نگاه هوش مصنوعی به مسائل کاربردی است

به گزارش خبرنگار ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا قائمی‌نیا، رئیس پژوهشکده حکمت‌ اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی شامگاه شنبه 6 آذرماه در نشست علمی «هوش‌ مصنوعی و خداباوری» که چهارمین نشست از سلسله نشست‌های الهیات و هوش‌مصنوعی بود، اظهار کرد: هوش مصنوعی صرفا یک ابزار ساده که با آن کار‌هایی انجام می‌دهیم نیست، بلکه تجسم تکنولوژیک فلسفه خاصی است که در این فلسفه، نگاه خاصی نسبت به ذهن و کارکرد‌های آن و نسبت به سرشت تفکر بشر وجود دارد.

استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: این ابزار به یک معنا ابزار نیست، بلکه اولا، زیست‌جهان بشر این عصر و نحوه در عالم بودن او را مشخص می‌کند و به یک معنا، بشر اتحاد وجودی با آن پیدا کرده است. ثانیا، مقولات مهمی را به ذهن بشر عرضه می‌کند که در قالب آن‌ها می‌اندیشد و تفکر خود را با آن‌ها پیش می‌برد. سخت‌افزار، نرم‌افزار، حذف، کپی و ارسال نمونه مفاهیم آن است.

حجت‌الاسلام قائمی‌نیا در بخش دیگری از سخنان خود دو نوع هوش مصنوعی را تببین کرد و گفت: «هوش مصنوعی کلاسیک» و «هوش مصنوعی مدرن» از جمله هوش‌های مصنوعی هستند که از نظر تاریخی تاکنون ظهور کرده‌اند. هوش مصنوعی کلاسیک، بر اساس آزمون تورینگ و مدل محاسباتی ذهن شکل گرفته است و کار‌های ساده‌ای را انجام می‌داد و در مقابل، هوش مصنوعی مدرن، بر اساس مدل‌های شبکه‌های عصبی ذهن شکل گرفته و توانایی‌های بسیاری در زمینه‌های مختلف از خود نشان داده است.

رئیس پژوهشکده حکمت اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی فلسفه هوش‌ مصنوعی را مورد اشاره قرار داد و افزود: «کارل میچام» دو سنت در فلسفه تکنولوژی را از هم جدا می‌سازد و آن‌ها را به برادر‌های دوقلویی تشبیه می‌کند که رقابتی برادرانه با هم دارند. «رویکرد مهندسی به فلسفه تکنولوژی» و «رویکرد علوم‌ انسانی به فلسفه تکنولوژی»، آن دو برادر می‌باشند.

وی اظهار کرد: با همین قیاس، دو نوع فلسفه یعنی «فلسفه مهندسی هوش‌مصنوعی» و «فلسفه علوم انسانی هوش‌مصنوعی» را شاهد خواهیم بود. در فلسفه مهندسی، بیشتر کسانی این فلسفه را مطرح می‌کنند که تحصیلات مهندسی هوش مصنوعی دارند. داستان‌های علمی تخیلی هم بر اساس این فلسفه مطرح می‌شوند؛ اما در فلسفه علوم انسانی هوش مصنوعی، بیشتر اندیشمندانی این فلسفه را مطرح می‌کنند که مطالعات فلسفی دارند و با نگاه انتقادی به پدیده هوش مصنوعی به مسائل می‌نگرند.

محقق و پژوهشگر حوزه علمیه قم با اشاره به الهیات هوش مصنوعی بیان کرد: نگاه هوش مصنوعی به مسائل کاربردی است، از نظر اخلاق نظری و فلسفه اخلاقی نیز دنبال می‌شود و باید در هر دو زمینه با هم تلفیق شود چرا که اخلاق عملی و کاربردی بسیار سودمند است؛ لذا در این بخش شاهد دو مبحث «الهیات مهندسی» و «علوم انسانی هوش مصنوعی» هستیم.

وی به تبیین الهیات مهندسی هوش مصنوعی پرداخت و گفت: در این نوع الهیات به کارکرد‌های مثبت هوش مصنوعی در زمینه دینداری توجه می‌شود. ساختن ربات‌هایی که کارکرد‌های مذهبی انجام می‌دهند در این حوزه قرار می‌گیرند.

استاد حوزه و دانشگاه افزود: در الهیات نگاه‌های انتقادی فلسفی به هوش‌ مصنوعی مطرح می‌شود و مفاهیم هوش قوی و تکنیکی جز مفاهیمی در هوش مصنوعی مدرن هستند که با الهیات به طور عام و خداباوری به طور خاص، مباحث و مناقشاتی را پدید آورده‌اند.

