اسطوره‌سازی و توصیفات ماورایی از عاشورا مهمترین خطوط تحریف است

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی مسائلی، استاد و پژوهشگر حوزه علمیه، 25 مردادماه در نشست علمی «انحرافات عزاداری عاشورا»، گفت: این انحرافات دو دسته معنوی و عملی است،  تحریفات عملی هم دو نوع است؛ اول دسته‌ای که از سوی خواص ایجاد شده است، یعنی به جای اینکه محور جلسه عزا، روحانی و سخنران باشد، مداح است؛ دسته دیگر تحریفات عملی از سوی مردم به مرور زمان ایجاد شده است. 

وی با بیان اینکه تحریفات مرتبط با عاشورا گاهی افزودنی و گاهی کاستنی است، افزود: برخی مواقع چیزهایی از عاشورا بوده و حذف شده که باید مورد توجه قرار بگیرد که به نظر بنده بعد سیاسی و اجتماعی است. همچنین دسته‌ای از انحرافات این است که همه راست‌ها بیان نشده، نه اینکه صرفاً دروغ‌هایی بسته شده باشد؛ البته بعد از انقلاب اسلامی خیلی از ابعاد روشن شده و تحریفات کاهش یافته است.

مسائلی با بیان اینکه بی‌توجهی به همه ابعاد عاشورا تحریف کاهشی است، تصریح کرد: یکی از مقاطعی که مواجهه جدی با تحریفات صورت گرفت، دوره محدث نوری با تألیف کتاب «لؤلؤ و المرجان» است؛ این کتاب بر صدق و راستگویی به عنوان رکن عزاداری برای امام حسین(ع) تأکید داشت؛ نقد وی عمدتاً ناظر به روحانیون  اهل منبر است. کتاب مذکور نتوانست حرکت جدی بین مردم و روحانیت در دوره خود ایجاد کند. قبل از انقلاب، به خاطر استنادات شهید مطهری به مباحث، این کتاب لؤلؤ و مرجان مورد توجه بیشتری قرار گرفت.

مقابله سیدمحسن امین با تحریفات

وی افزود: آیت‌الله سیدمحسن امین فرد دیگری است که به تألیف اثر  و مقابله با تحریفات اقدام کرد که کار او تأثیرگذاری زیادی هم داشت؛ وی کتاب «التنزیه لاعمال الشبیه» را نوشت؛ این کتاب در نجف مورد نقدهای زیادی قرار گرفت و از طرفی طرفدارانی هم یافت. البته وی آثاری را در ترغیب به عزاداری داشت، ولی از مسائلی که گناه و یا انحراف در عزاداری است، جلوگیری می‌کرد؛ مثلاً ایشان ورود غنا و استفاده از آلات موسیقی به عزاداری را انحراف می‌داند.

مسائلی اضافه کرد: بیشترین چیزی که باعث نقد به این کتاب شد بحث ضرر رساندن به بدن به خصوص بر اثر قمه‌زنی است؛ وی همچنین به رفتارهای شبیه‌سازی برخی بازیگران به اهل بیت(ع) نقد داشت به خصوص اینکه زنان اهل بیت(ع) را به طرز وهن‌آمیزی مانند ضجه  زدن و گریه کردن شبیه‌سازی کنند. البته آیت‌الله سیدابوالحسن اصفهانی از ایشان حمایت کرد.

 استاد حوزه علمیه با اشاره به نقدهای این کتاب در صد ساله اخیر، گفت: این کتاب از سوی جلال آل احمد به فارسی ترجمه و با عنوان «عزاداری‌های نامشروع» منتشر شد؛ این کتاب نایاب شده، زیرا بازاری‌ها آن را خریده و سوزانده بودند؛ این کتاب ترجمه دقیقی نبود و یک سوم اثر علامه امین را ترجمه کرد. بنده چند سال قبل این کتاب را ترجمه و مقدمه مفصلی هم درباره سرنوشت آن نوشتم. این کتاب با عنوان «سرآغازی بر اصلاح عزاداری» منتشر شد.

شهید مطهری در خط مقدم مقابله با تحریف

وی اضافه کرد: حرکت سوم در این زمینه، از سوی شهید مطهری و با تألیف «حماسه حسینی(ع)» انجام شد؛ وی هم به تحریفات فکری و معنوی و هم به تحریفات مرتبط با شکل عزاداری پرداخت. رویکرد محسن امین عام بود، یعنی هم به رفتارهای انحرافی عوام و هم خواص متعرض شد، ولی شهید مطهری، بیشتر از منظر خواص به آن پرداخت.

