ترجمه قرآن واجب کفایی است / بررسی شیوه‌های قرآن در پاسخگویی به منکران و مخالفان

به گزارش ایکنا، مراسم رونمایی از آثار همایش قرآن و ترجمه که 10 آبان‌ماه از سوی دانشگاه قم برگزار شد، با ارائه سخنرانی از سوی چند تن از استادان و پژوهشگران دانشگاه‌های عراق همراه بود؛ الازهار علی ياسين، رئیس گروه زبان عربی دانشگاه بابل هم در سخنانی با عنوان «القرآن و انواع الترجمه»، گفت: ترجمه قرآن كريم به دليل اهميت آن در دعوت به سوی خداوند متعال و رساندن معارف دين حق به یک غیر عرب ضرورت دارد و از اين رو ترجمه يكی از واجبات كفایی است و حتی اگر گروهی انجام دهند، به عنوان یک وظیفه مشروع از دیگران ساقط می‌شود و این را احادیث شریف بسیاری تأیید می‌کند. از جمله اینکه گفته شده از من ابلاغ کنید حتی اگر یک روایت باشد و پس حاضر به غایب اطلاع دهد، بنابراین شکی نیست که این اطلاعیه جهانی نیازمند ترجمه آیات قرآن کریم است.

وی اضافه کرد: ترجمه در ابتدا به منظور بیان و وضوح عبارت است؛ یعنی معانی قرآن را برای گیرندگان این کتاب توضیح می‌دهد. ترجمه عبارت است از انتقال عقاید و معانی از زبانی به زبان دیگر با ارائه دادن معادل‌های عینی ساختارها و سیستم‌ها برای کلمات و معانی.

ازهار علی یاسین بیان کرد: ترجمه‌ها با توجه به ارجاعات فرهنگی مترجم متفاوت است که مهم‌ترین آنها شامل؛ ترجمه تحت‌اللفظی، یعنی جایگزین کردن کلمه‌ای با کلمه‌ای دیگر است که با یافتن قیاس در زبان، یعنی کلمه و معادل آن در زبان مقصد، معنا را جایگزین آن می‌کند.  ترجمه معنایی یعنی انتقال معانی دقیق با ساختارهای معنایی، دستوری و واژگانی موجود در زبانی که به آن منتقل می‌شود که در اینجا با انتقال ایده‌ها و معانی سروکار دارد.

این قرآن‌پژوه گفت: مقبولیت ترجمه به مهارت‌های زبانی و فرهنگی مترجم بستگی دارد و این مهارت‌ها نیز به نوبه خود به دقت و تأثیرگذاری بستگی دارد، زیرا مترجم باید در انتقال معنا و حفظ اهمیت صادق و دقیق باشد. موفقیت مترجم در گرو حفظ چارچوب‌های فرهنگی زبانی است که گفتار به آن ترجمه می‌شود.

وی افزود: مترجم سعی می‌کند بر گیرنده تأثیر بگذارد، به گونه‌ای که گویی او سخنرانی را به زبان خود می‌خواند، بنابراین ترجمه كلمات قرآن كريم به زبان‌های بين‌المللی از اهميت ويژه‌ای برخوردار است، زيرا هدف آن اين است كه غير عرب زبانان بتوانند كتاب خداوند متعال را به منظور درك معانی و مفاهيم آن را كه مورد نظر قانونگذار عالم بوده بخوانند.

برجسته‌ترین موتور ذهن در کشف حقایق

همچنین ضمير لفته حسين، مسئول تحصیلات تکمیلی گروه عربی دانشگاه بصره، در سخنانی با تأکید بر ضرورت ترجمه قرآن، گفت: مسلم است که قرآن کریم همچنان یکی از محورهای اندیشه بشری و یکی از برجسته‌ترین موتورهای ذهن انسان برای بررسی حقایق بی‌پایان و شگفتی‌های فراموش نشدنی آن است.

وی افزود: بنابراین تعداد زیادی از دانشمندان و متفکران از نقاط مختلف جهان را می‌یابیم که به دنبال ترجمه این متن معجزه‌آسا و معمای گیج‌کننده آن هستند و با وجود خطراتی که این ترجمه مانند احتمال تحریف قرآن کریم از معنای اصلی آن دارد باز در این مسیر قدم برداشته‌اند.

لفته حسین گفت: خطر تحریف یکی از مهم‌ترین انگیزه‌های مسلمانان غیر عرب‌زبان است که زبان قرآن را بیاموزند و در احکام آن تأمل کنند. این همان چیزی است که از او یادگیری زبان در محیط اصلی تعبیر شده است و این افراد، شناخت ماهیت آن محیط و شناخت آداب و سنن حاکم بر آن، به ویژه عادات کلامی و زمینه‌های جملات آن را امری لازم می‌دانند.

وی افزود: برای ترجمه، آشنایی با منابع فرهنگی و اعتقادی که این متون بر اساس آن‌ها شکل گرفته‌اند، لازم است؛ ترجمه قرآن برجسته‌ترین پل معرفتی است که بین ملت‌ها گسترش می‌یابد، بلکه محل ملاقات میدانی برای همه آنان است.

استاد دانشگاه بصره تاکید کرد: این سؤال مطرح است که چگونه قرآن را به تصویر می‌کشیم و ترجمه می‌کنیم در حالی که ذائقه علمی و معرفتی آن نمایانگر نظام خاصی است که انسان عادی از درک آن عاجز بوده، حتی اهل زبانی که به آن نازل شده است، از آن عاجز بوده چه رسد به دیگر ملت‌ها؟ و جواب اینکه ترجمه حداقل کوششی است که می‌توان در فهم قرآن برای مخاطبان غیرعرب زبان داشته باشیم و از طرفی قرآن مخاطب جهانی و برای همه زمان‌ها دارد بنابراین یک ضرورت محسوب می‌شود.

