را انسان و پیش‌فرض‌های مدل را مبتنی بر نص قرآن و روایات دانست و گفت: ما رحمت خداوند را بر غضب او مقدم می‌دانیم و اینکه هر اقدام بر مبنای مشیت و رحمت است و قائل هستیم ایمان به عالم غیب به انسان قدرت انتخاب و اراده می‌دهد.

بیماری‌های معنوی امری ارادی و انتخابی است

وی ضمن بیان هسته اصلی مراقبت و درمان (انسان)، گفت: در این مدل برای بعد روحی نسبت به بعد جسمی ضریب تأثیر بیشتری را قائل شده‌ایم. آیت‌الله دستغیب می‌فرمایند بیماری‌های معنوی امری است ارادی و انتخابی که حرمت شرعی دارد و دیسترس‌های معنوی حاصل روش زندگی کردن است و به نوع عکس‌العمل ما به رخدادها وابسته است.

این استاد دانشگاه افزود: انسان‌ها در برخورد با حوادث عالم هستی و انواع بیماری‌ها، استرس‌ها و ... عکس‌العمل چند بُعدی نشان می‌دهند؛ یعنی علاوه بر نشانه‌های جسمی، از نظر روانی، اجتماعی و معنوی نیز ممکن است دچار دیسترس‌هایی شوند که زندگی آنها را دچار اختلال کند و وظیفه مراقبان معنوی است که به مردم کمک کنند سلامت روانی و معنوی خود را حفظ کنند.

پرسنل درمان اجازه قضاوت بیماران را ندارند

وی با تأکید بر اینکه پرسنل درمان اجازه قضاوت بیماران را ندارند و حتی اگر بدانند که فرد بیمار در اثر رفتار غیراخلاقی دچار بیماری حادی شده است، نباید او را قضاوت کنند، گفت: چون ممکن است بیمار پس از ابتلا توبه کرده باشد.

این عضو گروه سلامت معنوی فرهنگستان علوم پزشکی انواع دیسترس‌های معنوی را اختلال ارتباط با خدا، خود، مردم و عالم هستی عنوان کرد و گفت: برای اینکه مفهوم قلب سلیم را در محیط واقعی بشناسیم، بر روی بیماران و خانواده‌ها مطالعه کردم و ویژگی‌های صاحبان قلب سلیم از جمله اینکه حکمت و خردورزی، اعتدال در قوه عقلیه، حیا و آزرم(عفت رفتاری و کلامی)، شجاعت با اعتدال در قوه غضبیه دارند را شناختیم، گفت: البته در دین اسلام به هیچ وجه اجازه تفتیش عقاید و اعتراف گرفتن به گناه و ... از افراد را نداریم و اجازه نداریم بگوییم برای بررسی سلامت معنوی می‌‌خواهیم دین مردم را بسنجیم. ما بیمار و خانواده را به مراقبت‌های معنوی دعوت کردیم.

وی تصریح کرد: پرستار، مشاور معنوی و تیم مراقبت باید برای ارتباط با بیمار پیش‌قدم شوند، در بیمار و خانواده ایجاد استقلال کنند، از چیزی یا کسی که به زندگی بیمار معنا می‌دهد، استفاده کنند، عواطف ناشی از ترس را به عواطف ناشی از عشق و اطمینال تبدیل کنند و از دستورالعمل‌های مراقبت معنوی که مبتنی بر شواهد دینی استخراج شده استفاده کنند.

این محقق سلامت معنوی اضافه کرد: در مرحله ششم تحقیق مدل تجویزی آموزشی مراقبت معنوی در بیماران را طراحی کردم و الگوریتم اجرای مراقبت معنوی نیز طراحی شد که در مقاله‌ها آمده است. در این مدل به سؤالات مهمی که برای بیمار پیش می‌آید، مثل اینکه چرا من بیمار شده‌ام؟ آیا بیماری تنبیه خداوند است و ... جواب داده می‌شود. اگر به این سؤال‌ها خوب پاسخ داده نشود، بیمار و خانواده صدمه می‌بینند. بیماری یک آزمایش الهی است و خداوند به وسیله بیماری، بنده خود را آزمایش می‌کند تا صبر او را بسنجد.

بیماری باعث پدیدار شدن نیازهای معنوی می‌شود

وی ادامه داد: البته برخی از مواقع، افراد به دلیل حرص، حسد، رفتار غیراخلاقی، سبک زندگی غلط و ... موجب بیماری خود می‌شوند، اما گاهی برخی بیماری‌ها مثل بیماری‌های ژنتیکی در اثر اینها نیست، اما در هر صورت بیماری باعث پدیدار شدن نیازهای معنوی می‌شود و در صورت خلاء معنوی دچار مشکل بیشتری می‌شود. پس نیاز است در خدمات سلامت مشاوره معنوی را هم بگنجانیم.

وی در پایان، نقشه مفهومی گام‌‌های اجرایی انجام مراقبت‌ معنوی برای رسیدن به سلامت معنوی را نام برد.

یادآور می‌شود، سلسله وبینارهای سلامت معنوی به همت دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله(عج) برگزار می‌شود و فیلم این وبینار در سایت مرکز سلامت معنوی بارگذاری خواهدشد.