اهداف نهضت حسینی و دستاوردهای واقعه عاشورا

پس از مرگِ معاویه حاکم اموی در سال ۶۰ ه‍. ق، پسرش یزید بر تخت حکومت نشست و تلاش کرد تا از امام حسین(ع) برای حکومت نامشروعش بیعت بگیرد. ولی امام(ع) بیعت با فردی فاسد و فاسق و غاصب را جایز ندانسته و امتناع کردند. امام به جهت اینکه در معرض تهدید بیعت اجباری قرار داشتند، مجبور گردید با اهل‌بیتش مهاجرت کرده به مکه برود و در اقامت چهار ماه‌اش به حج نیز مشرف شود.

مردم کوفه که اکثراً شیعه بودند و از مرگِ معاویه شادمان بودند و به امام حسین(ع) نامه‌های زیادی نوشتند که دیگر ادامه حکومت بنی‌امیه را تحمل نکرده و ضمن اعلام بیعت با امام(ع)؛ از وی دعوت کردند تا وی به کوفه بیاید. امام(ع) نخست مسلم بن عقیل، را به‌عنوان سفیر خود به آنجا فرستاد تا وضع را بررسی کند. لکن اقدامات عبیدالله بن زیاد، حاکم جدید کوفه، با روش‌های زر و زور و تزویر مردم ترساند و آن‌ها مسلم را تنها گذاشتند و نهایتاً حاکم کوفه سفیر امام را به شهادت رساند. اما امام(ع) که از حوادث کوفه خبر نداشتند، در ذیحجه سال ۶۰ حج را نیمه‌کاره رها کرده و رهسپار کوفه شدند.

در میانه راه، سپاه کوفه به فرماندهی حر بن یزید ریاحی مسیر کاروان به‌سوی کوفه را سد کردند و در نتیجه، امام(ع) مجبور شدند مسیر خود را تغییر دهند و در روز دوم محرم سال ۶۱ ه‍. ق به کربلا رسیدند.

از روز سوم ماه محرم، به فرماندهی عمر بن سعد، لشکریانی از کوفه برای بیعت و یا قتل امام(ع) به کربلا وارد شده وارد و زده و امام(ع) را در محاصره کامل نظامی قرار دادند. امام حسین(ع) در روز تاسوعا یارانش را پالایش و مهیای روز عاشورا کردند. امام(ع) صبح روز دهم محرم، طی خطابه‌ای کوفیان را نصیحت کرده و بر آن‌ها اتمام حجت کردند. ولی بر سپاه سیاه‌دل اموی اثر نداشت. آن‌ها دنبال تسلیم شدن امام و یا قتل امام(ع) بودند. امام(ع) نیز گفت که هرگز خودش را چون بَرده تسلیم دشمن نمی‌کند.

در نیمروز عاشورا نبرد کربلا میان جبهه باطل و حق آغاز شد و پس نبردی نابرابر، سپاهیان امام حسین(ع) بعد از جنگی دلیرانه با دشمن به شهادت رسیدند و آخرین نبرد نیز توسط امام(ع) صورت گرفته و نهایتاً امام(ع) نیز مظلومانه به شهادت رسیدند و شمر بن ذی‌الجوشن سر امام(ع) را از تن جدا کرد.

تعداد شهدای کربلا ۷۲ نفر ذکر شده است. ۱۸ نفر از شهیدان از بنی‌هاشم بودند. شناخته‌شده‌ترین شهدای بنی‌هاشم، امام حسین(ع)، عباس بن علی و علی‌اکبر و علی‌اصغر و حضرت قاسم بوده، و از بارزترین شهدای غیر هاشمی حر بن یزید ریاحی، حبیب بن مظاهر، مسلم بن عوسجه و زهیر بن قین می‌باشند.

سپس لشکر ابن زیاد به غارت خیمه‌های امام(ع) روی آوردند. خیام را آتش زده و اهل‌بیت امام(ع) را به اسارت گرفتند و سرِ امام و شهدای کربلا را همراه با کاروان اسرا به کوفه و طی راه طولانی به دمشق بردند و حماسه دیگری از صبر و استقامت اسرای کربلا به مدیریت حضرت زینب (س) در برابر سختی‌ها و اهانت‌ها و بی‌حرمتی‌ها به وقوع پیوست.

شرایط جامعه و حاکم وقت:

از خطبه امام، می‌توان چنین دریافت که حاکمان بنی‌امیه (به‌ویژه یزید) اقدامات ضد دینی زیر را مرتکب شده بودند: (مقتل خوارزمی، ج ۱، ص ۲۳۴)
۱) فرمانبرداری از خدا را رها کرده و به اطاعت از شیطان رو آورده‌اند.
۲) فساد را (در زمین) آشکار کرده‌اند.
۳) حدود الهی را تعطیل کرده‌اند.
۴) بیت‌المال را به خود اختصاص داده‌اند.
۵) حرام خدا را حلال و حلال الهی را حرام کرده‌اند.

