
یکی از اتفاقاتی که هر از چند گاهی موجب ناراحتی و اعتراض مسلمانان در سراسر جهان میشود، توهین و بیاحترامی به ساحت مقدس پیامبر گرامی اسلام است. لذا برای مقابله با آن باید جهان اسلام رویکرد واحدی را در پیش بگیرد. همچنین لازم است در داخل کشور میزان توجه به پیامبر اعظم(ص) در برنامههای فرهنگی بیشتر شود. برای بررسی رویکردهای کاربردی در مورد حفظ قداست نام و جایگاه پیامبر اسلام(ص) با منصور حاجی، پژوهشگر قرآن کریم، به گفتوگو نشستیم که در ادامه میخوانید.
ایکنا ـ با توجه به روی کار آمدن دولت جدید در ایران و اینکه یکی از دغدغههای مؤمنان، توجه به پیامبر اسلام(ص) است، وضعیت توجه دولتها در ایران به پیامبر(ص) چگونه بوده است و رویکرد فرهنگی دولت جدید به پیامبر باید چگونه باشد؟
وقتی کسی به خود اجازه میدهد که به ساحت پیامبر اسلام(ص) توهین کند، جمع شدن در یک میدان و شعار دادن یک حرکت نمادین است، اما اگر آنها متوجه شوند که جهان اسلام و مؤمنین مخصوصاً شیعیان با رویکردهای فرهنگی و معنوی به دنبال احیای نام پیامبر(ص) در قالب سنتهای پایدار هستند، قطعاً این حرکت مسلمانان تأثیرگذارتر از تجمعات مقطعی خواهد بود. اگر بخواهیم بدون تعصب نگاه کنیم، با یک نگاه گذرا متوجه میشویم که در مورد معارف نبوی تا حدود زیادی با خلأ جدی مواجهیم. حضرت امام خمینی(ره) نیز بارها فرمودند که قرآن در میان مسلمانان مهجور استT همین مهجوریت در مورد پیامبر خدا به گونهای دیگر وجود دارد.
ایکنا ـ دلایل این مهجوریت چیست؟
یک دلیل تاریخی دارد که باعث شده عملاً در حوزه معارف نبوی در بخش عظیمی از جامعه ما این خلأ وجود داشته باشد. البته لازم است از آستان قدس رضوی و تولیت محترم ایشان و مدیران آنجا تشکر کنم که اخیراً اقدامی انجام دادند و صحن جامع رضوی به نام صحن پیامبر اعظم نامگذاری کردند. بزرگترین نمادِ مادیِ اعتقادی شیعیان حرمهای مطهر حضرات معصومین(ع) هستند، اما قبل از این اقدام، در حرم امام رضا(ع) باب و رواقی به نام ایشان نبود.
امیدواریم این اقدام مبارک در دیگر عتبات عالیات در کربلا، کاظمین و سامرا انجام شود. ممکن است سؤال شود چرا در حرم امام حسین(ع)، که نواده عزیز پیامبر خداست و برای اصلاح دینِ جد خود قیام کرد و پیامبر هم فرموده است که حسین از من و من از حسینم، هیچ نمادی از نام پیامبر نیست. نکته جالبی است که باید به آن توجه کرد و به تأسی از کاری که در آستان رضوی انجام شد در سایر عتبات هم اتفاق بیفتد.
این خلأ را در همه سطوح از جمله در کارهای علمی و پایاننامهها مشاهده میکنیم. برخی از اندیشمندان به گردن ما حق زیادی دارند و چندین هزار عنوان پایاننامه درباره آنها نگاشته شده است، اما وقتی به وجود عظیم الشأن پیامبر اسلام(ص) میرسیم، میزان پایاننامهها به آن اندازهای که باید باشد نیست. الان بسیاری از مجموعهها در کشور ما همانند نماز، زکات، حج، موقوفات، قرآن، اهل بیت(ع) و... دارای متولی خاص هستند اما درباره پیامبر متولی خاصی وجود ندارد.