قرآن متناسب با عقول مردم سخن گفته است

در ادامه راسم أحمد عبيّس الجريّاوی، استاد دانشکده تربیت اساسی دانشگاه بابل گفت: قرآن کریم برای سخن گفتن با همه افراد بر اساس اختلاف فهم و عقل و دین و مذهب‌شان نازل شده است و با مؤمن و کافر، هدایت‌شده و منحرف سخن گفته و همه آن بسیار نیکو و بلند مرتبه و نزدیک به فهم است.

وی افزود: از آنجایی که مخاطب قرآن، مومن و کافر است، لذا پاسخ‌های قرآن به پرسش افراد با روش‌های مختلفی آمده است؛ گاهی با تحریک و گاهی ترساندن و بیم دادن و گاهی با استدلال‌ها و برهان‌های روشن همراه است و گاهی داستان‌های گذشته را دربرمی‌گیرد. 

این قرآن‌پژوه ادامه داد: تمامی اینها با بیانی روشن و رسا آمده است، طوری که در روح و جان تآثیر می‌گذارد و عقل و قلب را با هم لمس می‌کند و تکان می‌دهد و علمای اسلام که خداوند پاداش خیر به آنها دهد، در پرتو این معارف نکات قرآنی بزرگی را مورد اشاره قرار داده‌اند.

الجریاوی بیان کرد: پاسخ‌های قرآن به مخالفان در قالب دو موضوع بیان شده است؛ موضوع اول دربردارنده دفاع قرآن کریم از نبوت حضرت محمد(ص) در برابر مخالفان و پاسخگویی به آنان است و موضوع دوم دربردارنده شيوه كلی قرآن كريم در پاسخ به منكران پیامبران است.

وی افزود: پاسخ به منکران هم چندین روش دارد که شامل؛ ارعاب، مخاطب قرار دادن عقل، بیدار کردن وجدان انسان و برانگیختن عواطف؛ ذکر شواهد و پاسخ‌های مختلف به یک موضوع و ... است همچنین یکی از پاسخ‌هایی که در قرآن کریم به مشرکان داده می‌شود، روایت آیات آفرینش و آیات خلقت است. ضمن اینکه پاسخ دادن به مشرکان با درخواست دلیل بر شرک آنها از دیگر روش‌های قرآن است.

وی تاکید کرد: شعله قرآن هرگز خاموش نمی‌شود و ادله آن رد نمی‌شود. شواهد و قرائن آن در همه زمان‌ها و مکان‌ها معتبر است، اهل عقاید گمراه با وجود گمراهی‌های مختلف، شیفته و مجذوب آن می‌شوند و پاسخ‌های قرآن کریم مانند حلقه‌های زنجیره‌ای هستند که مکمل یکدیگرند، پس یک کل غیرقابل تقسیم و در مجموع مانند یک پاسخ واحد هستند.

الجریاوی گفت: قرآن کریم یک واحد یکپارچه است و از ابتدا تا انتها پاسخگوی گمراهان است؛ قرآن كريم در حالی كه با صاحبان عقايد انحرافی و پاسخگويی به آنها در میدان مجادله بود، از اولين كاركرد اساسی خود كه كتاب پند و هدايت است، خارج نشد و یک خط کلی در پاسخ‌های قرآن کریم وجود دارد که خط تشویق و ارعاب است و این 90 درصد پاسخ‌ها به افراد دارای عقاید انحرافی مشخص است.

وی تأکید کرد: البته پاسخ‌های قرآن کریم به عقاید نادرست، متفاوت و بر حسب مکان، زمینه و نوع عقاید گمراهی که بیان می‌شود، متفاوت است.

قرآن، کلام آفریدگار معلم

علی عبد‌الفتاح محبی الحاج الفرهود الحسناوی، رئیس دانشکده تربیت اساسی دانشگاه بابل و متخصص در فلسفه زبان عربی و زبان‌شناسی قرآنی، گفت: از زمینه‌های پژوهش زبان‌شناسی معنایی، پیوندهای کلامی است که نقش اصلی را در ساختار جملات و پیوند در همبستگی معانی ارائه می‌کند، بنابراین، تداعی لفظی در ساختار زبانی یا در جمله، محور اصلی انسجام متن و پیوند اجزای آن در نظام‌های مبتنی بر تداعی در مبنای کلامی یا ترکیب نوشتاری است.

وی با بیان اینکه این انسجام محدود به جنبه لفظی نیست، افزود: این انسجام متاثر از جنبه اخلاقی نیز هست و از طریق آن، تثبیت روابط معنایی در همان ساختار واحد یا در ساختارهای چندگانه مرتبط به هم حاصل می‌شود. و (واو) یکی از آن ارتباطات لفظی معنایی است که با توجه به سیاق و ساختار نظام‌مندی که در آن ظاهر می‌شود، کاربردها و دلالت‌هایی دارد.

علی عبد‌الفتاح محبی الحاج الفرهود الحسناوی، اضافه کرد: قرآن گفتار خداوندی است که به واسطه او کمال یافته؛ او که آفریدگار معلم است و محقق که مخلوق تعلیم یافته است چیزی از کمال ندارد و همین امر باعث می‌شود که در مطالعه خطا یا کوتاهی انجام دهد.