اهداف قیام امام حسین(ع)

اهداف قیام امام حسین(ع) براساس نقل بیانات امام معصوم(ع) در مقاطع مختلف (طبق منابع موثق) چنین بوده است:
۱) احیای مظاهر و نشانه‌های اسلام اصیل و ناب محمدی (تحف العقول، ص ۲۳۹)
۲) اصلاح و بهبود وضع مردم سرزمین‌های اسلامی (تحف العقول، ص ۲۳۹)
۳) مبارزه با ستمگران اُموی جهت تأمین امنیت برای مردم ستمدیده (تحف العقول، ص ۲۳۹)
۴) فراهم ساختن بستری مناسب برای عمل به احکام و واجبات الهی (تحف العقول، ص ۲۳۹)
۵) طلب اصلاح در امور امت پیامبر (ص) (مناقب آل‌ابی‌طالب، ج ۴، ص ۹۷)
۶) امر به معروف (الفروع من الکافی، ج ۴، ص ۵۷۸)
۷) نهی از منکر (الفروع من الکافی، ج ۴، ص ۵۷۸)
۸) عمل به سیره رسول‌خدا(ص) و امیرالمؤمنین(ع) همانند برپایی نماز (سفینة البحار، ج ۲، ص ۴۴)
۹) دعوت (و عمل) به کتاب خدا و سنت پیامبر(ص) طبری، ج ۷، ص ۲۴۰)
۱۰) احیای سنت پیامبر(ص) که از بین رفته است و برپایی مظاهر حق و حقیقت طبری، ج ۷، ص ۲۴۰)
۱۱) از بین بردن بدعت‌ها (که جایگزین احکام خدا و سنت پیامبر شده است). (طبری، ج ۷، ص ۲۴۰)
۱۲) ترویج حق و عمل به آن (مفاتیح الجنان، زیارت مطلقة امام حسین، ص ۷۷۹)
۱۳) نهی از ترویج باطل و بازداشتن از عمل به آن (الاحتجاج، ج ۲، ص ۹۹)
۱۴) عدم پذیرش زندگی ذلت‌بار و ننگین دنیا و انتخاب زندگی با سعادت آخرت. (مقتل خوارزمی، ج ۲، ص ۵) و (مناقب آل‌ابی‌طالب، ج ۴، ص ۷۵)
۱۵) نجات مسلمانان از بی خبری نسبت به احکام دین و وظایف خویش در برابر پروردگار (تهذیب‌الاحکام، ج ۶، ص ۱۲۶) از دیدگاه امام صادق(ع).
۱۶) رهایی بندگان خدا از گمراهی با آگاه ساختن آنان به لزوم پیروی از رهبران واقعی دین (تهذیب‌الاحکام، ج ۶، ص ۱۲۶) از دیدگاه امام صادق(ع).

دستاوردهای قیام امام حسین(ع)

قیام امام حسین(ع) و نهضت عاشورای حسینی پیام‌ها و دستاوردهای زیر را به همراه داشته است:

۱) نجات دین اسلام از انحراف و تحریف (اصلاح دین جدش)
۲) زنده کردن شعایر اسلامی در جامعه
۳) آگاه ساختن انسان‌های غفلت زده و وجدان‌های خفته
۴) برانگیختن نیروهای ایمانی در درون نهفته
۵) متزلزل کردن بنیان کاخ‌های ظلم ستم
۶) آموختن انتخاب بهترین شیوه خوب مردن و درس شهادت
۷) آموختن راه اصلاح جامعه از فساد و فاسد
۸) نمایش معنی واقعی آزادگی و آزادمرد بودن
۹) بن‌بست شکنی در جامعه ظلمت‌زده و انتخاب هجرت و جهاد
۱۰) مجاهده در راه اسلام تا پای اهدای جان خود و اهل‌بیت خویش
۱۱) اقامه نماز اول وقت، حتی در میدان جنگ
۱۲) بنیان‌گذاری نهضت انقلابی

سخن پایانی

واقعه کربلا به‌عنوان یک حادثه بی‌نظیر و شعله فروزان در تاریخ تشیع باقی‌مانده است و با الگو گیری سبب قیام‌های بسیاری علیه ظلم و ستم و بخصوص در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس گردید. روز عاشورا مهم‌ترین روز عزاداری در فرهنگ تشیع می‌باشد. در هر نقطه‌ای که تعدادی از شیعیان حضور داشته باشند در این روز مراسم سوگواری برگزار می‌کنند. که کار بسیار شایسته‌ای بوده و دارای اجر و قرب زیادی دارد.

آنچه مهم‌تر از شور حسینی است، ارتقای شعور و معرفت نسبت به اهداف نهضت حسینی با زنده نگه‌داشتن معارف قیام امام حسین(ع) و ارتقای روحیه حسینی زیستن و حسینی مردن؛ و روحیه آزادگی و مجاهده تا تقدیم جان بایستی در جامعه دمیده شود، تا جوامع اسلامی در برابر تهدیدات دشمنانی که کمر به نابودی اسلام ناب و احیای اسلام امریکایی و شیعه انگلیسی هستند، بیمه‌ شده و زمینه‌ساز ظهور مهدوی(عج) فراهم و بساط ظلم و ستم برچیده شود.

یادداشت از سیدجواد هاشمی فشارکی، استاد دانشگاه امام حسین(ع)