آیت‌الله حکیم شبیه‌سازی، ازدواج با اهل‌کتاب و افق واحد چند قاره‌ را جایز می‌دانستند

حجت‌الاسلام محسن غرویان، عضو هیئت علمی جامعه‌المصطفی‌العالمیه در گفت‌وگو با ایکنا به توضیح درباره اندیشه فقهی آیت‌الله حکیم پرداخت و اظهار کرد: من با مطالعه‌ای که در آرا و نظرات ایشان و مسلک فقهی و اصولی ایشان داشتم به چند نکته قابل توجه رسیدم؛ یکی از ویژگی‌های بارز مسلک فقهی و اصولی ایشان این است که به علم و دانش جدید اعتقاد راسخی داشتند. از جمله اینکه در مسئله احکام قاعدگی بانوان، نظرات علمی و پزشکی را حجت می‌دانستند. این نشان‌دهنده یک مبنا در دیدگاه فقهی ایشان است که از علوم جدید استفاده می‌کردند. مسئله دیگر این است که ایشان نظرات خلاف مشهور هم ارائه می‌کردند و شهرت فتوایی برایشان حجیتی نداشت، مگر اینکه خودشان بر اساس ادله، به مبنای مشهور می‌رسیدند. یکی از اساتید ما می‌گفتند در زمان ما آنچه بر فقه حاکم است شهرت است، یعنی فقها نظرات خلاف مشهور نمی‌دهند ولی ایشان این حریت در افتاء را داشتند که یک مبنا و قاعده ارزشمندی است.

حل مشکل ماه در عید فطر

وی ادامه داد: ایشان در مسئله استهلال ماه، چند قاره را دارای یک افق می‌دانستند و می‌گفتند همه مردم این قاره‌ها می‌توانند نماز عید فطر را با هم بخوانند یا رمضان را در یک روز آغاز کنند. این اختلافی که هر سال بین فقها مطرح می‌شود و پیامدهای بدی هم دارد، از دید ایشان قابل حل است. تدریس و درس و بحث و پرداختن به مباحث درسی برای طلاب نزد ایشان از اهمیت خاصی برخودار بوده و حتی دیدم ایشان معتقد بودند علما و طلاب وارد مناصب سیاسی و حکومتی نشوند؛ البته نه به این معنا که دیانت را از سیاست جدا بدانند ولی می‌گفتند وظیفه ما تبیین مسائل علمی و تعلیم و تعلم است، البته باید آگاهی نسبت به مسائل سیاسی هم داشته باشیم.

نجاست کفار ذاتی نیست

مدرس حوزه و دانشگاه در ادامه به دیدگاه‌های نواندیشانه آیت‌الله حکیم درباره پیروان سایر ادیان اشاره کرد و تاکید کرد: آنچه من از دیدگاه‌های این مرجع بزرگوار استنباط می‌کنم این است که ایشان بر حسب مقتضیات زمان و مکان فتوا می‌دادند. در مسئله طهارت اهل کتاب، در پنجاه، شصت سال پیش در حوزه نجف خیلی اختلافات وجود داشت ولی الآن بسیاری از فقها طهارت اهل کتاب را پذیرفته‌اند. یک بحث این است که انسان طهارت ذاتی دارد و بحث نجاست کفار یک بحث عرضی است، انسان مخلوق خداست و طهارت ذاتی دارد. برخی فقها معتقد بودند ماکولات و مشروباتی که کفار استفاده می‌کنند با نجاسات مخلوط می‌شود لذا بر این اساس می‌گفتند کفار نجاست عرضی پیدا می‌کنند. با این حال، آقای حکیم معتقد بودند نجاست کفار ذاتی نیست، حتی کسانی که به دینی معتقد نیستند هم ذاتا نجس نیستند. در مسئله ازدواج هم معتقد بودند می‌شود با اهل کتاب ازدواج کرد و خلاف قاعده نفی سبیل هم نیست.

شبیه‌سازی را جایز می‌دانستند

وی با تاکید بر اینکه آیت‌الله حکیم دیدگاه‌های وسیعی داشتند، گفت: یک مسیحی یا یهودی که معتقد به خدا و وحی است، مسلم به معنای عام است یعنی در برابر خداوند تسلیم است. بر این اساس ایشان این فتاوا را داشتند. شبیه‌سازی را جایز می‌دانستند و تغییر ماخلق الله نمی‌دانستند. همه اینها تاثیرات علوم و دانش‌های روز بشری در فتاوای دینی ایشان است. اقتضای زمان ما هم همین است؛ یعنی فقهای دیگر هم برای خود مبانی دارند ولی این نکته در مشی فقهی آیت‌الله حکیم آموزنده است که اگر ما در دنیای امروز فتوا صادر کنیم باید به گونه‌ای باشد که پذیرش عمومی داشته باشد، نگاه ایشان نگاه نویی است. مردم هم از علما و مراجع توقع دارند استنباطشان به گونه‌ای باشد که بتواند حلال مشکلات بشری در روی زمین باشند، این امر به خوبی در مشی فقهی و اصولی آیت‌الله حکیم دیده می‌شود.

در میان مردم بودند

غرویان ادامه داد: از قدیم علما می‌گفتند فقیه فقیه نمی‌شود مگر اینکه در میان بازار باشد، در میان مردم باشد. قبلا بیشتر مسائل فقهی مربوط به بیع و شراء و نکاح و ... بوده به خاطر همین گفته‌اند فقیه باید در متن زندگی مردم باشد. آیت‌الله حکیم هم اینچنین بودند. ایشان در میان مردم بودند و ارتباطشان با مشکلات مردم مستقیم بود، این حجاب‌ها بین مردم و مرجعیت آفت بزرگی است. باید این حصارها برداشته شود ،مثلا در عصر خودمان دیدیم برخی آقایان با ورود موبایل و اینترنت، فتاوای خلاف واقع دادند ولی بعدا از نظر خودشان عدول کردند، این نشان‌دهنده این است که لازم است مراجع ما با متن موضوعات مستحدثه ارتباط برقرار کنند و به نقل قول‌های اطرافیان توجه نکنند.

پاسخگوی بشر امروز باشیم

وی افزود: برخی علما وقتی موضوعات جدید در جهان مطرح می‌شود فتوا به حرمت می‌دهند ولی بعد خودشان بیشترین استفاده را از آن می‌کنند. آیت‌الله حکیم این‌چنین نبودند و سعی می‌کردند واقع‌بینانه به مسائل مستحدثه و موضوعات جدید بپردازند. نکته دیگر این است که باید از منابع و آیات و روایات استنباط‌های کاربردی کرد،وقتی ما نص صریحی بر حرمت چیزی نداریم نمی‌شود در هر چیزی اصالت‌الحرمه جاری کرد. مشی آیت‌الله حکیم نشان می‌دهد بر اساس ادله استنباط می‌کردند ولی استنباطی که کاربردی باشد و حلال مشکلات بشریت امروز باشد. تحقیقاتی که الآن در حوزه می‌شود باید به گونه‌ای باشد که پاسخگوی بشر امروز باشد، بشر امروز با بشر صد سال قبل متفاوت است. این همه ارتباطات و وسایل که در جهان به وجود آمده اقتضا می‌کند فقهای ما به‌روزتر فتوا دهند و اگر نص صریحی بر حرمت چیزی نیست باید آن را جایز بدانند و بتوانند پاسخگوی سوالات بشر مدرن باشند. هیچ ایرادی ندارد اسلام را با دنیای مدرن هماهنگ کنیم و چهره رحمانی از دین ارائه کنیم.