ویژگی‌های کتاب قرآنی «الدرر فی القراءات العشر»

به گزارش ایکنا، دکتر فخری سدخان العکیلی، در سال 1956 میلادی در بغداد متولد شده و مدرک دکترای خود را در رشته زبان انگلیسی کسب کرده است. او به اجازه‌نامه قرائت قرآن به روایت حفص از عاصم و اجازه‌نامه قرائات دهگانه نیز دست یافته است و چند ماه پیش کتابی را به منظور سهولت یادگیری قرآن به سبکی منحصر به فرد منتشر کرده است.
 
دکتر فخری دستاوردهای قرآنی بسیاری دارد. او در دوره داوری جامعة المصطفی(ص) العالمیه در شهر قم شرکت کرد و پس از 22 روز شرکت در یک دوره فشرده گواهینامه این رشته را دریافت کرد.
 
این استاد قرآن در مسابقات محلی، ملی و تلویزیونی قرآن کریم در عراق مشارکت گسترده داشته و در سی و ششمین مسابقات بین‌المللی قرآن کریم ایران نیز به عنوان داور حضور داشته است.
 
العکیلی پژوهش‌ها و مقالات بسیاری در زمینه علم صوت دارد و در علم قرائات نیز دارای تخصص است. در مسابقات محلی، ملی، تلویزیونی و بین‌المللی نیز به عنوان داور صوت شرکت داشته است.
 
دکتر فخری سدخان العکیلی، پژوهشگر قرآنی و استاد قرائات دهگانه، در گفت‌وگوی اختصاصی با خبرگزاری ایکنا، به بررسی آخرین کتاب خود تحت عنوان «الدرر فی القراءات العشر» پرداخته است که متن این مصاحبه در ادامه می‌آید:
 
ایکنا _ در ابتدا توضیح مختصری درباره کتاب «الدرر فی القراءات العشر» و انگیزه‌تان را از تألیف این کتاب بفرمایید.
 
علمای بسیاری تحقیق و پژوهش درباره قرائات دهگانه را آغاز کردند، از جمله «بن مجاهد»، «الدانی» و «الشاطبی» و هنوز هم علمایی وجود دارند که درباره قرائات دهگانه می‌نویسند که هر یک دارای سبک خاصی هستند و در خصوص قرائات قرآنی ارائه خاصی دارند. در حقیقت قرائات قرآنی علم مهمی در زمینه قرائت و تلاوت قرآن محسوب می‌شود.

 

کتاب‌های بسیاری در زمینه قرائت‌های قرآنی خواندم اما همه آنها با سبکی که می‌خواستم آن را به خواننده کتابم یا دانشجویان قرائات دهگانه ارائه دهم متفاوت بود زیرا دانشجویان قرائات دهگانه نیازمند سبکی ساده هستند که اصول قرائات را برای آنها شرح دهد.
 
ایکنا _ بنابراین با این انگیزه، شما کتاب «الدرر فی القراءات العشر» را در 4 فصل منتشر کردید. لطفا عناوین هر فصل را بفرمایید.
 
فصل اول شامل اهدای کتاب و سپس مقدمه و منشأ قرائات و تعریف اصطلاحات است. فصل دوم درباره اصول قاریان اهل سما (نافع، ابن کثیر، ابی عمرو) است. فصل سوم نیز شامل شرح اصول قاری شامی (بن عامر الشامی) و قاریان کوفی است و فصل چهارم درباره قاریان تکمیل کننده مسیر قرائات است.
 
ایکنا _ برای ما درباره محتوای کتاب «الدرر فی القراءات العشر» سخن بگویید.
 
فصل نخست این کتاب درباره منشأ قرائات قرآنی و تاریخ به وجود آمدن آن سخن گفته است که از رحلت پیامبر اکرم(ص) و اعتکاف امام علی(ع) برای جمع‌آوری قرآن آغاز شده و همچنین به شرایط آن دوران در زمان خلافت ابوبکر تا عثمان پرداخته است.
 
قرائت‌های قرآنی از قرائت‌های شاذ و نادر و همچنین قرائت‌های مطابق با رسم‌الخط قرآنی به وجود آمدند اما در میان علما اختلافاتی در این زمینه به وجود آمده است.
 
