دیپلماسی بهترین و کم‌هزینه‌ترین راه برای حل تنش‌های میان ایران و آذربایجان است

افشار سلیمانی، سفیر اسبق ایران در جمهوری آذربایجان و کارشناس مسائل حوزه قفقاز، در گفت‌وگو با ایکنا درباره تنش‌های اخیر میان جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان گفت: برای فهم دلایل این اتفاقات باید به چند سؤال جدی پاسخ داد. متأسفانه در ایران به این مسائل خیلی دقیق پرداخته نمی‌شود. برای تحلیل این مسئله، باید سطح دولت و ملت را از هم جدا کرد. الان یک سری صحبت‌ها در روزنامه‌ها و رسانه‌های دو طرف مطرح می‌شود که از ادب به دور است و باید این اظهارات را کنار گذاشت و لذا ابتدا باید فهمید مسئله از کجا شروع شده است.

وی ادامه داد: در طی چندین سال اخیر اشتباهاتی در آذربایجان و ایران انجام شده که کار بدین‌جا رسیده است. به نظر من در موضوع سخنان اخیر الهام علی‌اف لازم نبود مسئله را بزرگ و هزینه‌بردار کرد. صحبت علی‌اف این بود که کامیون‌های ایرانی به خانکندی رفته‌اند و ما شفاهی خبر دادیم که به آن منطقه نروند چون اینجا خاک آذربایجان اما تحت اشغال ارمنستان است و رفتن کامیون‌ها به آنجا بدین معناست که ایران تأیید می‌کند آنجا جزو خاک جمهوری آذربایجان نیست و به لحاظ حقوقی و بین‌المللی درست نیست. در واقع این قضیه می توانست ادامه پیدا نکند و ایران بلافاصله پاسخ آذربایجان را می‌داد.

بیشتر بخوانید: 

• نقش اسرائیل در تنش‌آفرینی علی‌اف علیه کشورمان / پاسخ ایران؛ ارتقای موقعیت ژئوپلیتیکی و نمایش قدرت نظامی

سلیمانی اظهار کرد: در عالم سیاست خارجی یک سری مواضع اعلامی و اعمالی داریم و حرف‌های زیادی زده می‌شود. در ایران این پیش‌بینی انجام گرفت که در آن منطقه اتفاقاتی در حال رخ دادن است و احتمالا کریدوری در زنگزور (سیونیک) می‌خواهد کشیده شود تا مرز ایران و ارمنستان از بین رفته و بسته شود و در این وضعیت مسیر بدیل ایران برای اروپا از بین می‌رود و ایران کاملاً به دو مسیر آذربایجان و ترکیه وابسته می‌شود و این دو کشور می‌توانند هر موقع خواستند نسبت به ایران شیطنت کنند و به همین دلیل تصمیم به برپایی رزمایش گرفته شد.

طولانی و هزینه‌بر بودن مسیر ایران به اروپا از طریق ارمنستان

سفیر پیشین ایران در آذربایجان بیان کرد: تاکنون ایران همیشه از ترکیه به اروپا رفته و هیچگاه از ارمنستان به اروپا نرفته زیرا آنجا یک راه سنگلاخی و کوهستانی است که امکان بهره‌برداری برای عبور و مرور راحت ندارد. در این رابطه من چند نکته مهم را مطرح می‌کنم؛ اول اینکه ایران هیچگاه از مسیر ارمنستان به سمت اروپا نرفته است. البته ایران می‌تواند از مسیر ارمنستان استفاده کند اما مسیری طولانی است که هزینه زیادی را در بر دارد.

وی یادآور شد: نکته مهم دیگر این است که حتی اگر بخواهیم از مسیر ارمنستان برای رفتن به اروپا استفاده کنیم یا باید به گرجستان رفت و در ادامه با کشتی از دریای سیاه که بخشی از آن جزو آب‌های سرزمینی ترکیه است، عبور کرد یا از طریق زمینی از ارمنستان به ترکیه رفت. در حالی که از قدیم مسیر ورود ایران به اروپا از ترکیه بوده که مسیری آسان‌تر و کم هزینه‌تر است و هنوز هم باید از این مسیر استفاده کنیم. لذا مسیر ارمنستان نمی‌تواند آلترناتیو جدی برای ورود ایران به اروپا باشد. پس نگرش واقع‌بینانه این است که با دیپلماسی و مذاکره مسائل فی‌مابین را حل و فصل کرد.

