قال‌الباقرها نشانی از گستره علم باقرالعلوم(ع) / برخی روشنفکران از سخنان ائمه غافلند

علی‌ الله‌بداشتی، عضو هیئت علمی دانشگاه قم در گفت‌وگو با ایکنا به بیان برخی فضائل علمی امام باقر(ع) پرداخت.

وی در ابتدا و با بیان مشخصات شناسنامه‌ای از امام باقر(ع) گفت: نام ایشان محمد بن علی(ع) است که در سوم صفر سال 57 هجری قمری، یا به قولی در اول رجب سال 57 به دنیا آمدند. در حادثه کربلا حضور داشتند و کودکی چهار ساله بودند. پس دوران امامت امام حسین(ع) را در صغر سن درک کردند اما قسمت اعظم عمر ایشان با دوران امامت پدر بزرگوارشان امام سجاد(ع) همراه بوده است. چنانکه سی و هشت سال از عمرشان را در خدمت امام سجاد(ع) بودند و در سال 95 هجری قمری بعد از شهادت امام سجاد(ع) به امامت رسیدند و نوزده سال امامت داشتند. عمر عزیزشان هم 57 سال بود و در ذی‌الحجه سال 114 به شهادت رسیدند. یکی از ویژگی‌های شخصی امام باقر(ع) این است که از دو طرف به رسول گرامی اسلام و امیرمومنان می‌رسند، چون مادر ایشان فاطمه، دختر امام حسن مجتبی(ع) از بانوان جلیل‌القدر اسلام بوده است.

وی اظهار کرد: باقر به معنای شکافنده علوم است. مقام علمی حضرت آنچنان بوده است که باقر گفته شده است و این لقب به دلایل مختلفی به حضرت داده شد. جابر بن عبدالله انصاری وقتی سلام رسول خدا را به ایشان رساند، گفت: «انت الباقر حقا، انت الذی تبقر العلم بقرا»، یعنی تو حقا شکافنده علوم هستی و تو کسی هستی که علم را آنگونه که شایسته است می‌شکافی. این از گستردگی علم امام باقر(ع) گزارش می‌کند. جابر بن یزید جعفی هم از اصحاب امام باقر(ع) است. جابر می‌گفت هفتاد هزار حدیث از آن حضرت فراگرفتم. محمد بن مسلم از اصحاب امام باقر(ع) می‌گفت هر مشکلی بر من روی می‌کرد از حضرت سوال می‌کردم تا آنکه سی هزار حدیث آموختم. اینها همه بیانگر جایگاه علمی امام باقر(ع) است. نکته دیگری که در باب جایگاه شخصیتی امام باقر(ع) می‌توان بیان کرد، مقام امامت و ولایت ایشان است که ما در زیارت جامعه کبیره که همه ائمه را می‌شود با آن زیارت کرد این مقامات را درباره ائمه(ع) می‌خوانیم: «أَنْتُمُ الصِّرَاطُ الْأَقْوَمُ [السَّبِيلُ الْأَعْظَمُ‏] وَ شُهَدَاءُ دَارِ الْفَنَاءِ وَ شُفَعَاءُ دَارِ الْبَقَاءِ» یعنی شما راه‌های استوار هستید و شما شاهدان دار فنا یعنی این دنیا هستید و شفیعان دار بقا هستید. باز می‌خوانیم: «وَ الرَّحْمَةُ الْمَوْصُولَةُ وَ الْآيَةُ الْمَخْزُونَةُ وَ الْأَمَانَةُ الْمَحْفُوظَةُ» رحمت به واسطه شما به مردم وصل می‌شود و نشانه خدا و شما امانت خدا در زمین هستید.

وی به روایاتی از امام باقر(ع) اشاره و تصریح کرد: ما باید تلاش کنیم کلام اهل بیت(ع) را بفهمیم. متاسفانه ما از کلام ائمه بیگانه شده‌ایم. روشنفکران ما به فیلسوفان غرب و شرق مراجعه می‌کنند اما به سخنان ائمه هدی که در سخنانشان نور هدایت است کمتر مراجعه دارند. از سوی دیگر بعضی به ظواهر بیانات ائمه چسبیدند در حالی که این احادیث معادن علم هستند و باید آنها را عمیقا درک کرد. یکی از سخنان نورانی آن حضرت این است؛ «الْکَمَالُ کُلُّ الْکَمَالِ: التَّفَقُّهُ فِی الدِّینِ، وَ الصَّبْرُ عَلَى النَّائِبَهِ، وَ تَقْدِیرُ الْمَعِیشَه»ِ. همه کمال در این نهفته است که انسان دانا و بصیر در دین باشد. تفقه یعنی درک عمیق. فقه هم از این گرفته شده است، البته فقه در کلام ائمه وسیع‌تر از فقه اصطلاحی است. پس کمال انسان در دین‌شناسی است و کسی که نسبت به دین خودش جاهل باشد، هیچ علم دیگری برایش نفع اخروی نخواهد داشت. اگر کسی پروفسور ریاضیات و مکانیک و ... باشد ولی نسبت به دین جاهل باشد جاهل حقیقی است چون کمال انسان، تفقه در دین است. صبر بر نائبه یعنی چی؟ یعنی انسان در مشکلات صابر باشد. تقدیر معیشت هم یعنی انسان در زندگی خودش اندازه داشته باشد و مدیریت خرج داشته باشد.

زمانه امام باقر(ع) به گونه‌ای بود که فضا برای سخن گفتن برایشان فراهم بود و شاگردان بسیاری تربیت کردند. وقتی شما به علم فقه مراجعه کنید، مرتب از «قال الباقر» می‌شنوید و این دلیل بر وسعت علمی آن حضرت و فضای محیطی آن حضرت بوده است که توانسته فرهنگ اسلام را نشر بدهد.

وی افزود: نکته دیگر این است که فرمودند: «ثلاثة من مكارم الدنيا و الآخرة أن تعفو عمن ظلمك و تصل من قطعك و تحلم إذا جهل عليك»، سه چیز از مکارم دنیا و آخرت است و اگر انسان به این سه عمل کند کار بزرگی کرده است. اول اینکه بتوانی از کسی که به تو ستم کرده است بگذری. دو، اگر کسی با تو قطع رابطه کرده است، بتوانی با صله رحم پاسخ او را بدهی. سه، در مقابل جاهلان حلم بورزی یعنی مانند او جهالت نورزی. این هم بحث اخلاقی مهمی است که جای تفصیل بسیار دارد. نکته اخلاقی دیگری که امام باقر(ع) فرمودند، بحث درباره تواضع است. ایشان فرمودند: «التواضع الرضا بالمجلس دون شرفه و أن تسلم على من لقيت و أن تترك المراء و إن كنت محقا». تواضع این است که اولا انسان در مجلسی که وارد می‌شود گرچه از نظر علمی و شخصیتی جایش بالای مجلس است ولی بالا و پایین برایش مهم نباشد. دوم اینکه با هر کسی مواجه می‌شود سلام کند و پیشگام در سلام باشد. سوم اینکه مراء را ترک کند ولو به حق باشد.

این استاد دانشگاه قم در پایان گفت: زمانه امام باقر(ع) به گونه‌ای بود که فضا برای سخن گفتن برایشان فراهم بود و شاگردان بسیاری تربیت کردند. وقتی شما به علم فقه مراجعه کنید، مرتب از «قال الباقر» می‌شنوید و این دلیل بر وسعت علمی آن حضرت و فضای محیطی آن حضرت بوده است که توانسته فرهنگ اسلام را نشر بدهد.