در این راستا، تمام اطلاعاتی را که در رابطه با منشأ قرائات، تاریخ و توسعه آنها و کیفیت نشر مصحف‌ها و اختلاف این مصحف‌ها از لحاظ گویش‌ها و دیگر مسائل بود، جمع‌آوری کردم، به عنوان مثال مصحف‌هایی وجود دارد که به لهجه «قریش» کتابت شده است، همچنین مصحف‌هایی هست که به لهجه «هوازن» نوشته شده و این گویش‌ها با یکدیگر تفاوت دارد و در نهایت به جمع بندی اصول این قاریان دهگانه دست پیدا کردم.
 
این کتاب از چهار فصل تشکیل شده است که در بردارنده انواع قرائت‌ها، تاریخ آنها، منشأ آنها و قرائات پذیرفته شده است. فصل اول به توضیح اصطلاحات به کار برده شده در قرائت‌های قرآنی پرداخته است زیرا اصطلاحاتی وجود دارد که قاری قرائات دهگانه باید با آنها آشنایی داشته باشد. به عنوان مثال اصطلاحات «ابدال»، «تسهیل» و «یاء زائده» و اصطلاحات دیگری که به این قرائت‌ها مرتبط است.
 

در فصل دوم به قرائت اهل «سما» یعنی «بن کثیر»، «نافع المدنی» و «ابو عمرو البصری» پرداخته‌ام و برای هر یک از این قاریان اصولی را به ترتیب ذکر کرده‌ام تا خواننده این کتاب بتواند به آسانی اصول قاریان را متوجه شود.
 
پس از مطالعات کتب متعدد به این نتیجه دست یافتم که اصول قاریان پراکنده بوده و به یکدیگر ارتباطی ندارند و برخی از آنها بسیار تکرار شده‌اند، لذا یادگیری این درس به چنین روشی برای دانشجو دشوار است. لذا من این اصول را خلاصه کردم تا دانشجوی قرائات دهگانه بتواند از آنها استفاده کند.
 
تمرکز من در فصل سوم کتاب بر اصول «عبدالله بن عامر الیحصبی الشامی» و قاریان کوفی یعنی «عاصم بن ابی النجود الاسدی الکوفی»، «حمزه الزیات الکوفی» و «الکسائی النحوی الکوفی» بود و اصول هر یک را به شکلی ساده و منظم و شماره‌گذاری شده دسته‌بندی کردم. خواننده کتاب از این شماره‌گذاری می‌تواند استفاده کند زیرا همانطور که گفتم، برخی اصول در کتابهای دیگر پراکنده و غیرمرتبط و ناهماهنگ هستند لذا خواننده وقتی یکی از این اصول را بخواند، مثال‌های تطبیقی برای آن نمی‌یابد.
 
فصل چهارم کتاب نیز شامل قاریان «طریق الدره» یعنی «ابوجعفر المدنی»، «یعقوب الحضرمی البصری» و «خلف بن هشام» است که این سه قاری را به نام قاریان تکمیل کننده قراء سبعه (هفتگانه) می‌نامیم و تعداد قاریان بدین ترتیب به 10 نفر می‌رسد.
 
ایکنا _ گروه هدف این کتاب چه کسانی هستند؟ آیا گروه سنی یا علمی خاصی مد نظر بوده است؟
 
علم قرائات، علمی است که جز اهل آن، کسی آن را درک نمی‌کند. کتاب «الدرر فی القراءات العشر» را نیز جز کسانی که علم قرائات را می‌دانند، افراد دیگر درک نمی‌کنند. لذا خواننده معمولی وقتی این کتاب را می‌خواند به عقیده من چیز زیادی از آن متوجه نمی‌شود چرا که در آن اصطلاحات بسیاری وجود دارد که برای خواننده معمولی قابل فهم نیست.
 
ما در کتابخانه‌ها کتب عمومی را می‌یابیم که خواننده معمولی آن‌ها را می‌خواند و متوجه می‌شود. اما به عقیده من، خواننده خاص یا خواننده متخصص در قرائات دهگانه کسی است که آنچه در کتاب «الدرر فی القراءات العشر» آمده است را بفهمد و درک کند.
 
به عنوان مثال زمانی که خواننده کتاب برخی اصطلاحات را می‌خواند، ممکن است آنها را متوجه نشود. مثلا وقتی می‌گوییم «روایت»، ممکن است معنای روایت را نداند و همچنین معنای «طریق» را نفهمد و نیز ممکن است نداند که «قاری» و «مقریء» کیست و یا «ابدال» و دیگر اصطلاحات چه معنایی دارند.
 