سلیمانی بیان کرد: از طرفی در خصوص کریدور شمال ـ جنوب باید گفت که ارمنستان اصلاً در مسیر این کریدور نیست. بنده از ابتدا در مذاکرات و اجلاس مربوط به این کریدور در هند، روسیه و آذربایجان شرکت کردم و دبیرخانه آن زیرنظر بنده در اداره اول مشترک‌المنافع بود. کریدور شمال ـ جنوب از بندر بمبئی شروع می‌شود و از اقیانوس هند، دریای عمان و خلیج فارس به بندرعباس می‌رسد و از بندرعباس فعلاً از طریق راه جاده‌ای یا از دریای خزر یا از طریق آذربایجان به روسیه و اروپا می‌رسد. قرار بود راه ریلی این کریدور هم تکمیل شود که البته از بندرعباس تا شمال ایران راه‌آهن وجود دارد و مسیر قزوین ـ رشت افتتاح شده اما راه‌اندازی نشده و قطعه رشت ـ آستارا نیز هنوز ساخته نشده است و بهتر بود با وجود گذشت سال‌ها این قطعه‌ها تکمیل و بهره‌برداری شود و به تازگی 500 میلیون دلار از جمهوری آذربایجان برای تکمیل این مسیر فاینانس گرفته شده است. در حالی که جمهوری آذربایجان خط آهن آستارای خود را با مشارکت ایران به آستارای ما رسانده اما در طرف ما تکمیل نشده و اگر این قطعه ساخته شود محور ریلی این کریدور در ایران تکمیل می‌شود.

وی با تأکید مجدد بر اینکه مسیر اصلی ایران برای حضور در اروپا، آذربایجان و ترکیه است، گفت: براین اساس باید بر دیپلماسی برای حل مشکلات تأکید کرد و اجازه نداد برخی اختلافات بر همکاری‌های سازنده طرفین تأثیر می‌گذارد و ایران بزرگ نباید بگذارد آذربایجان به عنوان کشوری کوچک بیشتر به سمت اسرائیل، ترکیه، غرب و روسیه برود.

سکوت مشکوک ارمنستان

سلیمانی با اشاره به رفتار مشکوک ارمنستان در قضایای اخیر، گفت: ارمنستان در این مدت یکبار هم نسبت به از دست دادن مرز خود با ایران ابراز نگرانی نکرده است در حالی که این اتفاقات در اراضی خودش اتفاق می افتد و برای ارمنستان در شرایط فعلی که با آذربایجان و ترکیه روابط مطلوبی ندارد، مرز ایران مهم است و تنها راهش ایران و گرجستان است. من گمان قوی دارم خود ارمنستان روزی به ایران بگوید من اصلاً این مرز را نمی‌خواهم. ارمنستان به احتمال قوی اینگونه هزینه ـ فایده می‌کند که صلح کامل با آذربایجان برقرار می‌کند، هم این کریدور را هم به آذربایجان واگذار می‌کند و رابطه‌اش را با ترکیه اصلاح می‌کند و به ازای آن مرز 600 کیلومتری‌اش با ترکیه و همچنین مرزش با آذربایجان باز می‌شود و مراوداتش با روسیه برقرار می‌شود و این آلترناتیوهایی است که ارمنستان دارد.

