فیلم | «محمد غزالی» و اندیشه اعتلای اسلام

محمد غزالی 5 ذی‌الحجه 1335 قمری برابر با 1917 م در استان «بحيره» مصر چشم به جهان گشود. پدرش «شيخ احمد السقا» مردى تاجر و باديانت بود. 

محمد پس از گذراندن دوران كودكى، براى فراگيرى ادبيات عرب و مقدمات علوم اسلامى، وارد مكتب‌خانه روستا شد و پس از مدتى توانست تمام قرآن را حفظ کند سپس وارد دانشكده اسكندريه وابسته به الازهر شد و به تحصيل علوم دينى پرداخت.

وى در ادامه تحصيلاتش وارد دانشگاه الازهر شد و پس از چهار سال تحصيل، در سال 1360ق، در سن 26 سالگى از اين دانشگاه فارغ‌التحصيل شد. وى در آنجا درس استادانى چون، «شيخ محمود شلتوت» و «حسن البناء» را درك كرد. حسن البناء، بيشترين تأثير را بر ذهن و فكر غزالى گذاشت.

غزالى پس از اينكه از دانشگاه الازهر فارغ‌التحصيل شد، در دانشكده اصول دين و مركز بررسى‌هاى عربى و اسلامى دانشگاه الازهر مشغول تدريس و فعاليت علمى شد.

وى در سال 1362ق، از طرف وزارت اوقاف و امور خيريه مصر به سمت امام جماعت و خطیب جمعه در قاهره منصوب شد و پس از مدتى به استخدام وزارت اوقاف مصر درآمد و به‌عنوان وكيل وزارت اوقاف در امور تبليغى اسلامى منصوب شد. يكى از وظايف غزالى در اين مقام، نظارت بر امور مساجد كشور بود. در همين ايام، از طرف وزارت اوقاف مصر به كشورهاى عربستان سعودى و قطر سفر كرد و در آنجا ضمن انجام مأموريت تبليغى، در دانشگاه‌هاى وابسته به الازهر به تدريس پرداخت.

غزالى كه از اعضاى فعال جمعيت «اخوان المسلمين» به‌شمار مى‌آمد، در سال 1368ق به جرم همكارى با اخوان المسلمين، بازداشت شد. وى همراه عده‌اى از اعضاى ديگر جمعيت، به زندان «الحذاء» در شهر طور منتقل شدند.

نخستين سفر خارجى غزالى را مى‌توان سفر او به فلسطين برشمرد. غزالى در آنجا با زندگى و رنج مردم فلسطين آشنا شد و در اين مدت به اردوگاه‌هاى غزه، خان يونس و رفح رفت و از نزدیک شاهد مشكلات فلسطينى‌ها بود.

پس از بروز اختلاف بين غزالى و دولت انور سادات، وى به عربستان سفر كرد و از آنجا به قطر عزيمت نمود و مدت پنج سال در اين كشور در يكى از دانشگاه‌هاى وابسته به الازهر مشغول تدريس شد سپس به پيشنهاد رئيس دانشگاه قطر، راهى كشور الجزاير شد.

ده‌ها سال تجربه و تدریس در مصر، سعودی، الجزایر، قطر و... غزالی را به این نتیجه رساند که راه نجات امت اسلامی از گمراهی و عقب‌افتادگی در بازگشت به قرآن و ترک خرافات ضد قرآنی است.

 از شیخ محمد غزالی کتب ارزشمندی به یادگار مانده که مهم‌ترین آن‌ها «السنة النبویة بین اهل الفقه و اهل الحدیث» شامل نقدهای جدی بر احادیث جعلی وارد شده در صحیح بخاری و صحیح مسلم و نیز کتاب «تراثنا الفکری فی میزان الشرع و العقل» است که در آن از لزوم بازگشت به قرآن و تطبیق هرچیزی با معیارهای قطعی قرآن سخن می‌گوید.

غزالى يك بار پس از پيروزى انقلاب اسلامى در سال 1364هجری شمسی، به ايران سفر كرد و به دعوت آيت‌الله جنتى(دبیر وقت شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی) در كنفرانس انديشه اسلامى شركت کرد و با ارائه مقاله‌اى با عنوان «رسالت بهترين امت»، به بيان طرح كلى انديشه‌هاى اصلاح‌گرايانه خود پرداخت.

سرانجام شيخ محمد غزالى پس از يك عمر زندگى پربركت در راه اعتلاى اسلام، وحدت مسلمانان و مبارزه با استعمار، در حالى‌ كه براى سخنرانى در همايش اسلام و غرب به رياض سفر كرده بود، در تاريخ 20 شوال 1416 برابر با 9 مارس 1996م در سن 79 سالگى دچار سكته قلبى شد و دعوت حق را لبیک گفت. پیکر او در قبرستان بقيع در مدینه منوره به خاک سپرده شده است.