حجت‌الاسلام قائمی‌نیا در بخش دیگری از سخنان خود به مفهوم «خدای دیجیتال» اشاره کرد و گفت: «ویلیام ایندیک» در کتاب «خدای دیجیتال»، تلاش کرده است تبیینی دیجیتال از مفهوم خدا و برخی از پدیده‌های دینی مانند معنویت، ارائه دهد. او به این نکته اشاره می‌کند که در عصر دیجیتال، ما در دریایی از رسانه‌ها غوطه‌ور هستیم که جهان مجازی را در طرف ما ایجاد می‌کند و خدای مفهمومیِ دیجیتال را غنی‌تر از خدای عینی برمی‌شمارد. وی معتقد است، رابطه با خدایی که کاملاً مفهومی و نمادین است، از لحاظ تجربه حسی و عاطفی غنی‌تر از رابطه با خدایی است که مبتنی بر دیدار‌های شخصی است که در آن حضور خدا به عنوان یک واقعیت واقعی احساس می‌شود.

رئیس پژوهشکده حکمت اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی خاطرنشان کرد: برخی از دانشمندان علوم رایانه اظهار می‌کنند که در آینده‌ای نه چندان دور، ما به دوره «تکینگی تکنولوژیک» خواهیم رسید. مراد از این دوره، لحظه‌ای است که نوآوری‌های فن‌آوری بلافاصله و به طور خودکار رخ می‌دهند. در این صورت چه رخ خواهد داد؟ ممکن است این لحظه، لحظه‌ای باشد که فن‌آوری، هوشمندتر از موجودات انسانی شود؛ یعنی تکنولوژی به استقلال می‌رسد و موجودات انسانی را پشت سر می‌گذارد.

استاد پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به موضوعی با عنوان «خدا به عنوان مغز پساتَکینگی» اشاره کرد و افزود: وقتی مغز اینترنتی پساتکینگی شکل بگیرد، مانند خدا خواهد شد، یعنی اوصاف خدا را خواهد داشت؛ همه‌چیزدان(عالم مطلق)، همه‌جا حاضر و قادر مطلق خواهد بود. در اینجا سوالی مطرح است که آیا مغز‌های سایبری ما خدای دیجیتال را در تصویر منعکس‌شده خود درک می‌کند؟ در پاسخ باید گفت، شاید. ممکن است رایانه‌ای که ما خلق کرده‌ایم یک خدای دیجیتالی را برای ما پردازش کند، یعنی یک خالق را برای ما پردازش کنند که ما با خلاقیت خودمان آفریده‌ایم.

قائمی‌نیا ادامه داد: این خدا همان خدای دیجیتال است که به صورت یک ماشین اطلاعات بر ما ظاهر می‌شود و می‌توان به صورت آنلاین به او دسترسی پیدا کرد؛ خدایی که می‌تواند در پاسخ به نیاز‌های معنوی بی‌پایان آسایش مجازی ثابتی را تأمین کند.

سخنران این نشست علمی در ادامه به موضوع تجربه دیجیتال معنوی پرداخت و گفت: «ایندک» بر این باور است که تجربه معنوی واقعی یک تجربه مجازی است. بسیاری از ما گمان می‌بریم که تجربه واقعی معنوی را نمی‌توان بر اساس تجربه‌های دیجیتال فهمید؛ اما بر این نکته اصرار دارد که هر تجربه اداراکی یک تجربه مجازی است که کاملا در ذهن ساخته می‌شود. این اصل کلی در مورد تجربه معنوی نیز صدق می‌کند. تجربه معنوی یک تجربه مجازی است، زیرا در این تجربه با چیز دیگری مواجه می‌شویم که در بُعدی متفاوت از بُعد مادی ما وجود دارد.

وی طبیعت‌گرایی دیجیتال را  آخرین موضوع مورد اشاره خود دانست و اظهار کرد: طبیعت‌گرایی دیجیتال هم یکی از اقسام طبیعت‌گرایی است که با پیدایش فضای دیجیتال رونق گرفت؛ لذا بنا به این نوع طبیعت‌گرایی، همه مفاهیم و پدیده‌های دینی باید بر اساس مفاهیم و فرآیند‌های دیجیتال تبیین شوند. با گسترش مفاهیم دیجیتال، این مفاهیم شکل بنیادی در تفکر انسان مجازی پیدا کرده‌اند و او تلاش می‌کند همه چیز را بر اساس آن‌ها تبیین کند.

رئیس پژوهشکده حکمت اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه نقد‌های مختلفی بر خدای دیجیتال وارد می‌شود، افزود: عدم تصور صحیح از مفهوم خدا و تفاوت با خدای ادیان از منظر اوصاف خاص خداوندی، تعالی و درونی بودن از جمله این نقد‌ها می‌باشد؛ اما به طور کلی، یکی از وظایف اساسی الهیات هوش مصنوعی، بررسی مدل‌هایی از مفهوم خدا و رابطه با خدا و مفاهیم اساسی در خداباوری، مانند رابطه انسان با خدا و تجربه دینی و ... است.