مسائلی با اشاره به برخی تحریفات معنوی پیرامون عاشورا، گفت: یکی از این تحریفات، فرابشری و ماورایی جلوه‌دادن عاشوراست که در دوره صفویه و قاجار به اوج رسید، ولی امروزه کمتر شده است؛ این مسئله رابطه عاشورا را با عقل و تاریخ کنار می‌گذارد. لذا گزارشات انحرافی و رویکرد عرفانی به قیام عاشورا زیاد می‌شود؛ اینها برای اینکه شکست ظاهری امام(ع) را پوشش دهند، تصور می‌کنند این رویکرد مؤثر است.

استاد و پژوهشگر حوزه علمیه اضافه کرد: تبدیل عاشورا از حماسه به مصیبت‌محوری، هم از دیگر انحرافات است، الان برخی ابعاد سیاسی و اجتماعی عاشورا را انکار می‌کنند؛ بنده از برخی افراد به «مذهبی‌های ضدانقلابی» تعبیر می‌کنم، این افراد وقتی پای عزاداری در وسط است، همه توان خود را می‌گذارند، ولی منکر پرداختن به آرمان‌های عاشورا در دوره کنونی هستند. این افراد صرفاً وجه مصیبت‌گونه عاشورا را مدنظر قرار داده و سایر ابعاد را فراموش کرده‌اند.

مسائلی گفت: برجسته کردن ظاهر عزاداری و بی‌توجهی به باطن آن از دیگر انحرافات است؛ این پدیده چندین قرن است که گریبانگیر ما بوده است؛ پادشاهانی بوده‌اند که اهداف و رفتار و عقاید آنها سنخیتی با عاشورا نداشته، ولی در عزاداری شدت به خرج می‌دادند؛ کسانی مانند شاهان قاجار به خصوص ناصرالدین و برخی از اینها حتی قمه می‌زدند. پهلوی‌ها هم چنین رویکردی داشتند و رضا شاه در عزاداری شرکت می‌کرد.

استاد و پژوهشگر حوزه علمیه اظهار کرد: تبدیل امام حسین(ع) از اسوه به اسطوره از دیگر انحرافات پیرامون قیام عاشوراست؛ ائمه(ع) انسان بودند و اسوه شدند، نه اینکه فرشته و یا موجودی ماورایی و یا اسطوره‌ای باشند. اگر اسوه‌ها به جای اینکه انسان وراء باشند به ورای انسان تبدیل شد، تحریف هم به دنبال دارد. داستان‌سرایی برای امام(ع) و یارانش از جمله پیامدهای این رویکرد است و گزارشات تاریخی عاشورا هم در مقاطعی تحت تأثیر این قصص بوده و علما هم مسامحه به خرج دادند.

آمار وهن‌آمیز

وی افزود: مثلا فاضل دربندی در اسرارالشهادة، عاشورا را 72 ساعت می‌داند که در گرمای 70 درجه رخ داده و یا هزار معجزه از امام صادر شد و از جمله اینکه از انگشتان امام(ع) آب جاری شد و اصحاب از آن نوشیدند؛ یا بعد از عاشورا امام(ع) زنده شد و یارانش را زنده کرد و از شراب بهشتی خوردند و به حال شهادت برگشتند. آمار عجیبی هم از کشته‌ها می‌دهد، اینکه امام(ع) در هر حمله 12 هزار نفر را می‌کشت. یا ابن شهرآشوب 1900 زخم را برای جلوی بدن امام(ع) قائل می‌شود، عالم دیگری آن را به 4 هزار زخم افزایش می‌دهد و بزرگوار دیگری آن را به تعداد آیات قرآن می‌داند.

مسائلی تصریح کرد: یکی از منبری‌های معروف چند سال قبل از رادیو نقل کرد که حضرت عباس(ع) به میدان رفت و اگر ندای امام(ع) مبنی بر اینکه آب برای اهل بیت(ع) بیاور نبود، همه لشکریان دشمن را نابود می‌کرد؛ این نگاه اسطوره‌ای است نه اسوه؛ گاهی نگاه ما به امام زمان(عج) هم این طور است، گویی امام(عج) که بیایند همه امورات با غیب حل می‌شود و مردم و پیروانشان نقشی ندارند. 

وی با بیان اینکه از دیگر انحرافات، ضرر رساندن به بدن به بهانه عزاداری است، به برخی مقاتل معتبر اشاره کرد و گفت: مقتل تحریف نشده ابی مخنف و در عصر حاضر مقتل جامع سیدالشهداء که تحت اشراف مرحوم پیشوایی تألیف شده، به علاقه‌مندان پیشنهاد می‌شود.

وی همچنین در مورد اینکه امام عصر(عج) هر صبح و شام بر جدشان گریه می‌کنند، افزود: موضوع قابل تأویلی است، زیرا منظور این نیست که ایشان همه امور خود را تعطیل کرده و فقط مشغول گریه هستند، بلکه یادآوری و ذکر روزانه عاشورا و مصیبت جدشان، اباعبدالله الحسین(ع) است.