یک قاری معمولی که تخصصی در قرائات ندارد، معنای این اصطلاحات را نمی‌داند و در نتیجه نمی‌تواند این اصول را درک کند مگر زمانی که این اصول را به طور کامل فرا گیرد و از آنها اشباع شود. در غیر این صورت فرق بین «فتح» و «اماله» را نمی‌فهمد و نمی‌داند که «رسم الخط قرآنی»، «اماله صغری» و «اماله کبری» چیست.
 
ما با گروه سنی سروکار نداریم بلکه با سطح تحصیلات سروکار داریم. ممکن است قاری‌ای پیدا کنیم که در روایت «حفص» تخصص دارد لذا ممکن است این کتاب برای او مفهوم باشد اما کل این کتاب را تنها کسی می‌فهمد که تسلط کامل به قرائات دهگانه داشته باشد.
 
ایکنا _ هدف از انتشار این کتاب چیست؟
 
هدف از انتشار کتاب «الدرر فی القراءات العشر» نشر قرائت‌ها به سبکی ساده و روشن و واقعی و بسیار آسان است.
 
ایکنا _ مهمترین ویژگی‌های این کتاب در مقایسه با سایر کتب قرآنی چیست؟
 
این کتاب، یک کتاب آموزشی است و مهمترین چیز در یک کتاب آموزشی سبک و ترتیب و نظم و هماهنگی است. این کتاب از آغاز علم قرائات و رشد آنها شروع کرده است و اینکه به چه دلیل قرائات به این صورت به دست ما رسیده است و همچنین دربردارنده اصول قاریان دهگانه است که از قاریان اهل سما شروع شده و تا سه قاری تکمیل کننده قراء دهگانه پایان می‌یابد.
 
به نظر من این کتاب با وجود اینکه تعداد صفحاتش کمتر از 270 صفحه است اما بسیار مختصر و مفید برای علم قرائات است به طوری که بسیاری از سخنان مهم درباره قرائات را در آن می‌یابیم. لذا یک کتاب آموزشی مرتب، منظم و همه جانبه است که دانشجوی علم قرائات می‌تواند از آن استفاده کند.
 
تعدادی پایان‌نامه دکترا در زمینه علم قرائات وجود دارد که پژوهشگر گاهی در آن به بررسی گروهی از قاریان یا تعدادی از اصول قرائات پرداخته است اما به عقیده من، کتاب الدرر یک کتاب کامل در زمینه علم قرائات به استثنای قرائت‌های شاذ و نادر است.
 
با این حال کتاب‌هایی در علم قرائات وجود دارد که به 14 نوع از قرائت‌ها پرداخته است اما به نظر من تمام قرائت‌ها به استثنای قرائت‌های دهگانه قرائت شاذ هستند و من به آنها نپرداخته‌ام.

 

این کتاب شامل اطلاعات بسیار و مسائل مهم بسیاری است.

 

برخی کتاب‌ها درباره قرائات را مطالعه و دریافتم که این کتاب‌ها حاوی هر مطلبی که یک دانشجوی مبتدی نیاز دارد نیست، لذا این کتاب را ارائه کرده و تلاش کردم که اختصار را در آن رعایت کنم. اما موضوعات مهمی که خواننده به آن نیاز داشت را جایگزین کردم.
 
ایکنا _ این کتاب کی، کجا و چگونه به چاپ رسیده است؟
 
این کتاب 3 ماه پیش و به دنبال تحقیق گسترده که بیش از یک سال به طول انجامید، در انتشارات «تراوا» در شهر اهواز واقع در جنوب غربی ایران به چاپ رسید.
 
ایکنا _ استقبال مردم عادی و متخصصین از این کتاب چگونه بوده است؟
 
استقبال خوب بود و ما کتاب را در میان دانشجویان قرائات و کسانی که در قرائت‌های مختلف اجازه‌نامه دریافت کرده بودند، توزیع کردیم. از سایر استان‌ها نیز درخواست‌های بسیاری وجود داشت و تعداد قابل توجهی نیز در آن استان‌ها توزیع شد. همچنین تمایل بسیاری از سوی قاریان برای دستیابی به این کتاب وجود داشت.
 
ایکنا _ اهمیت آگاهی دانشجویان از قرائات در کتاب الدرر فی القرائات العشر چیست؟
 
همانطور که گفتم این کتاب آموزشی است و بسیار ضرورت دارد که هر قاری یا دانشجوی علم قرائات یا متخصص در این زمینه، نسخه‌ای از کتاب را تهیه کند تا از اصول کلی قاریان قرائات دهگانه آگاهی پیدا کند.