اگر از میدان آزادی به سمت شرق تهران حرکت کنید، در خیابان آزادی و در سازمان حج و زیارت نماد گنبد خضرا وجود دارد، اما اگر به سمت میدانهای انقلاب، فردوسی و امام حسین و تا ترمینال شرق حرکت کنید، هیچ نماد دیگری از پیامبر خدا وجود ندارد. لذا باید به دو نکته توجه کنیم؛ نکته اول ترویج معارف اسلام مبتنی بر آموزههای پیامبر اسلام و دوم صیانت از ساحت مقدس نبوی است. همچنین رویکرد مقام معظم رهبری در نامگذاری سال 1385 بسیار جالب بود که آغازگر حرکت خوبی شد، اما متأسفانه چندان استمرار پیدا نکرد.
امام خمینی(ره) انقلاب اسلامی ما را جلوهای از بعثت رسولالله، ولایت فقیه را ولایت رسولالله و نظریه انقلاب را اسلام ناب محمدی معرفی کردند، اولین فتوای بینالمللی ایشان نیز در صیانت از ساحت رسول الله بود. در دوران دفاع مقدس نیز نکات جالبی را بیان کردند؛ یکی اینکه میگویند هرکس از جنگ تخلف کند به رسولالله خیانت کرده است و در نامه معروف خود نیز میگویند: «خدایا تو شاهد باش که دشمنان دینت، گلهای باغ رسالتت را پر پر کردند.» یعنی شهدا را به گلهای باغ خدا تشبیه میکنند. این نشان میدهد که حضرت امام(ره) نیز در رویکرد ولایتمداری خود، علاوه بر توجه به ائمه، به این نکته توجه کردند که سرمنشأ تمام این مطالب از وجود مبارک پیامبر اعظم(ص) است، این نکات در سیره امام و رهبری قابل توجه و تحلیل است.
دولتهای گذشته بیشتر درگیر رتق و فتق امور اقتصادی و سیاسی بودند اما الان با آمدن دولت سیزدهم و شاخصها و مؤلفههایی که جناب آقای حجتالاسلام والمسلمین رئیسی دارند، بارقههایی وجود دارد تا زمینه توجه بیشتر به پیامبر اعظم به وجود بیاید.
ایکنا ـ شما به نامگذاری یک صحن در حرم رضوی با نام پیامبر اعظم(ع) اشاره کردید. آیا پیگیر بودهاید که در جاهای دیگر نیز چنین کاری انجام شود؟
بله، چندین باز با مسئولان ذیربط در ستاد عتبات عالیات جلسه داشتیم و موضوع را با آنها در میان گذاشتیم و آنها هم استقبال کردند و در دستور کار گذاشتهاند و به زودی نتایج آن مشخص خواهد شد.
ایکنا ـ همانگونه که در جریان هستید بسیاری از تخریبها نسبت به پیامبر اسلام(ص) در صحنه بینالمللی و از جانب برخی رسانههای کشورهای دیگر است. طبیعتاً در این زمینه نقش وزارت خارجه پررنگتر است. برای صیانت از پیامبر اعظم در صحنه بینالمللی چه پیشنهادهایی برای وزارت خارجه دارید؟
دستگاه دیپلماسی ما نقش خطیری در حوزه صیانت از ساحت مقدس نبوی در عرصههای بینالمللی دارد. البته دو رویکرد را میتوانیم برای دولت جناب آقای حجتالاسلام والمسلمین رئیسی مد نظر قرار دهیم که یکی ترویج فرهنگ و معارف نبوی و دیگری صیانت از ساحت مبارک رسولالله است. هر دو دارای مؤلفههای مشترکی هستند اما نوع کار آنها میتواند مجزا باشد.