سفیر اسبق ایران در آذربایجان بیان کرد: محل غفلت ایران آن بود که تصور می‌کرد بحران قره‌باغ همیشه باقی می‌ماند و نخجوان و باکو از ایران تردد کنند. من حدود 20 سال پیش نوشتم که روزی خواهد رسید که مناقشه قره‌باغ با نقش برتر روسیه حل ‌و به نحوی این مشکل برطرف شود و دیدیم که حتی روسیه به دلیل مبادلات 20 تا 30 میلیارد دلاری با ترکیه، آنها را نیز در این مناقشه وارد کرد. لذا باید کارهایی را از قبل انجام می‌دادیم که ندادیم اما باز هم باید از فرصت‌ها استفاده کرد و با مذاکره بر روی منافع مشترک در عین اختلافات کار کرد و نگرانی‌های موجود را رفع نمود و اقدامات عملی برای پیشبرد توافقات انجام داد.

ممانعت از سوء استفاده دیگران از اختلافات ایران و آذربایجان 

وی تصریح کرد: البته همه اینها به معنای عدم تقصیر آذربایجان نیست اما با توجه به اشتراکات فراوان تاریخی، فرهنگی و همسایگی، ایران و جمهوری آذربایجان می‌توانند بالاترین سطح همکاری‌ها را با هم داشته باشند در حالی که می‌بینیم همین اشتراکات عامل افتراق شده زیرا دو طرف نتوانستند روابط خود را استراتژیک کنند و اعتمادشان نسبت به هم کاهش پیدا کرده است. پس به سرعت باید جلسات گفت‌وگو و مذاکره را ترتیب داد چون در صورت تأخیر بیشتر، سایرین از این وضعیت سوء استفاده می‌کنند که تا حدود زیادی همین طور هم شده است.

سلیمانی ادامه داد: به هر حال ما دو کشور همسایه با مذهب و تاریخ مشترک هستیم و باید با درک عمق مسئله و مشکلات، به سرعت روابط را بهبود داد و در همین روزها و با وجود این وضعیت دیدیم که سفیر جدید جمهوری آذربایجان در ایران انتخاب و با آقای امیرعبداللهیان دیدار کرد و این نشانه تمایل دو طرف به پرهیز از تنش‌های بیشتر است.

آذربایجان در شرایط و قدرت درگیری با ایران نیست

وی تأکید کرد: بنده با شناخت بسیار زیادی که از آذربایجان دارم می‌دانم که آنها اصلاً به هیچ وجه به دنبال درگیری با ایران نیستند. البته آنها با اسرائیل رابطه دارند و از آنها سلاح هم می‌خرند اما معتقدم پایگاه نظامی در اختیار اسرائیل نمی‌گذارند هرچند اسرائیل به دنبال اقدامات ایذایی از آن منطقه علیه ایران است. تاکنون هم آذربایجان به آمریکا و ترکیه نیز اجازه نداده پایگاه نظامی در کشورش بزنند. بنده قطعی می‌دانم که الهام علی‌اف هر چقدر هم پشتیبان خارجی داشته باشد حاضر نمی‌شود با ایران وارد جنگ و درگیری شود. زیرا عقلانی هم نیست آذربایجان که هنوز بخشی از سرزمین‌هایش هنوز تحت اشغال است و به تمامیت ارضی‌اش نرسیده با ایران وارد درگیری شود و یا ادعای تجزیه‌طلبی کند.

سفیر پیشین ایران در آذربایجان اظهار کرد: به باور من بهترین، کم‌هزینه‌ترین و نزدیک‌ترین راه برای حل اختلافات دیپلماسی است و با دیپلماسی باید با همسایگان و در مسئله اخیر با آذربایجان و ترکیه مشکلات را برطرف کرد و روابط را تعمیق بخشید و از مسیر مذاکرات شفاف و اعتمادسازی همکاری‌ها را توسعه داد و این راهکار اصلی کاهش حضور اسرائیل در آذربایجان است. همین الان باید مذاکرات سه‌جانبه وزیر خارجه ایران با وزرای خارجه آذربایجان و ترکیه در نیویورک را ادامه داد و بررسی وضعیت کریدورها و مرز ایران و ارمنستان را محور بحث‌ها و گفت‌وگوها قرار داد. موضع ایران باید این باشد که هر کریدوری که می‌خواهید بسازید و ما استقبال می‌کنیم و ما هم به این کریدور از طریق ارمنستان وصل می‌شویم.