در داخل کشور، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان صدا و سیما میتوانند با اختصاص بخشی از بودجهشان برای ترویج معارف نبوی اقدام کنند. مثلاً میتوانیم دارای شورای سیاستگذاری در حوزه ترویج معارف نبوی باشیم یا منشور توسعه فرهنگ نبوی را در وزارت ارشاد یا شورای عالی انقلاب فرهنگی داشته باشیم و به مرحله اجرا برسانیم. صدا و سیما میتواند اقدامات تولیدی جدیدی انجام دهد. کار تولیدی درباره پیامبر انجام میشود، اما با آن کارهایی که علیه ایشان انجام شده است نسبت چندانی ندارد.
در حوزه صیانت از پیامبر اسلام باید گفت که از اولین روزهای رسالت پیامبر اسلام، جریان یهود به معنای صهیونیستی علیه پیامبر موضعگیری کرد و آیات متعددی همانند 120 سوره بقره داریم که خداوند فرموده است: «وَلَنْ تَرْضَىٰ عَنْكَ الْيَهُودُ وَلَا النَّصَارَىٰ حَتَّىٰ تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ ۗ قُلْ إِنَّ هُدَى اللَّهِ هُوَ الْهُدَىٰ ۗ وَلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُمْ بَعْدَ الَّذِي جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ ۙ مَا لَكَ مِنَ اللَّهِ مِنْ وَلِيٍّ وَلَا نَصِيرٍ؛ هرگز یهود و نصاری از تو راضی نخواهند شد مگر آنکه پیروی از آیین آنها کنی. بگو: راهی که خدا بنماید به یقین راه حق تنها همان است؛ و البته اگر از میل و خواهش آنها پیروی کنی بعد از آنکه طریق حق را دریافتی، دیگر از سوی خدا یار و یاوری نخواهی داشت.» مسیحیت و یهودیت کنونی تقریباً نماد همین موضوع هستند. حال این تبعیت چگونه محقق میشود؟ زمانی که ما نسبت به پیامبر دچار خلأ و گسست شویم و به دنبال معارف محمدی نرویم، در نتیجه چون امت از پیامبر اسلام دور میشود ضربه میخورد. در طول تاریخ دیدهایم که هر وقت از تعالیم پیامبر(ص) دور شدهایم ضربه خوردهایم.
البته برای صیانت از ساحت نبوی در عرصه بینالملل اولین کار این است که وزارت خارجه دارای یک برنامه معین و مستمر باشد. پیشنهاد این است که وزارت خارجه ادارهای را با عنوان اداره صیانت از مقدسات اسلامی ذیل اداره حقوقی خودش تأسیس کند و دارای کارشناسان معینی باشد که تمامی فعالیتهای غرب را که علیه پیامبر اسلام(ص) در حوزههای مختلف انجام میشود رصد کنند و از لحاظ حقوقی مورد بررسی قرار دهند. سپس دستگاه دیپلماسی برای ایجاد همگرایی اسلامی بین چندین کشور، حول محور وجود مبارک نبی مکرم اسلام اقدام کند.
اگر به سازمان کنفرانس اسلامی توجه کنید، در منشور آن اسم پیامبر اسلام(ص) وجود ندارد. این هم یک خلأ است. لذا دستگاه دیپلماسی ما میتواند چنین پیشنهادهایی را آماده و با ایجاد این اداره، زمینه ایجاد همگرایی و همکاری را بین کشورهای اسلامی فراهم کند. البته ممکن است در منافع ملی با آنها اختلاف زیادی داشته باشیم، اما حتماً در حوزه صیانت از ساحت نبوی به همگرایی خوبی میرسیم.
البته قطعاً لابی یهود و صهیونیسم مانع از این همگرایی در سطح جهانی خواهد شد، اما خدای متعال به دلیل عنایت ویژهای که به ساحت پیامبر خدا دارد و قطعاً با دعای خیر امام زمان(عج) و درایتهای رهبر معظم انقلاب و همچنین ظرفیتهای مسلمانان، این امکان برای کشورهای اسلامی وجود دارد که موضع یکسانی حول محور پیامبر اسلام در سازمان ملل متحد و جاهای دیگر داشته باشند.
ایکنا ـ به همکاری کشورهای اسلامی اشاره کردید، اما الان بسیاری از این کشورها با هم اختلاف دارند. این تفرقه تا چه اندازه در افزایش تخریبها علیه پیامبر مؤثر بوده است و اگر این همگرایی محقق شود تا چه اندازه میتوانیم به هدف خود در صیانت از ساحت نبوی نائل شویم؟
البته این تفرقه ناشی از دور شدن از وجود مبارک پیامبر است. افراد تخریب کننده افراد فعالی هستند که هم ما و هم برادران اهل سنت را میشناسند؛ مثلا به ما میگویند که اهل سنت بیشتر از پیامبر(ص) به صحابه توجه میکنند یا به آنها میگویند که شیعیان به ائمه(ع) توجه بیشتری میکنند، در حالی که اینگونه نیست و محبت پیامبر خدا در دل هر مؤمنی وجود دارد. قرآن فرموده است: «إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَٰنُ وُدًّا؛ همانا آنان که به خدا ایمان آوردند و نیکوکار شدند خدای رحمان آنها را (در نظر خلق و حق) محبوب میگرداند» (مریم، 96). اولین مؤمن در عالم، پیامبر خداست. پس خداوند هم وعده داده که چنین وجود مبارکی که به تبع ایشان وجود مبارک حضرت علی(ع) و ائمه مشمول این آیه میشوند محبوب جهانیان خواهند بود، اما فضای شیطنت و کید عظیم دشمنان باعث شده که بر این حقیقت سرپوش گذاشته شود و توجه به پیامبر به جای اینکه محور وحدت میان ما شود، از جانب افرادی چون داعش تعریف نابجا شده و در برخی موارد آثار منفی در پی داشته است. لذا در این همگرایی الزامی ندارد که اهل سنت مؤلفههای شیعه و شیعیان مؤلفههای آنان را بپذیرند، بلکه هر کدام میتوانیم مبتنی بر عقایدمان که بسیار هم مشترک هستند به یک راهبرد جدی دست پیدا کنیم.
جنبش غیرمتعهدها با ابتکار سیاستمدارانی همانند جمال عبدالناصر، تیتو و جواهر لعل نهرو به وجود آمد. آتشسوزی در مسجدالاقصی منجر به سازمان کنفرانس اسلامی شد، اما چرا واقعهای همانند توهین به پیامبر تبدیل به یک فرایند جریانساز در جهان اسلام نمیشود؟ معتقدم چنین اتفاقی شدنی است، اما مشروط به اینکه جهان اسلام به این ظرفیت توجه کند. لذا از جناب آقای حجتالاسلام رئیسی و وزیر خارجه درخواست میکنم که صیانت از ساحت مقدس نبوی را حتماً به عنوان بخشی از برنامههای اصلی و اولویتدار خود قرار دهند و ساختاری را برای آن تعریف کنند.
در قانون اساسی ما کلمه مبارک «محمد» وجود ندارد، در حالی که در قرآن و در چندین آیه و سوره این نام آمده است. البته در قانون اساسی به سیره معصومین اشاره شده است. لذا بهتر بود ما هم به تأسی از قرآن، نام مبارک محمد را میآوردیم. الان هم میتوانیم به این سمت برویم. تا آنجا که بنده تحقیق کردم در هیچ یک از قوانین اساسی کشورهای اسلامی اصلی به نام الزام به صیانت از پیامبر خدا وجود ندارد. پیامبر چنان جایگاهی دارد که لازم است یک اصل را در قانون اساسی به ایشان اختصاص دهیم و امیدوارم در آینده این مسئله مد نظر دستاندرکاران قرار گیرد و سایر کشورهای اسلامی نیز از این سنت حسنه استفاده خواهند کرد.
انتهای پیام